Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау

А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков,  Г.Ж. Смаилова 
32 

  –  20  С  кезіндегі  минералданған  және  тазартылған  су 
тығыздықтарының арасындағы айырмашылық, кг/м
3
; 

= 

қс
- 998,3 
 (2.28) 
Тұщы судың жылусыйымдылығы – 4,19 кДж/кгК, кристалды 
NaCl-  0,88    кДж/кгК,  сондықтан  минерализацияны  ұлғайтқан 
кезде, оның жылусыйымдылығы  төмендейді. 
Қабат  суларының  жылусыйымдылық  коэффициенті  0,54–
0,65 Вт/мК аралығында болады. 
2.4. Газдың қасиеттері 
Табиғи  газдар  –  бұл  нормалды  (н.ж.)    және  стандартты 
жағдайларда  (с.ж.)  газ  тәріздес  болып  келетін    заттар.  Шарттарға 
байланысты  газдар  еркін,  адсорбты  және  еріген  күйінде  болуы 
мүмкін. 
Қабаттық шарттарда кез келген мұнай өзінде еріген газды 
құрайды.  Қабаттық  қысым  жоғары  болған  сайын,  мұнайдың 
құрамындағы  еріген  газдың  мөлшері  соғұрлым  көп.  1м
3
 
мұнайдың  құрамында  еріген  газдың  мөлшері  1000  м
3
  жетуі 
мүмкін.  Өндіру  кезінде  қысымның  азаюына  байланысты  еріген 
газдың мұнайдан бөлінуі жүреді. Ол серіктес деп аталады.  
Мұнай  табиғатында  табиғи  газдар  метан  қатарының  CH
4
-
CH
10 
көмірсутектерінен  тұрады:  метаннан,  этаннан,  пропаннан, 
изобутаннан  н-бутаннан  және  көмірсутектік  емес  компонент-
терден:  HS,N,  CO,  CO,  H,  Ar,  He,  Kg,Xe  және  т.б.  Кей  кезде 
термобаралық шарттар және фазалық  жүрістердің арқасында С5 
құрамды көмірсутектер кездеседі. 
Мұнайдан  шыққан  газдың  сапалы  құрамы  әр  кезде  бірдей 
болады. 
Таза  газды  кен  орындардан  өндірілген  газдың  құрамында 
95% -дай метан болады, ол өз кезегінде құрғақ газдар деп аталады. 
Газ 
құрғақтылығы 
– 
құрғақтылық 
коэффициентімен 
бағаланады.  Оның  мөлшері  газдағы  метанның  проценттік 
құрамының  ауыр  көмірсутектердің  жалпы  қосындысының 
қатынасына тең. Ауыр көмірсутектер – деп этан және одан жоғары 

Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау  және  тасымалдау 
33 
ауыр  көмірсутектердің  суммалық  қосындысы  түсіндіріледі.  Ауыр 
мұнайларға  құрамында  метанның  көп  мөлшерде  болуымен 
сипатталатын  құрғақ  серіктес  газдар  жатады.  Мысалы,  Батыс 
Сібірдегі  Орыс  кен  орнындағы  серіктес  газдағы  метан  құрамы 
Уренгой  газды  кен  орын  газындағы  метан  құрамына  ұқсас  және 
98,8%  шамасында.  Мұнай  кен  орындарындағы  серіктес  газдың 
көмірсутектер үлесі  осындай диапазондарда өзгеріп  отырады  (2.3-
кесте):  метан  үшін  35-85%,  ауыр  көмірсутектер  үшін  20-40%  (C
2 
және одан да жоғары), сирек кезде 60%-қа жетеді. 
2.2-кесте 
Газды кен орындардың газ құрамы, көлемдік % 
(Ресей кен орындары бойынша) 
Кен орын 
CH
4 
C
2
H
6 
C
3
H
8 
C
4
H
10 
N
2 
CO
2 
Салыстырмалы 
тығыздық 
Солтүстік-
Ставропольдік  98,9  0,29 
0,16 
0,05 
0,4 
0,2 
0,56 
Уренгойлы 
98,84 
0,1 
0,03 
0,03 
1,7 
0,3 
0,56 
Шатлыкты 
95,58  1,99 
0,35 
0,15 
0,78  1,15 
0,58 
Медвежье 
98,78 
0,1 
0,02 
- 
1,0 
0,1 
0,56 
Заполярлы 
98,6  0,17 
0,02 
0,013  1,1 
0,18 
0,56 
2.3-кесте 
Мұнай кен орындарында серіктес газдың құрамы, көлемдік, % 
(Қазақстан жəне Ресей кен орындары бойынша)
Кен орын 
CH
4
C
2
H
6
C
3
H
8
C
4
H
10 
C
5
H
12 
N
2
CО
2 
Салыстыр-
малы 
тығыздық 
Бавлинский 
35,0  20,7  19,9 
9,8 
5,8 
8,4  0,4 
1,181 
Ромашкинский 
38,3  19,1  17,8 
8,0 
6,8 
8,0  1,5 
1,125 
Самотлорский 
53,4 
7,2 
15,1 
8,3 
6,3 
9,6  0,1 
1,0101 
Өзен 
50,2  20,2  16,8 
7,7 
3,0 
2,3 
- 
1,010 
Трехозерный 
48,0  12,2  24,0  11,1 
2,6 
2,1 
- 
1,288 
Газконденсатты  және  жеңіл  мұнайлардың  серіктес  газдары 
жеткілікті  майлы  болып  келеді.  Газ  қоюлығы  майлылық 
коэффициентпен  сипатталады  (k
май
),  ол  құрғақтылық  коэффи-
циентіне (k
құр
) кері пропорционал.  

А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков,  Г.Ж. Смаилова  
 
34 
 
Құрылым 
көзқарасынан 
мұнай 
газының 
барлық 
көмірсутектері  сызықты  құрылысқа  ие  және  полярлы  емес  деп 
саналады.  Химия    көзқарасынан  қарағанда,  егер  жүйеде 
молекулалар  өзара  байланыс  күштерімен  санаспасақ,  онда 
мұндай  жүйені идеалды деп қарастыруға болады. 
Физика көзқарасынан қарағанда газтекті көмірсутектерге 
идеалды жүйелерді қатыстыруға болады. 
Термодинамика  көзқарасынан  идеалды  газ  деп,  ішкі 
энергиясы  тек  температурадан  тәуелді  және  осы  шарт 
орындалатын  газды атайды: 
 
   
= 0, =
= 1                 
(2.29) 
 
мұндағы  Е  –  бу  түзілудің  ішкі  энергиясы,  Дж/моль;  z  – 
реалды  газдың  идеалды  газ  заңынан  ауытқу  дәрежесін 
сипаттайтын коэффициент. 
Математика 
көзқарасынан 
қарастырғанда 
газдың 
физика-химиялық  қасиеттерінің  есептеулеріне  көп  компонентті 
қоспа ретінде  аддитивтік принципті қолдануға болады. 
Физика-химиялық 
және 
технологиялық 
параметрлер 
есептеулерінің  аддитивті  амалы  қоспадағы  газдың  әрбір 
компоненті  өзін  осы  қоспада  жалғыз  болғандағыдай  сезінетінін 
білдіреді. 
Демек, мұнай газының макроскопиялық қасиеттерін   бағалау 
үшін    физика-химиялық  және  технологиялық  параметрлер 
есептеулерінің аддитивті амалдары қолданылады: ро – 90  
 
П
қоспа
= ∑
П (
)
   
          (2.30) 
 
мұндағы N
і 
– мольдік  үлесі; g
і 
– массалық үлесі; V
і
– көлемдік 
үлесі; П
і 
–  і-ші компоненттің физика-химиялық  қасиеті. 
 
Жүйедегі  идеалды  газдардың  жалпы  қысымы  компонент-
тердің жалпы кысымдарының қосындысына тең (Дальтон заңы): 
 
P=Р = ∑
p                              (2.31)