ГЕНЕТИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ ЖҮЙЕЛІ БАҚЫЛАУ

енгізілді,  бүдан  кейін  олар-дың  клеткаларынан  ядро  бәлініп  алынды,  ал 
осы  соңғылардан  и  -РНК  алынды.  Бүл  и  -РНК.  бауыр  рибосоманың  белок 
синтез-дейтін  системасына  қосылды.  Осындай  и  -РНК  болған  жағдай-да 
система езіне тән емес ферментті — декарбоксилазаны жа-сап шығаратыны 
анықталды.  Сонымен  бірге  экзидон  алмаған  личинкалардың  и  -РНҚ-сы 
бауырдың рибосома системасындағы осы ферментті синтездей алмайды. 
Гормондар  митоздық  активтіліктің  артуына  әсер  етеді  және  гендердің 
активтілігін  реттейді.  С.  Оно  стероидтық  гормондар  и  -РНК  синтезін 
бақылаушы  репрессор  әсерін  жояды,  осының  нәти  ; 
$ІЕДМ  і 
-РНК      ген-
реттеуіштің      бақылауынан      шығады,сөйтіп  арнаулы  белоктардың 
синтезделу бағыты өзгереді деп есептейді (22-тарауды қара). 
Гормондардың  тендер  активтілігін  реттеуі  белоктар  —  рецеп-торлардың 
қатысуымен  жүзеге  асырылатыны  белгілі  болды.  Гормон  —  рецептор 
комплексі ғана РНК синтезін күшейтеді. 
Алайда,  генотиптің  жүзеге  асуындағы  тікелей  және  кері  бай-ланысты 
генетикалық  информациядағы  тікелей  және  кері  бай-ланыстан  айыра  білу 
керек.  Генетикалық  информация  хромосомалардың  ДНҚ-сында  және 
клетканың органоидтарында (ми-тохондриялар, пластидтер) жазылған. 
Кері  транскриптазаньщ  немесе  ревертазаның  ашылуъі  гене-тикалық 
информациядағы  кері  байланыстың  әзірге  бірден-бір  мысалы  болып  отыр 
(15-тарауды қара). 
С.  Г.  Инге-Вечтомов  онтогенездегі  тендер  әрекетінің  біртү-тас  жүйесін 
үсынды. Бүл жүйеге гендердің үш тобы кіреді. Бі-рінші  топтағы  тендер  и  -
РНҚ-ны  демек,  белок-ферменттерді,  сондай-ақ  структуралық  белоктарды 
жасап шытарады. Екінші топтағы тендер трансляция аппаратында  жұмыс 
жасайтын  РНҚ-ны  және  т-РНК-ны  жасайды.  Үшінші  топтағы  тендер»  бі-
рінші  топтағылар  сияқты,  барлық  матрицалық  процестерде  структуралық 
немесе  ферменттер  ретінде  қолданылатын  белоктарды  кодтайды.  Демек, 
екінші  және  үшінші  топтағы  ген-дер  бірінші  топтағы  гендердің  жұмысына 

жауапты  және  бірінші  топтағы  гендерден  айырмасы  олардың  плейотропты 
әсері күшті болуы керек. 
Үсынылып  отырған  схема  молекулалық  деңгейде  онтогенездегі 
гендердің  өзара  әрекетін  түсіндіреді  (7-тарауды  қара)  және  генотип 
жүйесінің біртұтастығын дәлелдейді. 
Жүйелі  бақылауға  қайта  орала  отырып,  мынаны  айту  керек: 
гормоидардын,  тендер  активтілігіне  эсер  етуі  нерв  смстема-сының 
жетекшілік  роль  атқаруы  негізінде  ғана  мүмкін  болады.  М.  Е.  Лобашевтіц 
бүл идеясы нервизм принципін тек геномный. қызметін реттеуге тана емес, 
бүкіл 
мутациялық 
процеске 
таратады. 
Осы 
идея 
Ленинград 
университетінің генетика кафедра-сында қолдау тапты. 
Тышқандарда  электр  тогының  әсеріне  қарсы  (шартты  тітір-кендіргішсіз) 
қорғаныс  рефлексі  жасалды.  Бұл  фактор  көздің  мөлдір  қабығында  рентген 
сәулелерінің  индукциялауымен  митоздар  мен  хромосомалық  аберрацияның 
жиілігін  азайтты.  Бү-дан  кейін  токтың  әсері  индифферентті  сигнал  —  кек 
жасыл  жа-рықпен  қосылып  берілді.  Токтың  әсерімен  бекітілетін  жарыққа 
шартты рефлекс жасалғаннан кейін ғана тек шартты тітіркен-діргіштің әсері 
зерттелді.  Оның  митоз  бен  хромосомалар  абер-рациясына  электр  тогы 
сияқты эсер ететіні анықталды. 
Демек,  шартты  сигнал  беру  арқылы  мутациялардың  іске  асуы 
процесіңе  эсер  етуге  болады.  Басқаша  айтқанда,  онтогенез  кезінде 
жануарда  пайда  болтан  жеке  тәжірибе  нерв  жүйесІ  арқылы  соматикалық 
клеткалардағы  мутациялық  процесті  рет-теп  отырады.  төмендегі 
жағдайларда  ғана  есептеулерге  пайдалануға  болады:  егер  аутосомды 
аллельдердің  бір  жұбы  ғана  есепке  алынса,  особьтардың  шағылысуы  және 
популяцияда  гаметалар-дың  үйлесулері  кездейсоқ  жүрсе,  тіке  және  кері 
мутациялар  мүлде  сирек  кездесіп,  оларды  есепке  алмай-ақ  қоюға  болатын 
жағдайда:  зерттеліп  отырған  популяциядағы  особьтар  саны  көп  болған 
жағдайда;  әр  түрлі  генотиптер  особьтарының  еміршең-дігі,  өсімталдығы 
біркелкі  болса  және  особьтар  сүрыпталуға  ұшырамаса,  табиғи 

популяцияларда,  анығында,  бүл  жағдайлар  әрдайым  іске  аса  бермейді, 
сөйтіп  Гарди-Вайнберг  формуласы-ның  қолданылуы  тарыла  түседі.  Соған 
қарамастан,  бұл  формула  еркін  шағылыса  алатын  организмдер 
популяциясында  орын  алатын  жеке  генетикалық  қүбылыстарды  түсінуге 
мүмкіндік жасайды. 
Адамзат  қоғамындағы  қайсы  бір  белгілердің  таралу  жиілігін  білу 
гендердің  мысалы,  қан  топтарының  аллельдерінің  және  т.  б.  жиілігін 
есептеп  шығаруға  мүмкіндік  береді.  Белгілі  бір  ауданда  селекция  үшін 
пайдалы  мутациялардың  таралуын  біле  отырып  оның  гомо-  және 
гетерозиготалы  қалпында  кездесу  ық-тималдылығын  есептеп  шығаруға 
мүмкіндік  береді.  Ол  селекция  әдістерін  таңдап  алу  үшін  қажет. 
Популяциядағы  гендер-дің  таралуын  зерттеу  мұндағы  зиянды  (елімге  әкеп 
соқтыратын)  мутациялардың  жиналу  барысын  қадағалап  отыруға  жол  аша-
ды, радиация дәрежесінің арта түсуі, сондай-ақ жануарларға азыкпен бірге 
түрлі  препараттар  берілген  жэне  өсімдік  есіру  үшін  химиялық 
тыңайтқыштар пайдаланылған жағдайда мүны ерекше ескеру қажет. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: