151
Мысалы, жеке тұрған ағаштың абсолюттік биіктігін табу керек
(12 сурет). Керекті өлшемдерді жүргізген соң, d = 12 мм, d
1
= 4 мм
өлшемдері белгілі болды. Биіктік қимасы h = 10 м, осыдан:
Анықталып жатқан биіктік Н = 210 + 3,3 = 213,3 м.
12-сурет. Нұктелердің абсолюттік және салыстырмалы биіктігін анықтау
Берілген құламаның еңісін анықтау үшін рамканың оңтүстігінде
еңістер шкаласы беріледі (13-сурет).
13-сурет. Еңісті анықтау
Горизонталдарды еңісті бейнелеу қасиеті картада оның пішінің
анықтауға мүмкіндік береді. Оның бірнеше түрі болады (14-сурет).
А нүктесі жатқан жердің пішінің анықтау үшін оның екі жағынан
да бірнеше горизонталь белгілеп, кимасын салып алу қажет. Содан
кейін 14-суретте берілген мысалдармен салыстыра пішінің анықтау.
Түзу Дөңес Ойыс Сатылы
14-сурет. Жер бедері пішіндерінің түрлері
152
№15 Зертханалық жұмыс
19-тапсырма. Екі нүктедегі су бетінің биіктігін анықтау,
учаскенің ұзындығын өлшеп, оның еңістігін есептеу керек (16-кесте).
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Бұл тапсырманы
орындау барысында екі жағдай кездесуі мүмкін. Біріншісі, өлшемдер
су бетінің белгілері бар өзендерде жүргізілуі мүмкін. Мұндай жағдай
жуан өзендерде кездеседі. Екінші жағдайында өлшем жүргізілетін
өзенде су бетінің белгілері болмауы мүмкін. Бірақ бұл өзенді
горизонтальдар қиып өтеді. Ол ұзын емес, жіңішке өзендер мен
бұлақтарға тән.
16-кесте
Нұсқа
У-34-37-В-в-4 (Снов) картасы бойынша
1
Андога өзені (рамканың оңтүстігінен 65 километрлік тордың
горизонталь сызығына дейін)
2
Андога өзені (65 километрлік тордың горизонталь сызығынан
66 тордың сызығына дейін)
3
Андога өзені (66 километрлік тордың горизонталь сызығынан аяқ өткел
жерге дейін 6610)
4
Голубая өзені (рамканың оңтүстігінен 65 километрлік тордың
горизонталь сызығына дейін)
5
Голубая өзені (65 километрлік тордың горизонталь сызығынан Черное
көлінің құламасына дейін)
6
Голубая өзені (электрберіліс желісінен 6412 жақсартылған грунттық
жол үстіңдегі көпірге дейін)
7
Голубая өзені (12 километрлік тордың вертикаль сызығынан
11 вертикаль сызығына дейін)
8
Голубая өзені (су диірменінен 6613 көпірге 6612 дейін)
9
Голубая өзені (көпірден 6612 орман жолына 6712 дейін)
10
Голубая өзені (орман жолынан 6712 аяқ өткелге 6711дейін)
11
Голубая өзені (аяқ өткелден 6711 сағасына 6610 дейін)
12
Атаусыз өзен (бастауынан 6414 Черное өзенінің құйылысына
6513 дейін)
13
Каменка өзені (бастауынан 6713 құрғап қалған бұлаққа құйылуына
6614 дейін)
14
Атаусыз өзен (бастауынан сағасына дейін 6511)
15
Каменка өзені (құрғап қалған бұлақтың құлау орнынан
6614 жақсартылған грунттық жол үстіндегі көпірге 6613 дейін)
16
Каменка өзені (67 километрлік торының горизонталь сызығынан темір
жол үстіндегі көпірге 6613 дейін)
17
Беличка өзені (грунттық жол астындағы құбырдан 6512 қыстаққа
6512 дейін)
18
Суағар (бастауынан 6811 кеуіп қалған жеріне 6711 дейін)
19
Атаусыз бұлақ (бастауынан 6510 сағасына 6511 дейін)
20
Атаусыз бұлақ (бастауынан сағасына дейін 6411)
153
Мысалы, су бетінің 123,4 және 123,8 белгілерінің арақашықтығы
40мм болсын. Ал А нүктесі мен 123,4 белгісі арасындағы қашықтық
10 мм. Берілген белгілердің айырмасы, яғни еңісі 0,4 м. Осыдан:
Демек А нүктесіндегі су бетінің деңгейі 123,4 + 0,1 = 123,5 м
болады. Дәл осындай тәсілмен В нүктесінің деңгейін табамыз
(15 сурет).
15-сурет. Екі жағдайдағы су бетінің деңгейін анықтау
Екінші жағдай үшін екі горизонталь арасындағы нүктенің
абсолюттік биіктігін табу керек.
Өзеннің еңістігі пайыз есебімен анықталады. Мысалыға есептеу
үшін 1:10000 масштабты карта берілді делік. А мен В нүктелерінде су
деңгейі 156,8 және 162,2 м болсын. А және В нүктелерінің арасындағы
қашықтық 540 м болса, онда өзен еңістігі f оыған тең:
154
№16 Зертханалық жұмыс
20-тапсырма. Берілген топографиялық картадан еңістігі берілген
шамадан аспайтындай етіп екі нүкте арасын қос (17-кесте)
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Белгілі бір еңіс
бойынша екі нүктенің арасын қосу үшін циркуль айрығын шкала
бойынша сол еңіске сәйкес арақашықтыққа келтіріп алу керек. Содан
циркульдің бір аяғын бастапқы а нүктесіне қойып, екінші аяғын
көршілер горизонталь үстіндегі аа
1
түзуін қосатын нүктеге келтіреді.
а
1
нүктесін тапқаннан кейін келесі көршілес горизонтальдан а
2
нүктесін анықтайды және т.с.с. (17-сурет).
16-сурет. Берілген еңіс бойынша екі нүктені қосу
17-кесте
Нұсқа
У-34-37-В-в-4 (Снов) картасы бойынша
берілген нүктелер
Берілген еңіс
1
180,0 (6711) – 205,60 (6811)
2
0
2
156,9 (6813) – 212,8 (6812)
3
0
3
171,3 (6713) – 212,8 (6812)
3
0
4
156,1 (6712) – 212,8 (6812)
4
0
5
170,0 (6712) – 212,8 (6812)
3
0
6
151,3 (6713) – 177,5 (6713)
1
0
7
156,9 (6813) – 211,4 (6812)
4
0
8
173,4 (6813) – 151,3 (6713)
1
0
9
167,2 (6711) – 203,0 (6812)
3
0
10
164,0 (6713) – 157,4 (6814)
2
0
11
177,5 (6713) – 156,9 (6813)
2
0
12
171,3 (6713) – 146,3 (6614)
1
0
30’
13
158,4 (6714) – 150,4 (6613)
1
0
14
156,2 (6612) – 150,4 (6613)
2
0
15
156,2 (6612) – 152,7 (6613)
2
0
16
149,7 (6612) – 152,7 (6613)
2
0
17
149,7 (6612) – 156,1 (6611)
3
0
18
140,5 (6612) – 160,6 (6611)
1
0
19
166,2 (6710) – 189,1 (6811)
1
0
30’
20
134,4 (6710) – 180,0 (6711)
3
0
Достарыңызбен бөлісу: | 
