Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53



жүктеу 11,51 Mb.
Pdf просмотр
бет30/141
Дата20.11.2018
өлшемі11,51 Mb.
#22575
түріОқулық
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   141

95

Жер шарының бетіндегі қысқа жол ортодромия бойынша 

анықтауға негізделетіні белгілі (3.1 тақырыпты қара).  Бірақ орто-

дромиямен қозғалу  кеменің курсын (бағытын) тұрақты түрде 

өзгертіп отыруды қажет етеді. Сондықтан ортодромиямен есеп-

телген жол жеке телімдерге бөлініп, олардың əрқайсысында кеме 

локсодромия бойынша қозғалады. 

Картографиялық проекцияны графиктік əдіспен құру. Мер-

катор дың  тең  бұрышты  цилиндрлі  проекциясымен  кар то гра фия лық 

торының жиілігі ∆φ=∆λ=5º; φ

0

=0º; φ



N

S



=25º; λ

орт


=120º;  λ

ω

=100º 



λ

0

=140º болатын Индонезияның 1:10 000 000 мас штаб ты карта-



сын құру төменде көрсетілген кезеңдерден тұрады:   

1. құрастыратын картаның сұлбасын (макетін) жасау;

2. меридиандар мен параллельдер аралықтарының өлшемдерін  

есептеу; 

3. құруға қажетті бастапқы деректері бар кесте дайындау;

4. қағаз бетіне картографиялық торларды құру жəне олардың 

аралықтарын есептеу;

5. монтаждау жəне картаны құру.  



Құрастыратын картаның сұлбасын (макетін) жасау. Құрас-

тыру сұлбасын көбінесе проекциясы бірдей жəне масштабы жа-

қын картада құрады. Сұлбаға картада кескінделген аумақты шек  -

тей 


 

 

тін шеткі меридиандар мен параллельдерді түсіреді. Орта 



-

лық ме   ри диан мен бұрыштамаға қатысты алғанда бағдар бола-

тын  с тан    дартты  параллельдерді  бұрыштамалардың  түрлерін 

көр се те ді.



Меридиандар мен параллельдер аралықтарының өлшемдерін  

есептеу. Мұғалімдерге арналған атластағы А. В. Гедыминнің 

картографиялық кестесі бойынша 5º меридиандар мен парал-

лельдер доғасының аралықтарын есептейді. Параллельдердің 

аралықтарын ендік бойынша экватордан бастап 5º(556605,0 м) 

бөледі.  5º меридиандар доғаларында экватордан  шеткі парал-

лельге (30º) дейінгі əр бір нүктеде тең бұрыштылық жағдайды 

сақтау үшін  ендіктерге сəйкес меридиандар қиып өтетін көршілес 

параллельдердің аралықтары белгіленген өлшемде созу арқылы 

бұрмалануына түзету енгізіліп келеді.

Құруға қажетті бастапқы деректері бар кесте дайындау

Картографиялық проекциялардың əртүрлі сандық мəндерін 




96

есептеп шығарып, олардың жеке көрсеткіштері мен деректерін 

есептелінген кестеге енгізу біршама күрделі болуымен 

ерекшеленеді. Кестелер  картаны құру барысында əртүрлі іс-

əрекеттерді жылдам əрі дұрыс орындауға, құру заңдылықтарын 

анықтап оның ретін бақылауға мүмкіндік береді.  Мысалы, 5º 

доғаның экватордағы  өлшемі-556605,0 м, ал картаның мас-

штабындағы көршілес параллельдердің аралығы 5,57 см-ге 

тең.  

Қағаз бетіне картографиялық торларды құру жəне 

олардың аралықтарын есептеу. Бастапқы деректер бар кестені 

дайындағаннан кейін картографиялық торды төмендегі ретпен 

құрады: қарындашпен бір-біріне перпендикуляр түзу сызық 

орталық меридиан мен экваторды жүргізеді. Экватордың бойын-

да аралықтары 5,57 см-ге болатын орталық меридианға  бағыттас 

меридиандар доғасын жүргізеді. 3.5-кестеде көрсетілген 

өлшемдерге  сəйкес аралықтары бірдей емес орталық меридианға 

перпендикуляр параллельдер жүргізеді. Бұрыштамаларын сызып 

меридиандар мен параллельдердің градус сандарын белгілейді 

[2.5 кесте].



Картаны құру жəне монтаждау. Көбінесе географиялық 

карта суретке түсіру жолымен масштабы қажетті мөлшерге 

дейін кішірейтілген біршама ірі масштабты карталар 

негізінде құрылады. Сəйкес келетін нүктелері белгіленген 

картографиялық негізі дайындалғаннан кейін алдымен ватман 

қағаздың бетінде кішірейтілген көк жарық көшірмесі жасала-

ды. Сапалық монтаждау жүргізгеннен кейін əр түрлі масштаб-

ты карталарды құру ережелеріне сəйкес көк көшірме бойын-

ша  карта мазмұнының барлық құрамдасбөліктері бар жарық 

көшірмені құрады.   Жоғарыда жанасатын параллель ретінде 

экватор таңдап алынған ортасында бұрмалану көрсеткіші 1-ге 

тең болатын жанасатын цилиндрдегі Меркатордың проекция-

сы қарастырылды.  Меркатордың проекциясын көбінесе қиып 

өтетін қалыпты цилиндрде жиі қолданады. Бұл жағдайда ци-

линдрмен жанасатын нөлдік бұрмалану сызығы екі жағында 

орналасатындықтан, экватордағы ұзындық масштабы п<1, 

аумақтың екі шеткі ендіктерінде п

2

=п



1

=1 жағдайына ие болады. 




97

2.5 кесте. 

Проекцияны құруға арналған деректер берілген кесте

Ендік


тері, 

º е


с

ебімен 


1º пара

ллельдер 

доғасының ұзынд, м

Экв


ат

о

р



дағы 1º      

доғаға қа

тысты 

ал

ғанде бұр



м

ал

ану



,   м

Экв


ат

о

р



дағы 5º доғаға 

қа

тысты а



л

ғанда 


бұр

м

ал



ану

, м


Ендік

тер, φ


5º доғаның меридиандар

бойынша өлшемі, м  

5º доғаның меридиандар

бойынша бұр

м

ал

ану



д

ы

е



ск

ерг


ендегі (пара

ллельдер 

 

бойындағы) өлшемі, м



М

еридиандар бойындағы

5º доғансының м

асшт


аб  

бойынша өлшемі, см   

111 321 0,00



0,00

0-5º


552,893 554,998

5,55


110 901 421

2105

5º-10º


552,984 561,384

6,61


10º

109 641 1680

8400

10º-15º


553,144 571989

5,72


15º

107 552 3769

18 845

15º-20º


553,386 586,746

5,87


20º

104 649 6672

33 360

20º-25º


553,699 605,544

6,06


25º

100 992 10 369

51 845

25º-30º


554,091 628,256

6,28


30º

96 488


14833

74 165


Цилиндрлі проекциямен құрылған картографиялық 

тордың тоғысу нүктелерін есептеудің математикалық 

əдістері. Жанасатын жəне қиып өтетін цилиндр үшін 3.6-кестеде 

берілген формула бойынша  есептелінеді.

Натуралдыдан ондық логарифмге  өту үшін mod=0,43429448 

өту модулі қолданылады. Сонда  К=

0

0

(45



)

2

mod



Intg

ϕ

+



.

2.6 кесте жанасатын жəне қиып өтетін цилиндрлі проекцияның 

картографиялық торларының тоғысу нүктелерін есептеу кестесі 

болады.


Жанасатын цилиндр үшін

Қиып өтетін цилиндр үшін

бұрмалану 

сипаты


X

Y

бұрмалану 



сипаты

X

Y



теңаралық

х=2πR

0

0



360

ϕ

Δ



у=2πR

0

0



360

λ

Δ



тең аралық х=2πR

0

0



360

ϕ

Δ



у=2πR

0

0



360

λ

Δ



cosφ

0

7–1171




жүктеу 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   141




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау