іі. естігенді ұғудың дәлдігін тексеру

87
іі. естігенді ұғудың дәлдігін тексеру
2. Естігеннің дәлдігін 
тексеру, одан кейінгі 
талқылауды марапаттау.
3. Әңгімелеушіге негіз-
гі ойды түсінгеніңізді 
хабарлау
Фактілерге 
сүйене отырып, 
әңгімелесушінің не-
гізгі идеяларын қайта 
қайталау
«Менің түсінуімше, 
проблема ... мынада 
(өз сөздерімен). Мен 
Сізді дұрыс түсіндім 
бе?». «Меніңше, Сіз 
былай ... дедіңіз ...».
ііі. сезімдер мен түсініктерді тексеру
1. Өз назары мен 
түсінуін көрсету
2. Алаңдаушылықты 
ашу-ызаны немесе өзге 
де жағымсыз сезімдер-
ді азайту
3. Адамға оның сезім-
дерін түсінетіндігіңізді 
хабарлау
Әңгімелеуші се-
зімдерін бейнелеу. 
Айтылғанды өз 
сөздерімен қайта 
айту. Әңгіме сарынын 
-жеңілдікті немесе 
байсалдылықты 
ұстану. 
Әңгімелеушінің 
жағдайына көбірек 
сәйкес келетін се-
зімдерге қатысуды 
білдіру
«Сен бұны дұрыс 
түсінбедің». «Мұның 
нақ саған қатысты 
болып өткені сені 
шектен шығарып 
жібергені түсінікті». 
«Менімше сенің 
бастығың сенімен 
осыған ұқсас ашу-
ызалы сарында 
әңгімелессе, өзіңмен 
өзің болу әдетің бар 
сияқты». «Мен бұл 
жұмыстың саған 
ұнайтынын сеземін, 
бірақ сен оны қалай 
алуды білмейсің».
IV. тексеру – түйін
Талқылау барысында 
жинақталу, неғұрлым 
биік деңгейге өту. Не-
гізгі сәттерге баса назар 
аудару, оларды келесі 
пікірталас үшін «трам-
плин» ретінде пайдала-
ну. Негізгі идеяларды 
немесе фактілерді 
біртұтас етіп біріктіру. 
Алға жылжу дәрежесін 
бағалау
Негізгі идеялар мен 
түйсіктерді қорыту, 
бейнелеу, қайта 
тұжырымдау
«Проблеманың мәні 
мынада ...». «Ал 
енді тексереміз: біз 
мынадай фактілерді 
қарастырайық ...». 
«Сіздің сөздердегі 
негізгі нәрсе мына-
ған ұқсайды ...». 
«Түйін ретінде, ме-
німше негізгі мәселе 
мынада дей ала-
мын ...».
15-кестенің жалғасы

88
V. «Қабылдауды» білдіру
Бейтарап болып 
қалуға ұмтылу және 
өз мүдделігін көрсету. 
Әңгімелесушінің сөзін 
жалғастыруын мара-
паттау
Өзінің келісетінін 
немесе келіспейтінін 
көрсетудің жоқтығы. 
Одағайды немесе да-
уыс сарынына сәйкес 
келетін сөздерді 
пайдалану. Өзінің   
түсіністігін білдіру
«Иә», «М – иә ...», 
«Түсінікті», 
«Түсінемін»; 
үзілістер кезіндегі 
қолдау жасайтын 
үнсіздік
Vі. әңгімені жалғастыруды мадақтау
Бұл проблеманың 
маңыздылығын мой-
ындау
Бұл проблеманы 
талқылау ниетін біл-
діру
«Осы туралы маған 
айта қойшы». «Иә, 
бұл шындығында да 
проблемаға ұқсай-
ды ...».
Эмпатикалық тыңдау техникалары
Жұмыстың мақсаты. Өзара түсіністік орнатудағы эмпатикалық 
тыңдаудың рөлін зерделеу мен дағдыларына жаттығу.
1 жаттығу. Жай-күйлерді ескерту.
1.  Жұмыс  диалогтармен  орындалады.  Бұл  жаттығуды  орындау 
үшін өзіңізге серік таңдаңыз. Рөлдерді бөлісіңіздер.
2. Бірінші нөмір екіншіге қарама-қарсы отырып, оның жағдайын 
естіртіп  айтады.  Мысалы:  «Қазір  сен  аздап  толқып  отырсың».  Ол 
серігінің  жай-күйі  өзгергенін  байқасымен,  келесі  жағдайды  атап 
өтеді: «Ал, сен қазіргі жағдайда ұялып қалдың (көңілдендің, мұңайып 
қалдың және т.б.)»
Жаттығу екі-үш минуттың ішінде орындалады.
4.  Рөлдерді алмастыру.
5.  Талқылау,  кері  байланыс.  Кері  байланыс  тәжірибе  алмасу 
үшін қажет. Мұнымен бірге процессте түйсіну мен жаңа идеялар пай-
да болады.
Бірінші    рөлді  орындаушыларға  арналған  нұсқаулық.  Сіздің 
міндетіңіз – серігіңіздің жай-күйін дәл танып, естіртіп атап өту. Оның 
жай-күйі өзгерісімен оның жаңа жай-күйін естіртіп айтыңыз. Зейінді 
болыңыз: жай-күйлер әсіресе, сіз сөз айтқан сәтте тез өзгереді.
15-кестенің жалғасы

