М. Е. Лобашев к. В. Ватти

ЭКСПРЕССИВТІЛІК ЖӘНЕ ПЕНЕТРАНТТЫЛЫҚ

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	211/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 207 208 209 210 211 212 213 214 ... 275

Lobashev

2. ЭКСПРЕССИВТІЛІК ЖӘНЕ ПЕНЕТРАНТТЫЛЫҚ
Бір  ғеннің  әсері  түрлі  организмдерде  әр  түрлі  көрінуі  мүмкін.  Бүл
генотиппен  онтогенез  өтетін  сыртқы  ортаның  жағдайымен  қамтамасыз
етіледі.
Геннің фенотиптік көріністері, яғни белгілерінін, айқындылы-ғы түрліше
болуы мүмкін. Бүл қүбылыс
экспрессивтілік
деп аталады. Мысалы, тауықта
рецессивтік  мутация  «дірілдеу»  кездеседі.  Осы  мутация  бойынша
гемозиготалы
тауық
балапандары
арасыыда
дірілі
әрең-әрең
байқалатындарын  және  бүған  кері-сінше  дірілі  тіпті  күшті  болатындары
кездеседі.  Сонымен  бірге  осы  белгі  бір  организмдерде  байқалып,  осы  ген
бойынша  гомо-зиготалы  басқа  особьтарда  тіпті  болмауы  мүмкін.  Бүл
қүбылыс
пенетранттылық
деп  аталды.  Пенетранттылық  мутанттық  фе-
нотипі  болатын,  популяцияда  осы  мутантты  ген  бойыиша  гомо-зиготалы
организмдерден түратын особьтардың проценті бой-ынша өлшенеді. Толық
пенетранттылық  жағдайында  (100%)  мутантты  ген  әр  особьта  байқалады:
толық емес пенетрантты-лық  жағдайда  ген  езінің фенотиптік  әсерін барлық
особьтарға бірдей тигізе  бермейді. Мысалы,  «дірілдеу»  пенетранттылы-
ғы — 30—40%.
Зкспрессивтілік  пен  пенетранттылық  генотиптегі  гендердін.  өзара
әрекеттесуімен  және  генотиптің  сыртқы  орта  факторла-рына  әр  түрлі

реакцияларымен  қамтамасыз  етіледі.  Экспрессив-тілік  пен  пенетранттылық
нақты  белгіні  анықтайтын  негізгі  ген  бойынша  популяцияның
гетерогенділігін емес, негізгі геннің әсерін күшейтетін немесе бәсеңдететін
гендер-модификаторлар бойынша көрсетеді.

90-сурет. Гиббереллин қышқылының жүгерінің өсуіне тигізетін әсері:
солдан  оцға  ңарай:  ңалыпты  жағдай;  бірақ  өсімдік  гиббереллин
ңышкылымен  өң-деген:  ергежейлі  өсімдік;  ергежейлі  өсімдік,  біраң  ол
гиббереллин ңышңылымее өнделген.
Сонымен бірге бұл құбылыстар даму жағдайларына да тәу-елді болады.
Жүгерідегі ергежейлілік мутациясы ген экспрес-сивтілігінің сыртқы орта
факторларынан  тәуелді  екендігінің  мысалы  бола  алады.  Өсімдіктің
қалыпты  өсуі  үшін  өсу  затта-ры  —  ауксиндердің  қажет  екені  белгілі.
Жүгерінің  ергежейлі  формасында  ауксиндер  әдеттегідей  қалыпты
жасалады,  бірақ  ауксинді  тотықтыратыи  ферменттің  түзілуі  тежеледі.
осының  салдарынан  оның  активтілігі  кемиді.  Міне,  осы  өсімдіктердің
өсуін  тежейді.  Егер  осындай  өсімдікке  гиббереллйн  қышқылы-
мен  әсер
етсе,
ояда
ол  өсуді  желелдетеяі  және  фенотип  бойын-
ша  қалыпты
өсімдіктен  ешбір  айырмашылығы  болмайды  (90-сурет).  Гиббереллин
қышқылын қосу ергежейлілік генінің доминантты аллелі өндіретін өнімнің
орнын  толықтырғандай  болады.  Сонымен,  мутантты  ген  әрекетінің
механизмін  біле  отырып  оның  әсерінен  туатын  ақауларды  түзетуге  және
қалып-ты мөлшерге келтіруге болады, мүның адамның түқым қуалай-тын
ауруларын емдеу үшін маңызы зор (VIII бөлімді қараңыз).

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 207 208 209 210 211 212 213 214 ... 275