34
2.5 сурет – Параллель жалғанған құрылымдық сұлба
2.3 Зертханалық жұмыстың сипатталуы
Негізі сенімділік теориясында барлық жүйенің элементтері қалпына
келтірілетін
және
қалпына
келтірілмейтін
болғандықтан,
олардың
көрсеткіштері әртүрлі және тоқтауға дейінгі уақыттың таралу заңына
байланысты есептеулерді қажет етеді. Қарастырылып отырған технологиялық
сұлбадағы (2.1 сурет) қадағалаушы жүйенің қалпына келтірілетін
элементтерінің сенімділік көрсеткіштері тиімді болу керек, яғни сол жүйенің
орындаушы бөлігінің элементтері сенімділігі мен қалпына келтіру
ықтималдығы жағынан зерттеледі. Қалпына келтіру ықтималдығы маңызды
көрсеткіштердің бірі болып табылады. Өйткені ықтималдығына байланысты
толық жүйенің сенімділігі төмен, не жоғары екенін анықтай аламыз. Осыған
байланысты студенттің қолдануына оңай және қазақ тілінде зертханалық
жұмысты жасауға мүмкіндік беретін виртуалды зертханалық жұмыс құру
мәселесі туындады
Құрылатын виртуалды зертханалық жұмыс үш тілде жасалынады себебі
қазіргі таңда оқу қазақ, орыс тілі және ағылшын тілдерінде жүргізілуде,
сондықтан құрылатын виртуалдық зертханалық жұмысты үш тілді жетік
игерген студент оңайшылықпен орындай алады. Виртуалды зертханалық
жұмыс студенттің сенімділік негіздері пәні бойынша білімін тексереді және
автоматика элементтері, автоматтандыру жүйелерін жобалау пәндерінен алған
білімдерін қолдануға мүмкіндік береді.Зертханалық жұмысты орындау
барысында зертханалық жұмысты үш кезеңге бөлдік:
a) қарастырылатын тақырыппен танысу кезеңі, сұрақтарға жауап беру;
б) зертханалық жұмысты орындау (көрсеткіштерді есептеу);
с) алған білімді тексеру (тест).
Бірінші ол қарастырылатын тақырыппен танысу, сұрақтарға жауап беру
кезеңі болып табылады. Бұл кезеңде студент қарастырылатын тақырыпқа
байланысты мәліметтермен танысады сол мәліметтерді оқиды. Мәліметтерге
сүйене отырып қалпыны келетін жүйелердің сенімділік көрсеткіштеріне
байланысты бірнеше сұраққа жауап беруі тиіс. Сұрақтың бірнеше нұсқасы
берілген және сол нұсқаның біреуі ғана дұрыс бола алады. Студент сұраққа
дұрыс жауап берген жағдайда жасыл түске боялған ұяшық не болмаса белгі
пайда болады, ал сұраққа дұрыс жауап берілмеген жағдайда онда студентті
бас бетке шығарып жібереді.Танысу бөлімінде қарастырылатын тақырыпқа
байланысты негізгі сұрақтар енгізіледі. Олардың бірі қалпына келтірілетін
жүйенің құрылымдық сұлбасын көрсет және сұрақтың жауабы схема түрінде
берілген. Студент бұл сұрақты міндетті түрде білуі тиіс. Студент танысу
бөліміндегі сұрақтарға дұрыс жауап берген соң ол екінші кезеңге өтеді.
35
Екінші кезең тәжірибелік бөлім болып табылады. Тәжірибелік бөлімге
өту үшін бірінші студент өзінің аты жөнін және зертханалық жұмысты
орындауға керекті мәндерді енгізуі қажет. Мәліметтер енгізілгеннен соң
студент зертханалық жұмыстың тапсырмасымен танысып міліметтерді оқып
шығуы тиіс. Мәліметпен танысқаннан соң студент сенімділік көрсеткіштеріне
байланысты бірнеше сұраққа жауап береді. Сұрақтың бірнеше нұсқасы
берілген және сол нұсқаның біреуі ғана дұрыс бола алады. Сұраққа дұрыс
жауап берілген жағдайда ашақ жасыл түске боялған ұяшық не болмаса белгі
пайда болады, ал сұраққа дұрыс емес жауап берілген жағдайда ашық қызыл
түске боялған белгі пайда болады. Сұраққа дұрыс жауап берген жағдайда
студент тәжірибелік бөлімнің келесі сұрағына көшеді. Сұраққа дұрыс жауап
беру арқылы студент сенімділік көрсеткіштерін кездесоқ мәндер көмегімен
автоматты түрде кестеде есептей алады. Қалпына келтірілетін жүйенің
сенімділік көрсеткіштерін анықтаған соң орындаушы механиз мен
орындаушы орган бір каналдың ішінде екі-екіден параллель және тізбектей
жалғанған сұлба пайда болады. Тізбектей және параллель жалғанған сұлбаның
қалпына келтіру ықтималдығының формуласы мен есептеуін студенттін өзі
анықтауы қажет. Тәжірибелік бөлімде келесідей сұрақтар енгізілген. Мысалы:
Тоқтау ағыны дегеніміз не және оның формуласын көрсет. Қалпына келтіру
уақытының математикалық күтімін табыңыз.Тәжірибелік бөлімін аяқтаған соң
студент үшінші кезеңге өтеді.
Үшінші кезең алған білімді тексеру кезеңі болып табылады. Студент
бірінші және екінші кезеңнен жыйған білімін өзін-өзі тексеру бөлімінде
тексере алады. Осы бөлімде бір сұраққа бірнеше жауап келтірілген.
Жауаптары схема, формула, анықтама түрінде берілуі мүмкін. Берілген
жауаптың ішінде тек біреуі ғана дұрыс жауап болып табылады. Студент өзін-
өзі тексеру бөліміне кіріп бірнеше сұраққа жауап беріп өзінің білімін тексере
алады.Бұл бөлімнің ерекшелігі студент дұрыс жауап берілген нұсқасын не
болмаса дұрыс жауап берілмеген сұрақтыда көре алмайды.Демек студент өзі
ізденіп өзі білуге тырысады деген мақсатпен жасалынады. Тексеру бөлімінде
келесідей сұрақтар енгізілген. Мысалы: Қалпына келтіру дегеніміз не?. Тоқтау
ағынының негізгі формуласы.
2.4 Зертханалық жұмыстың алгоритмдерін құру
Орындау бөлімінде сипатталып кеткен зертханалық жұмыс жобаланады.
Қазақстан Республикасы 2013 жылдан бастап көп тілді білім беру жүйесіне
өткен. Сол себептен қалпына келтірілген жүйелердің сенімділігін зерттеу
үшін құрылатын зертханалық жұмыс орыс тілі, қазақ тілі және ағылшын
тіліндерінде жасалынады. Ең бірінші ол тіл бөліктері болып табылады. Тіл
бөліктері үшке бөлінеді ол: қазақ тілі, орыс тілі және ағылшын тілі. Тіл
бөліктерінің құрылымдық схемасы 2.6 суретте көрсетілген.
