М. Е. Лобашев к. В. Ватти

анықтайтын  тәуелсіз  тұқым  қуалайтын  гендер  саны  үшеудеи  (4
3
  =  64)  немесе 
төртеуден  (4
4
  =  25б)  артпайтынын  көрсетеді.  Белгінің  аса  өзгергіштігі  оның 
қамтамасыз  етілуі  ете  күрделі  екендігін,  ал  аз  өзгергіштігі  —  оны  анықтайтын 
факторлардың саны аз екендігін көрсетеді. 
Сандық  белгілердің  тұқым  қуалауын  талдау  үшін  келтіріл-ген  мысалдар  оларды 
зерттеудің  мүмкін  жолдарының  біреуін  ғана  көрсетеді.  Басқа  жол  — 
математикалық  әдістерді  қолдану.  Бүл  әдістер  «Генетика  жөнінен  практикалық 
сабақтарға басшылықта» толық баяндалады. 
Сандық  бел-гілердің  түқым  қуалауына  анализ  жасау  аса  күрделі.  Полимерияны 
зерттеудің  практикалық  та,  теориялық  та  маңызы бар. Сиыр  сүтінің майлылығы, 
тауықтың  жұмыртқалағыштығы,  бидай  масағының  үзындығы,  қант  қызылшасы 
тамырындағы 
қанттың 
мөлшері  сияқты 
өсімдіктер 
мен 
жануарлардың 
шаруашылықта бағалы белгілері полимерия типі бойынша тұқым қуалайды. 
Полимерлік  белгілердің  керінуін  көбінесе  организмнің  даму  жағдайлары 
анықтайды.  Мысалы,  сиырдың  суттілігі,  қой  жүнінің  ұзындығы,  шошқаның  есу 
жылдамдығы  көбінесе  азықтандыру  және  күту  жағдайларына  тәуелді.  Картоп 
түйнегінің,  жүгері  собығының  үлкендігі  немесе  зығыр  сабағының  ұзындығы  кеп 
жағдайда  берілген  тыңайтқыштардың  сапасына,  жауыншашын  мөлшеріне  т.  б. 
тәуелді болады. 
К у м у л я т и в т і   е м е с   п о л и м е р и я .   Бір  мағыиалы  әсер  етуші  гендер 
сапалық,  яғни  альтернативті  белгілерді  де  анықтай  алады.  Оған  тауық  аяғының 
қауырсындылығы мысал бола алады. Аяғы қауырсынды және қауырсыны жоқ тауық 
түқымдарын шағылыстырғанда 
Ғ
г
де 
аяғы кауырсынды бала-пандар шығады. Екінші 
үрпақта  фенотип  бойынша  15/16  аяғы  қауырсынды  және  1/16  аяғы  қауырсынсыз 
қатынасында ажырау жүреді, яғни фенотиптік екі класс   байқалады (36-сурет). 
Сірә,  аяғы  қауырсынды  түқым,  бір  мағыналы  әсер  ететін  доминантты  екі  жүп 
аллель бойынша гомозиготалы 
(АіАіА
2
А
2
), 
ал аяғы қауырсынсыз түқымның генотипі 
а\п\а
2
а
2
 
болуы  керек. 
Ғ
х
 
буданының  генотипі 
А\а
х
А
2
а
2
. 
Әр  екі  геннің  доминант  ал-
лельдері  сапа  жөнінен  бір  мағыналы  әсер  етеді,  яғни  аяғының  қауырсындылығын 
анықтайды.  Сондықтан 
А\-А
2
- 
(9/16), 
Аі~а
2
а
2
 
(3/16)  және 
а\Сі\А
2
- 
(3/16)  генотиптері 
аяғы  қауырсын-ды  фенотиптерге  сәйкес  келеді,  ал 
а\піа
2
а
2
 
генотипі  (1/16)  ая-ғы 
кауырсынсыз болады. 

Келтірілген  мысалда  бір  мағыналы  әсер  етуші  доминантты  гендердің  әр  түрлі 
санының генотипте болуы белгінің айқын кәрінуін өзгертпейді. Екі геннің кез келген 
бірёуінің  доминантты  аллелінің  болуы,  белгінің  дамуы  үшін  жеткілікті.  Сондықтан 
гендердің  осы  типтес  өзара  әсер 
етуі  кумулятиеті  емес  полимерия 
деп 
аталды.Сонымен, гендердің өзара бірімен-бірінің  әрекеттесуінің үш 

 
36-сурет  Тауық  аяғыньң 
балақты-лығының  тұқым  қуалауы  (полиме-рия):"
А
—  аяғының  ба-лаңтылығы; 
а
—  ая-
ғының  балаңсыздығы.  типін  қарастырдық:  комплементарлы,  эпистаздық  және 
полимерлік.  Олардың  бәрі  дигибридті  шағылыстыру  үшін  Мендель  ашқан  фенотипі 
бойынша белгілер ажырауының классикалық формуласының (9:3:3:1) түрін өзгертеді. 
Фенотип  бойынша  ажыраудың  келтірілген  барлық  типтері,  9:3:3:1  сияқты  заңды; 
олар  ажыраудың  генетикалық  меха-низмінің  бүзылуы  салдарынан  емес,  организмнің 
жеке дамуы кезіндегі гендердің өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табылады. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: