Оқу пәнінің сипаттамасы 1 Пәннің мақсаты

Дәріс 3. Кәсіпорынның негізгі қорлары

жүктеу 1 Mb.

Pdf просмотр

бет	15/76
Дата	16.05.2022
өлшемі	1 Mb.
	#38620

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 76

Дәрістер(ЭжӨҰ)

Дәріс 3. Кәсіпорынның негізгі қорлары

1 Негізгі қорлар, олардың жіктелуі және құрылымы

Негізгі қорлар

– негізгі құралдардың құнының ақшалай берілуі. Негізгі қорларға

қызмет ету мерзімі үлкен (бір жылдан жоғары) және өзінің қызмет ету мерзімінде өзінің

құрын қайтадан жасалған өнімге біртіндеп беріп отыратын еңбек құралдарын айтамыз.

Есепке алу жүйесінде негізгі қорлар кәсіпорынның негізгі капиталды ретінде көрсетіледі.

Өндірістік үрдіске байланысты негізгі қорлар өндірістік және өндірістік емес

қорлар болып бөлінеді.

Өндірістік емес қорларға энергетиканың өндірістік саласына қатысы жоқ нысандар:

денсаулық сақтау (кәсіпорындардағы медициналық бөлімшелер), мәдениет (клубтар,

кітапханалар), сауда-саттық, тұрмыстық-коммуналдық шаруашылықтар, спорт кешендері,

демалыс базасы.

Өндірістік негізгі қорлар

кәсіпорынның негізгі өндірістік қуатын құрайды және

өндірістк үрдісте белгіленуіне байланысты мынадай топтарға бөлінеді: өндірістік

ғимараттар; құрылыстар; беріліс құрылғылары; жұмыс және күштік машиналар;

механизмдер мен жабдықтар; транспорттық құралдар, өндірістік және шаруашылық

құрал-саймандар; басқа да негізгі қорлар. Кез келген өндірістің негізгі қорларының

құрамын 1-кестеден көруге болады.

1 Кесте - Материалдық өндіріс салалары бойынша негізгі өндірістік қорлардың

құрылымы

Негізгі қорлардың топтары

Машина

құрау

Электр

энергетикасы

Транспорт

Электр

желілері

кәсіпорыны

1 Өндірістік ғимарат

27,3

13,2

5,4

2,3

2 Құрылыс

20,6

17,3

34,3

1,1

3 Беріліс құрылғылары

10,5

5,5

4 Жұмыс, күштік

машиналары мен

жабдықтар

38,9

33,6

8,7

12,5

5 Транспорт көліктері

2,7

0,9

45,6

1,8

6 Өндірістік және

шаруашылық құрал-

саймандар

0,5

0,2

0,5

7 Басқа да негізгі қорлар

0,7

0,5

0,3

0,8

Барлығы

100

Өндірістік негізгі қорлардың құрылымы 1-кестеден көретініміздей, әртүрлі өндіріс

саласы бойынша айырмашылықтары бар. Электр энергетикасы бойынша жалпылай

айтқанда, негізгі қорлардың екі тобын айтуға болады: беріліс құрылғылары және

машиналар, механизмдер, жабдықтар. Ал екінші топ бойынша күштік, жұмыс

машиналары және жабдықтар үлкен үлес алады. Электр желілері кәсіпорындары үшін бұл

екі топ бойынша олардың меншікті салмағы 90% құрайды.

Негізгі өндірістік қорлар өндірістік үрдіске қатынасу дәрежесі бойынша активті

және пассивті болып бөлінеді. Активті негізгі қорлар тікелей өнімді өндіруге қатысады,

пассивті негізгі қорлар өндірістің негізгі технологиялық жұмыстарын орындалуын

қамтамасыз етеді.

Негізгі қорлардың пассивті тобына көбінесе өндірістік ғимараттар, құрылыс

ғимараттары, өндірістік құрал-саймандар, басқа да негізгі қорлар.

Негізгі қорларды есепке алу жүйесінде ақшалай бағалау бастапқы, қалдық, және қалпына

келтіру құндары бойынша жүргізіледі.

Бастпақы құн кәсіпорындардың негізгі қорларды сатып алғаны немесе оның

нысандарын салуға кеткен нақты шығындарды көрсетеді. Ол сондай-ақ нысан бойынша

кітапшаларда көрсетіледі, оған қоса негізгі қорлардың сипаттамалары: қуаты,

өндіргіштігі, ауданы немесе ұзындығы, жылдамдығы және тағы басқа да көрсеткіштері

беріледі.

Негізгі қорларды пайдалану кезінде олар тозады және өзінің бастапқы табиғи

сапасын ғана емес экономикалық сапасында жоғалта бастайды. Осы бастапақы құннан

негізгі қорлардың тозуын (құндық түрде) алып тастаған құнды қалдық құн деп атайды. Ол

әр негізгі қор бойынша және кәсіпорынның толығымен негізгі қорлары бойынша

анықталады.

Кез келген экономикалық жүйеде әртүрлі мезгілде жасалған немесе сатып алынған

біртекті негізгі қорлардың құны әртүрлі бағалануы мүмкін. Сондықтан оларды бір

салыстырмалы жағдайға келтіру үшін нақты бір мезгілге негізгі қорды сатып алуға кететін

шығындарын көрсететін қалпына келтіру құны қолданылады.

жүктеу 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 76