Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

Файл қызметі тұтынушыға қашықтағы файлдық жүйелермен өзара 
әрекеттесуге  мүмкіндік  береді.  Желілік  басып  шығару  қызметі 
принтерді пайдалану арқылы басып шығаруға мүмкіндік береді. Сервер 
бөлігі осы тұтынушының бастамасы бойынша клиенттік бөлімге желілік 
қызметтерді ұсына алады. 
Желілік  қызметтің  сапасының  негізгі  көрсеткіштерінің  бірі  оның 
ыңғайлылығы,  ең  алдымен  пайдаланушымен  жұмыс  істеу 
ыңғайлылығы. Сондықтан желілік сервистер арнайы интерфейспен, көп 
жағдайда пайдаланушыға интуитивті түрде беріледі. 
Сервис  арқылы  көрсетілетін  қызметтерді  пайдалану  үшін, 
тұтынушының  сервис  бөлігі  пайдаланушы  компьютерінде  орнатылуы 
керек.  Бір  қызмет  үшін  көптеген  функциялары  бар  және  олардың 
функциялары  мен  интерфейс  ыңғайлы  болуы  мүмкін.  Ең  бастысы, 
тұтынушы серверге (сервистің серверлер жағына) сұраулармен сервер 
түсінетін ережелерге сәйкес қол жеткізеді. Осыған байланысты, желілік 
қызметтерді  дамыту  кезінде  тұтынушы  пен  серверлік  бөліктер 
арасындағы  желілік  өзара  әрекеттесудің  хаттамасын  (ережелерін), 
олардың арасындағы функцияларды бөлуді және әртүрлі компьютерлік 
желілердің  хаттамаларын  үйлестіруді  ерекше  маңызды  міндет  болып 
табылады.  Хаттамаларды  келісу  мәселесі  компьютерлік  желінің 
тораптары  көбінесе  әртүрлі  аппараттық  платформалармен  және 
сәйкесінше  желілік  өзара  әрекеттесудің  көптеген  хаттамаларын  талап 
ететін  әртүрлі  желілік  бағдарламалық  жасақтаманың  болуымен 
байланысты. 
Желілік  қызметтің  операциялық  жүйеге  интеграциялану  дәрежесі 
желілік  қызметтің  бағдарламалық  жасақтамасын  енгізудің  келесі 
түрлерін ажыратады:
 
■ 
желілік қызмет операциялық жүйенің бөлігі болған кезде 
интеграцияның жоғары деңгейі;
 
■ 
желілік қызмет амалдық жүйеге қосымша болғанда интеграцияның 
орташа деңгейі; 
■ 
желілік қызмет дербес бағдарламалық өнім болғанда 
интеграцияның төмен деңгейі.
 
Пайдаланушы ұсынатын желі қызметтерінің жиынтығы желінің қол 
жетімді  аппараттық  және  бағдарламалық  құралдарына  байланысты. 
Жақында, әсіресе Интернетті дамыту кезінде, желілік қызметтер саны 
айтарлықтай  өсті.  Пайдаланушылар  желілік  қызметтермен  нақты 
айналысады,  ал  пайдаланушының  негізгі  желілік  бағдарламалық 
жасақтамасы мен аппараттық құралдарының жұмысынан байқалады.
 
Серверлік  бағдарламалық  қамтамасыз  ету  — 
сервистік 
функцияларды  орындайтын  компьютерлік  жүйенің  бағдарламалық 
компоненті
 
1 0 5
 

тұтынушының  сұранысы  бойынша  белгілі  бір  ресурстарға  немесе 
қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. 
Тұтынушы сұраулары мен сервердің жауаптарының пішімі хаттама 
арқылы  анықталады.  Ашық  хаттама  сипаттамалары  ашық 
стандарттармен  сипатталады,  мысалы,  Интернет  хаттамалары  RFC 
құжаттарында анықталады. 
Орындалған тапсырмаларға байланысты, кейбір серверлер, қызмет 
көрсету туралы өтініш болмаған жағдайда, жұмыс істемейді. Басқалары, 
мысалы,  ақпарат  жинау  бойынша  жұмыс  жасай  алады.  Мұндай 
серверлерде тұтынушылармен жұмыс істеу қосымша тапсырма болуы 
мүмкін. 
Прокси  сервер  сияқты  қызмет  көрсететін  сервер  әрдайым 
жабдықтың  қандай  да  бір  түрімен  жұмыс  істейтін  бағдарлама  немесе 
бағдарлама  модулі  екенін  түсінуі  маңызды.  Бұл  бағдарлама  болмаса, 
аппараттық құрал ештеңе бере алмайды.
 
6.3.
 
ЖЕЛІЛІК ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ
 
Компьютердің  операциялық  жүйесі    (ОС)  компьютерлік 
ресурстардың (жад, процессор, сыртқы құрылғылар, файлдар және т.б.) 
тиімді  басқарылуын  қамтамасыз  ететін  басқару  және  өңдеу 
бағдарламаларының  жиынтығы  ретінде  ұсынылуы  мүмкін,  сондай-ақ 
пайдаланушыға  компьютерлік  аппаратурамен  жұмыс  істеу  және 
қосымшаларды  әзірлеу  үшін  ыңғайлы  интерфейсті  ұсынады.  Бұл 
анықтама  қазіргі  заманғы  жалпы  мақсаттағы  операциялық  жүйелерге 
қолданылады. 
Желілік операциялық жүйе компьютерлік желілерде жұмыс істеуге 
арналған  кірістірілген  мүмкіндіктерге  ие  операциялық  жүйе  болып 
табылады. 
Желілік операциялық  жүйе  қашықтағы  компьютерлер  мен  желілік 
құрылғылардың ресурстарына қол жетімділікті қамтамасыз етеді және 
қашықтағы компьютерлерге ресурстар ұсынады. Компьютерлік желінің 
операциялық  жүйесі  көп  жағдайда  жергілікті  компьютердің 
операциялық жүйесімен бірдей. 
Желіні  ұйымдастыру  кезінде  операциялық  жүйе  пайдаланушыдан 
төмен  деңгейлі  желілік  бағдарламалық  жасақтама  мен  аппараттық 
құралдардың  жұмысының  барлық  мәліметтерін  жасыратын 
интерфейстің  рөлін  атқарады.  Мысалы,  MAC  мекенжайы  және  IP 
мекенжайы сияқты желілік компьютерлердің сандық мекенжайларының 
орнына,  компьютер  желісінің  амалдық  жүйесі  есте  сақтауға  ыңғайлы 
символикалық  атаулармен  жұмыс  жасауға  мүмкіндік  береді. 
Нәтижесінде, пайдаланушының көзқарасында, оның желісі бар.                                         
                                                                                          
1 0 6
 

күрделі  нақты  мәліметтер  көп  жалпыға  ортақ  ресурстардың 
жиынтығына айналады. 
Желідегі әр түрлі компьютерлерде бірдей немесе түрлі операциялық 
жүйелер  жұмыс  істей  алады.  Мысалы,  сол  UNIX OS  желідегі  барлық 
компьютерлерде  жұмыс  істей  алады.  Неғұрлым  шынайы  опция  -  бұл 
әртүрлі  операциялық  жүйелер  жұмыс  істейтін  желі,  мысалы,  кейбір 
компьютерлер UNIX OS басқаруында жұмыс істейді, екіншісі - NetWare 
жұмыс  істейді,  қалғандары  Windows  операциялық  жүйесінде  жұмыс 
істейді. Барлық осы операциялық жүйелер бір-бірінен тәуелсіз жұмыс 
істейді,  олардың  әрқайсысы  өздерінің  процестерін  құру  және  тоқтату 
және  жергілікті  ресурстарды  басқару  туралы  тәуелсіз  шешімдер 
қабылдайды.  Бірақ  кез-келген  жағдайда  желіде  жұмыс  істейтін 
компьютерлердің 
операциялық 
жүйелері 
желідегі 
әртүрлі 
компьютерлерде  жұмыс  істейтін  процестердің  өзара  әрекеттесуін 
ұйымдастыруға  және  осы  компьютерлердің  ресурстарын  желілік 
пайдаланушылар арасында бөлісу үшін өзара байланысқан хаттамалар 
жиынтығын қамтуы тиіс. 
Жергілікті компьютердің операциялық жүйесі желіде жұмыс істеуге 
мүмкіндік  береді,  яғни  оның  ресурстарын  жалпы  пайдалану  үшін 
қамтамасыз  ету  және  /  немесе  желідегі  басқа  компьютерлердің 
ресурстарын  пайдалану,  осы  компьютердің  операциялық  жүйесі-ақ 
желілік OS жұмыс жасайды. 
6.1   
суретте  желілік операциялық жүйенің негізгі функционалдық 
компоненттерін көрсетеді. 
Жергілікті  ресурстарды  басқару  құралдары  ЖЖҚ  процестер, 
жоспарлау  және  диспетчерлік  процестер,  көп  процессорлық  бақылау 
және  жергілікті  операциялық  жүйелердің  ресурстарын  басқарудың 
басқа функциялары арасында бөлу функцияларын жүзеге асырады. 
Желіні өз кезегінде үш компонентке бөлуге болады:
 
1) 
жалпы пайдаланылатын жергілікті ресурстар мен қызметтерді ұсыну 
амалдары - операциялық жүйенің серверлік бөлімі; 
2) 
қашықтағы  ресурстарға  және  қызметтерге  -  операциялық  жүйенің 
клиенттік бөлігіне кіруге өтініш жасау құралдары; 
3) 
коммуникациялық  жүйемен  бірге  желілік  компьютерлер  арасында 
хабарларды беруді қамтамасыз ететін операциялық жүйе құралдары.
 
Операциялық  жүйенің  клиенттік  бөлігі  басқа  компьютердің 
ресурстарына тікелей қол жеткізе алмайды. Ол тек «сұрайды», ол осы 
көлемде  жұмыс  істейтін  операциялық  жүйенің  серверлік  бөлігі  болуы 
мүмкін. 
 
 
 
 
                                                                                               
1 0 7