Нұсқаулар жиынтығы Мамандығы: -0301000 «Емдеу ісі» Біліктілігі: -0301013 «Фельдшер»

Диалектика және оның альтернативасы

жүктеу 215,04 Kb. бет 10/16 Дата 09.02.2023 өлшемі 215,04 Kb. #41229 түрі Нұсқаулар

Диалектика және оның альтернативасы Диалектиканың түсінігі грек тілінен аударғанда ойлау эңгіме жүргізу өнері. Философияда эртүрлі түсініктерде қолданып отыр. Диалектиканың қағидасы эр тақырыптьт дамыту пікірталас өнері. Диалектика болмысты, бүкіл әлемдік күбылыстарды табигатты, коғамды және адамның ой - санасын өзгерісте, қозгалыста, дамуда және озара байланысты қарастыратын философиялық ілім. Ол бүкіл дүниеге тэн байланыстар мен дамудың жалпылама, эмбебеп заңдылыктарын зерттейді. Сонымен бірге диалектика адамды және оны коршаған ортаның біртүтастыгын әрі өзгермелілігін басшылыкка алатын ойлау тәсілі де болып табылады. Көне грек философиясында диалектиканың алғашқы стихиялық формасы дүниеге келіп, қалыптасты. Қозғалыстының түп табиғатын аңғаруға ұмтылу Элат мектебінің өкілдерінен - ак байқалған болатын. Сократ қарама -қарсы пікірлерді қарастыра отырып ақиқатқа жетуді, ягни айтыса білуді, дәлелді, дэйекті сөз жүесімен қарсыласты жеңуді диалектика деп ұғынды. Қайта өрлеу және Жаңа заман дэуірлерінде философия мен жаратылыстану ғылымдарында диалектиканың дамуына Д. Бруно, Н. Коперник, Н. Кузанский, Р. Декарт, Б. Спиноза сиякты ойшылдар үлес қосты. Диалектиканың екінші тарихи формасы неміс классикалық философиясында идеалистік негізде калыптасты. Бұл ағымның аса көрнекті өкілдері Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель дүниеге деген метафизикалық көзқарасқа жалпы даму идеясын қарама - карсы қойды. Диалектиканы дамытуға, әсіресе, Г. Гегельдің қосқан үлесі мол болды. Ол бүкіл дүниеде бардың дамуының қайнар көзі абсолюттік идея деп білді. Абсолюттік идея үнемі өзіндік қозғалыста болады, ол дамуының эр кезінде табиғат, адам болмысы түрінде накты көрініс табады. Маркс пен Энгельс Гегельдік диалектиканың "мәнді дэнін", - даму идеясын ғана сақтап қала отырып, нақты, шынайы материалдык және рухани дүниенің біртұтас даму диалектикасын калыптастырды. Диалектиканың ең жалпы заңдары объективті дүниеге де, рухани салага, адам ақыл - ойы мен санасына да ортақ, тұрақты әрі мәнді байланыстарды камтиды. Сонымен диалектика дүниені үнемі озгерісте, козгалыста, дамуда қарастырады дедік. Шынында да, қоршаған ортада қозғалыстан тыскары тұрған, байланыстан шет қалған ештеңе жоқ екеніне алдыңғы тарауларда коз жеткізген болатынбыз. Диалектикаға қарама - қарсы калыптаскан даму концепциясы, танымдык және ойлау тәсілі ретінде метафизикаға көне Грецияда Элаттардың мектебінде пайда болды. Диалектикаға қарама - қарсы даму концепциясы және ойлау тәсілі есебінде метафизиканың негізгі белгілері мыналар: біріншіден, метафизика тұрғысынан алғанда объект белшектердің механикалық жай косындысы ретінде қаралады. XXғасырдың басында орыс философы В. И. Ленин "Философиялық дэптерлер" деген конспектілерінде диалектика мен метафизиканы дамудың екі турлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүйесінің екі түрлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүесінің екі түрлі тәсілі ретінде салыстырмалы түрде қарастыра ртырып, мынандай тұжырымга келген болатын. Диалектика "еміршең", себебі, ол қозгалыстың, дамудың оздігінен іске асуын түсіндіре біледі. Диалектиканың негізгі емес деп аталатын заңдары дамудың және озіндік дамудың жеке жақтарын ашып көрсетеді. Оларға мән мен кұбылыс, жеке мен жалпы, мазмұн .мен түр, себеп пен салдар, мүмкіндік пен шындық, қажеттілік пен кездейсоқтық арасындағы диалектикалық өзара байланыстар жатады. Жаңа дэуірдегі категориялар туралы диалектикалық түсінікті идеалистік негізде ұсынған Гегель болды. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау тепе - тең және осы тепе теңдіктегі негізгі коргаушы күш - ойлау. Маркс пен Энгельс өздеріне дейінгі философия тарихындагы категориялар туралы ілімдерді сын көзімен тұжырымдай отырып, олар жайында дәйекті диалектикалық - материалистік ілім жасады. Олар адам ойлауының сезімдік -практикалық тегін ашты. бүкіл дүниеге тэн байланыстар мен дамудың жалпылама, эмбебеп заңдылыктарын зерттейді. Сонымен бірге диалектика адамды және оны коршаған ортаның біртүтастыгын әрі өзгермелілігін басшылыкка алатын ойлау тәсілі де болып табылады. Көне грек философиясында диалектиканың алғашқы стихиялық формасы дүниеге келіп, қалыптасты. Қозғалыстының түп табиғатын аңғаруға ұмтылу Элат мектебінің өкілдерінен - ак байқалған болатын. Сократ қарама -қарсы пікірлерді қарастыра отырып ақиқатқа жетуді, ягни айтыса білуді, дәлелді, дэйекті сөз жүесімен қарсыласты жеңуді диалектика деп ұғынды. Қайта өрлеу және Жаңа заман дэуірлерінде философия мен жаратылыстану ғылымдарында диалектиканың дамуына Д. Бруно, Н. Коперник, Н. Кузанский, Р. Декарт, Б. Спиноза сиякты ойшылдар үлес қосты. Диалектиканың екінші тарихи формасы неміс классикалық философиясында идеалистік негізде калыптасты. Бұл ағымның аса көрнекті өкілдері Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель дүниеге деген метафизикалық көзқарасқа жалпы даму идеясын қарама - карсы қойды. Диалектиканы дамытуға, әсіресе, Г. Гегельдің қосқан үлесі мол болды. Ол бүкіл дүниеде бардың дамуының қайнар көзі абсолюттік идея деп білді. Абсолюттік идея үнемі өзіндік қозғалыста болады, ол дамуының эр кезінде табиғат, адам болмысы түрінде накты көрініс табады. Маркс пен Энгельс Гегельдік диалектиканың "мәнді дэнін", - даму идеясын ғана сақтап қала отырып, нақты, шынайы материалдык және рухани дүниенің біртұтас даму диалектикасын калыптастырды. Диалектиканың ең жалпы заңдары объективті дүниеге де, рухани салага, адам ақыл - ойы мен санасына да ортақ, тұрақты әрі мәнді байланыстарды камтиды. Сонымен диалектика дүниені үнемі озгерісте, козгалыста, дамуда қарастырады дедік. Шынында да, қоршаған ортада қозғалыстан тыскары тұрған, байланыстан шет қалған ештеңе жоқ екеніне алдыңғы тарауларда коз жеткізген болатынбыз. Диалектикаға қарама - қарсы калыптаскан даму концепциясы, танымдык және ойлау тәсілі ретінде метафизикаға көне Грецияда Элаттардың мектебінде пайда болды. Диалектикаға қарама - қарсы даму концепциясы және ойлау тәсілі есебінде метафизиканың негізгі белгілері мыналар: біріншіден, метафизика тұрғысынан алғанда объект белшектердің механикалық жай косындысы ретінде қаралады. XXғасырдың басында орыс философы В. И. Ленин "Философиялық дэптерлер" деген конспектілерінде диалектика мен метафизиканы дамудың екі турлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүйесінің екі түрлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүесінің екі түрлі тәсілі ретінде салыстырмалы түрде қарастыра ртырып, мынандай тұжырымга келген болатын. Диалектика "еміршең", себебі, ол қозгалыстың, дамудың оздігінен іске асуын түсіндіре біледі. Диалектиканың негізгі емес деп аталатын заңдары дамудың және озіндік дамудың жеке жақтарын ашып көрсетеді. Оларға мән мен кұбылыс, жеке мен жалпы, мазмұн .мен түр, себеп пен салдар, мүмкіндік пен шындық, қажеттілік пен кездейсоқтық арасындағы диалектикалық өзара байланыстар жатады. Жаңа дэуірдегі категориялар туралы диалектикалық түсінікті идеалистік негізде ұсынған Гегель болды. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау тепе - тең және осы тепе теңдіктегі негізгі коргаушы күш - ойлау. Маркс пен Энгельс өздеріне дейінгі философия тарихындагы категориялар туралы ілімдерді сын көзімен тұжырымдай отырып, олар жайында дәйекті диалектикалық - материалистік ілім жасады. Олар адам ойлауының сезімдік -практикалық тегін ашты. Сөйтіп диалектика - сыртқы дүние мен рухани жан дүниенің байланыстары мен даму заңдылыктары туралы теориялык білімдер жүйесі, дүниеге шынайы, накты көзкарастың түп негізі, ой - өріс әдісі. Диалектиканың заңдары мен категориялары үнемі өзара тығыз байланыста болады. Олар басқа ғылымдардың ұгымдарымен салыстырғанда анағүрлым нактылық жайлы ұғымдар. Мысалы, сан категориясы математикадагы сан, шама, жиын, құрылым, т.б. ұғымдарына карағанда нактылы жалпы ұғым. А. Эйнштейн ашқан салыстырмалық теориясында материя, қозғалыс, кеңістік және уақыт оның категориялық құрылымын анықтайды. Ендеше, категориялар гылыми теорияны қүру мен дамытуда, жаңа нэтижелерді іздеуде үлкен методикалық рөл атқарады, демек, теория жасаудың диалектикалық - логикалық принциптері болып табылады. Логикалық категориялар нактылы жалпы сйпатгама, бірі екіншісіне диалектикалық тұрғыда өтіп, жылжымалы, қозгалмалы қайшылықта болып тұрады. Олар - дам процесінің жеке жақтарын бейнелейтін, негізгі емес заңдар. Диалектиканыңнегізгі және негізгі емес заңдары тығыз байланысты. Диалектиканың заңдары және категориялар жүйесі қогамдық практиканың, мәдениеттің, ғылымның және техниканың өскелең талабына сэйкес үиемі жетілдіріліп, дамытылып, байтылып отырады. Қазіргі ғылыми - техникалык революция жетістіктеріне және тарихтың қазіргі кезеңінің бетбұрыстық сипатына байланысты диалектиканың теориясын жасау мен негіздеу, оның заңдары мен категориялары жүйесін одан әрі жетілдіру - күн тәртібіндегі мәселе. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%) Жаңа сабактың тақырыбы бойынша максаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою. Диалектиканың тарихи типтері; Диалектиканың заңдары мен негізгі принциптері; Диалектиканың категориялары; XXғ. диалектиканың негізгі нұсқалары; Қазіргі замангы диалектиканын өңдеулері; Диалектиканың заңдары және оның медицина үшін маңызы. жүктеу 215,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз