Мұхтар Зертханалық құралдар мен ыдыстар

Бұл екі бөлімнен тұратын калың кабырғалы шыныдан жасалған құрал: астыңғы бөлігі өзара байланысқан шар мен жарты шар пішінді етіп жасалған, ал үстіңгі бөлігі ұзын түтігі бар шар тәрізді үлкен құйғы. Астыңғы бөлігінің

шар және жарты шары арасында қышқылға төзімді материалдан жасалған зат түйірлерін (Me, СаСO₃, FeS т. б.) ұстап тұратын сақинасы, ал астыңғы жарты шардың табанына тақау жерде шүмегі бар. Астыңғы бөлігінің шар тәріздес бөлімінде тесігі бар, оған газ шығатын түтік қойылған, онда газдың ағынын реттеп тұратын шүмегі бар (20-сурет).

Пикнометр - грек тілінен «тығыздық, өлшеймін» деген сөз, физика-химиялық құралғы, шыны ыдыс, қатты, газтәріздес және сұйық заттардың тығыздығын өлшеуге қолданылады. 1859 жылы Дмитрий Иванович Менделеев ойлап тапқан.

Заттың тығыздығын анықтау үшін пикнометрді белгісіне дейін (негізінен сұйық заттарды) затпен толтырып, массасын анықтауға негізделген. Қатты заттың тығыздығын анықтау үшін қатты затты пикнометрдегі сұйықтыққа батырып, анықтайды. Газ тәрізді заттардың тығыздығын арнайы жасалған пикнометрлерде (шар тәріздес т.б.) анықтайды.

Тығыздықты пикнометр арқылы анықтаудың негізгі жетістіктері:

- өлшеудің жоғарғы дәлдігі (10⁻⁵ г/см³ дейін);

- заттардың аз мөлшерін қолдану мүмкіндігі (0,5 - 100 см³);

- пикнометрдегі сұйықтықтың аз көлемі оның ұшып кетпеуін және ауадан ылғал жұтпауын қамтамасыз етеді; термостатта ұстау операциясы мен өлшеу операциясының бөлек жүрілуі (21-сурет).

20-сурет. Кипп аппараты. 21-сурет. Пикнометр.

Ареометр - шыны түтік, өзіндік ерекше пішіні бар, түбі кішкене металл кесектерімен ауырлатылған шыны құтыдан тұрады. Құтының жоғары жағы тығыздықтың градуриленген шкаласы орналасқан жіңішке түтікше пішінді өзекке жалғасады. Ареометр сұйық ішінде тік қалқып жүзе алады.

Судан ауыр не судан жеңіл сұйықтықтардың тығыздығын өлшеуге байланысты ареометрлер және олардың шкалалары әр түрлі болады. Шкалалар ерітіндінің тығыздығын немесе градус бойынша күшін көрсетеді.

Ерітіндінің тығыздығын анықтау үшін ерітіндіні цилиндрге құйып, ареометрді ақырындап батырады, ареометр цилиндр ортасында тұруы керек, оның қабырғаларымен жанаспау керек (23-сурет).

Ареометрлерді қолданғанда мына ережелерді сақтау керек:

- оны сұйықтыққа батырмай тұрып, жақсылап жуады да, құрғақ, таза сүлгімен сүртеді;

- тығыздығы өлшенетін сұйықтықты алдымен жақсылап араластырады;

- жұмыс біткен соң, ареометрді сумен жуып, сүртіп, футлярына (қабына) салып қою керек (23-сурет).

22-сурет. Ареометр. 23-сурет. Ареометрмен тығыздықты өлшеу.