М. С. Кульгильдинов К. Ә. Жүсіпов Р. Ә. Қозбағаров Көлік техникасын өНдіру және жөНдеу техНоЛоГИясы негіздері оқулық

157
2 - Б ө л І М . КөлІК ТЕхниКАСын ЖөндЕу 
ТЕхнОлОГияСы нЕГІздЕРІ
1-тарау. МАшинАлАРды ЖөндЕудІҢ ТЕОРиялық
нЕГІздЕРІ
1.1. Машиналарды пайдалану сипаттамалары
Кез келген көлік техникасында пайдаланудың нақты жағдайларында 
оларды тиімді қолданудың мүмкіндігін анықтайтын сапалар жиынтығы 
мен пайдалану сипаттамалары болады. Машиналардың пайдалану 
сапасының саны өте көп, алайда оларды іс жүзінде қолдану үшін жал-
пылама үш сипаттамасын ерекше бөліп алуға болады: машиналардың 
жұмысқабілеттілігі, сенімділігі және ұзақмерзімділігі.
Жұмысқабілеттілік
терминіне машинаның төмендегідей негізгі 
техникалық көрсеткіштері кіреді: қозғалтқыш қуаты, тартым күші, 
жүккөтерімділік немесе сыйымдылық, қозғалыс жылдамдығы, отын 
үнемділігі, пайдалы әсер коэффициенті және т.б.
Машинаның жұмысқабілеттілігі сан жағынан оның орындаған 
жұмысының тиімділігі, яғни белгіленген сапаны сақтай отырып, сол 
жұмыстың өнімділігі және өзіндік құны арқылы бағаланады.
Сонымен, егер машинаның өнімділігі белгіленген нормаларға сәйкес 
болса, машинаны күтуге жұмсалған шығын шекті шамадан аспаса, ал 
жұмыс сапасы бекітілген талаптарды қанағаттандыра алса, онда машина 
жұмысқа қабілетті деп есептеледі. Осыған сәйкес «жұмысқабілеттілік» 
түсінігі машина қандай техникалық көрсеткіштерге ие бола алады, пай-
далану барысында бұл көрсеткіштерде қандай ауытқулар болуы мүмкін 
деген сұрақтарға жауап беруі тиіс, яғни машинаны пайдалануға берген-
нен соң қандай да бір уақыт өткеннен кейінгі оның сапалық жағдайын 
көрсетеді. Белгіленген талаптарға сәйкес анықталатын қажеттіліктерді 
қанағаттандыру үшін жұмысқа жарамдылығын білдіретін машинаның 
қасиеттері жиынтығы оның сапасы болып табылады.
Машина қолданыста болған сайын бұл сапа сипаттамалары 
өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Машина конструкциясы және өндірілуі 
бойынша қаншама жетілдірілген болса да, уақыт өтуімен ол алғашқы 
сапаларын жоғалтады, бірқатар техникалық көрсеткіштері төмендейді: 
қозғалтқыш қуаты азаяды, отын мен майлау материалдарының шығыны 
өседі, жұмыс сапасы да нашарлайды. Мұның бәрі машинада ақаулар 
пайда болуымен түсіндіріледі.
Егер машинаның тоқтаусыз және бұзылмай жұмыс істеу барысында 
жұмыс сапасы мен үнемділігінің өзгеруі рұқсат етілген аралықта бол-

158
са, онда мұны қалыпты жағдай деп атайды. Осы қалыпты жағдайдағы 
жұмыстың бұзылуы машинаның ақаулығы болып саналады.
Машинаның торабы немесе агрегаты жұмысының бұзылуы оның де-
тальдарында ақаудың пайда болуына септігін тигізеді. Ал ақау дегеніміз

жүктеу 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: