7
- қажетті кадр саясатын жүргізуде және жұмыс күші рыногын реттеуде;
- еңбек, технологиялық және шарт тәртіптерінің орындалуын бақылауда.
Аралас экономиканың жұмыс істеуі мемлекеттік, нарықтық реттеулермен іске
асырылады. Оның ішкі мазмұны мемлекеттік араласу болып табылады, ол өндірістік емес
сипатта бола алмайды. Бәсекелік қабілеті бар рынок мемлекеттің іс-әрекеттеріне өзінің
талаптарын қоя алады, мемлекет әрекетін шектеп отырады. Мемлекеттің араласуы заңды
түрде рәсімделген және логикалық тәртіпке келтірілген, елдің дамуына белсенді әсер ете
алатын жүйе болып саналады.
Мемлекеттік араласудың экономикалық негізі мемлекеттік сектор.Ол нарықтық
механизмге өзінің шығындары, салық салу, реттеу мен мемлекеттік кәсіпкерлік арқылы іс-
әрекет көрсетеді.
Оның қарамағында ұдайы өндірісті әлемдік экономика деңгейінде реттей алатын
экономикалық әдістері бар. Неғұрлым әлемдік агрошаруашылықтарға бірігу терең болса,
солғұрлым олар мәндірек және тиімдірек: сыртқы сауда саясаты, экспорттық ағымдарды
лицензиялау, кедендік салық салу, шеттен әкелуді шектеудің тарифсіз әдістері,
капиталдардың халықаралық қозғалысы.
Басқарудың жаһандануы әлемдік шаруашылықтардың қазіргі кезеңдегі дамуынан
елеуді жедел жүреді: қоршаған ортаға бағдар, тиімділіктің басымдығы, рыноктардың
бірігуі, ғылыми-техникалық жетістіктер, факторларының өсуі, құрылымдық реттеу, адам
ресурстарын басқару. Ол мемлекет пен планетарлық ақпараттық кеңістіктегі құрылымдар,
капиталдардың әлемдік рыноктары, тауарлар және жұмыс күші, табиғи ортаға техникалық
әсер етудегі интернационалдық проблемалары арасындағы өзара байланыстар мен өзара
байланыстылықтардың кеңею және күделену процестерімен көрініс табады.
Мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері болып: халықты ауыл шаруашылығы
шикізаттарын дайындалған азық-түлікпен және басқа да тауарлармен қамтамасыз ету
мақсатында аграрлық өндіріске жәрдемдесу, экспорттық әлеует қалыптастыру, ауылды
әлеуметтік тұрғыдан дамыту және ауыл халқын жұмыспен қамту, ең соңында
республиканың бүкіл экономикасын тұрақтандыру.
Экономиканың өсуі елеулі дәрежеде бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы өнімдері
мен азық-түлікті шетке шығару және шеттен әкелумен анықталады.
Салыстырмалы
артықшылық
тұжырымдамасы
экономикалық
теорияның
тұжырымдамасы болып табылады, ол өндіріс факторларын барынша көп пайдалануға
негізделеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Экономикалық теорияның”, “саяси экономияның” және “экономикстің” өзара
байланысы неде?
2. Экономикалық теорияның пәні
3. Экономикалық теория неше бөлімге бөлінеді?
4. Экономикалық теорияның жеке әдістеріне қандай әдістер жатады?
1 тақырыпқа арналған тесттік тапсырмалар:
1.Экономикалық теория мектептерiнiң қайсысы тарихи алғашқы мектеп болды:
A) Меркантилизм.
B) Физиократтар.
C) Классикалық саяси экономия.
D) Марксизм.
E) Маржинализм.
2. “Саяси экономия” терминiн ғылыми айналымға енгiзген кiм:
A) Аристотель.
8
B) Ксенофонт.
C) А. Д. Монкретьен.
D) Томас Мор.
E) А. Смит.
3.Саяси экономия терминi қай жылы енгiзiлдi:
A) 485 ж.
B) 1615 ж.
C) 1987 ж.
D) 1211 ж.
E) 1348 ж.
4. Экономикалық теория - бұл:
A) Өндiру, бөлу, айырбастау процестерiндегі адамдар арасындағы қатынастар туралы
ғылым.
B) Өндiрiс процесiнде қолданылатын және бәсекені туғызатын шектеулi ресурстар туралы
ғылым.
C) Өндiрiстiк процесс туралы ғылым.
D) Шектеулi ресурстар жағдайында адам қажеттiлiктерiн қанағаттаныру мақсатында
материалдық игiлiктердi өндiру, бөлу, айырбастау және тұтыну процестерiнде адамдар
арасындағы қатынастар туралы ғылым.
E) Жекеленген өндіріс салаларының экономикалық даму заңдылықтары мен
тенденцияларын зерттейтiн ғылым.
5.Талдау (анализ) – бұл:
A) Модельдердi зерттеу негiзiнде қалыптасатын ғылыми қорытындылар мен нәтижелер.
B) Құбылыстардың жекеленген бөлiктерiн бiртұтас құбылысқа бiрiктiруге негiзделген тану
әдiсi.
C) Белгiлi құбылыс және процесс қасиеттерiн белгiсiз құбылыстарға ауыстыруды бiлдiретiн
танып-бiлу әдiсi.
D) Бiртұтас құбылысты жекеленген құрамдас бөлiктерге бөлудi және олардың әрбiреуiн
зерттеудi бiлдiретiн танып-бiлу әдiсi.
E) Зерттеу объектiсiнде негiзгi мәнiн, маңызын бөлiп көрсететiн және жеке, кездейсоқ, уақытша
сипаттағы құбылыстарды оқшаулауды білдіретін тану әдiсi.
6. Макроэкономика –бұл:
A) Экономиканың даму заңдылықтарын адам, отбасы және кәсіпорын деңгейінде
зерттейтін экономикалық теорияның бір бөлімі.
B) Экономиканың даму заңдылықтары мен тенденцияларын мемлекет деңгейінде
зерттейтін экономикалық теорияның бір бөлігі.
C) Ресурстар мен өндіріс факторларының шектеулі болу жағдайында адамдардың іс-
әрекетін зерттейтін ғылым.
D) Экономикалық ойдың даму кезеңдерін зерттейтін ғылым.
E) Негізгі экономикалық заңдар мен категориялармен таныстыратын экономикалық
терияның бір бөлімі.
7. «Саяси экономия бойынша трактат» жұмыстың авторы:
А) А. Монкретьен;
В) Д. Норе;
С) Д. Юм;
D) Г. Скаруфи;
Е) В. Петти.
8.Экономикалық мәселелер қалай шешілуі мүмкін:
А) экономикалық үлгілер көмегімен
В) саяси мәселелердің есебімен
С) экономикалық ғылымдар көмегімен
D) әрбір адамның пікірінің ескеруімен