89
Екінші  рөлді  орындаушыларға  арналған  нұсқаулылық.  Сіз-
де ешқандай міндет жоқ. Жай ғана өзіңізбен өзіңіз болыңыз. Сіз өз 
ойларыңызды жасырып немесе дұшар болмаған сезімдерді бейнелеп 
серігіңізге бөгет жасамауға тиіссіз. Табиғи қалпыңызды сақтаңыз.
2 жаттығу. Серіктестіктің жай-күйіне қосылу.
Жаттығу  үш  адамнан  тұратын  топтарда  орындалады.  Рөлдерді 
бөлісіңіздер: біреуі әңгіме айтушы, екіншісі – тыңдаушы, үшіншісі 
– бақылаушы болады.
1.  Әңгімеші  өз  тарихын  баяндайды.  Тыңдаушы  рефлексивті 
емес тыңдау техникасын және сезімдерді әйгілеуді пайдаланады.
2.  Әңгіме аяқталғаннан кейін тыңдаушы әңгімешінің сезімдерін 
әйгілейді. 
3.  Бақылаушы өз әсерлерімен бөліседі.
4.  Рөлдерді  алмастыру.  Жаттығуды  орындау  процесінде  әрбір 
қатысушы әрбір рөлде болып шығуы тиіс.
Әңгімешілерге арналған нұсқаулық.
Өзіңіз аралас сезімдерге дұшар болған жағдаятты еске түсіріңіз. 
Сіз ол кезде не болғанын әлі де түсінбей жүруіңіз мүмкін, ал ол тура-
лы еске алу жағымсыз күйзелістер туындатады. Бұның өте қайғылы 
оқиға болуы тиіс емес. Әңгімелесіп отырған адамға осы оқиға тура-
лы әңгімелеп беріңіз. Тыңдаушыларға арналған нұсқаулық, әңгімені 
тыңдай  отырып,  «клиенттің»  жай-күйіне  қосылуға,  онымен  бірге 
әсерленушілік  үндестігіне  енуге  әрекет  жасап  көріңіз.  Оның  жай-
күйін бейелейтін «айна» болып көріңіз. Ол болған жағдайды, оның 
кейпін  қабылдаңыз,  оның  жүріс-тұрысына  бақылау  жасап,  оларды 
көшіріп алуға тырысыңыз. Онымен дем алу мен дем шығару серпін-
ділігін қалпына келтіре отырып, үйлесімді дем алуға әрекеттеніңіз. 
Әңгімелесуші ойының барысына тереңдеп енуге тырыспаңыз, мыса-
лы, келісуді немесе мақұлдауды білдіретін субъективтік ескертулер-
мен бөлмеңіз. Сіз енжар тыңдау техникасын пайдалана отырып зейін 
қоя тыңдауға, оның эмоциялық жай-күйін бейнелеуге тиіссіз.
Серігіңіз әңгімесін аяқтағанда (немесе 5 минуттан кейін) мына-
ларды қайта айтып беріңіз:
•
оның әңгімесінде сөз болған жағдаятта ол қандай сезімдерге 
душар болды;
•
бұл жағдаят онда қазіргі кезде қандай сезімдер туындатады;
•
Сізге  осы  тарихты  әңгімелеген  кезде  ол  қандай  көзқараста 
болғанын байқадыңыз ба.