Зертханалық жұмыс № 2 «Негізгі пішіннің жобасы мен модульінің бағдарламалық коды»

Зертханалық жұмыс № 3 ««Тест» қосымшасын құру»

• 
  Алдыңғы зертханалық жұмыста құрылған (TEST.DPR) бағдарламасын іске қосыңыздар және оның жұмыс істеу қабілетін тексеріңіздер. Жұмыс бағдарламасынан Выход командасын таңдап, жобалау режіміне қайтып оралыңыздар.
  

Біздің тест 3 – 4 варианттан тұратын жауабы бар 5 сұрақтан тұрсын. Бізге осы 5 сұрақ жауабымен сиятындай пішін керек. Бұл мақсатта бізге парақтар тобынан тұратын жазба кітапша түріндегі пішін қажет, әрбір парақ парақтың нөмірі бар бетбелгіден тұрады. Delphi ортасындағы мұндай пішін шаблон түрінде болады. Бұл пішінді біздің жобамызға қосамыз.

• 
  Құрал – саймандар панельінің New командасын орындаңыздар, New Items терезесінен Forms қалташасын таңдаңыз, одан кейін Tabbed pages пішінін таңдап (Tabbed Notebook Dialog – бетбелгісі бар диалогтық жазба кітапша), ОК батырмасына басыңыздар.
  
• 
  Пішінді оқып – үйреніңіздер. Ол бетбелгісі бар үш парақтан және үш басқару батырмаларынан тұрады. Пішіннің әрбір парағы жұмыс істеп тұрған бағдарламада сәйкес бетбелгіге тышқанмен шерткенде шақырылады. Қайта таңдалған пішіннен Cancel және Неlр батырмаларын жойыңыздар. Объект Инспектірінен құрауыштар тізімін ашыңыздар. Бұл құрауыштар тізімінде әрбір құрауыш объект ретінде көрсетілген. Тізім келесі объектілерден тұрады: PagesDlg пішіні, PageControl1 жазба кітапшасы, үш парақ TabSheet1, TabSheet2, TabSheet3, Panel1, Panel2 екі панельдері және ОКBtn батырмасы.
  
• 
  Пішінге тақырып және объектілерге қысқартылған ат тағайындаңыздар: PagesDlg – ды таңдаңыздар, Caption қасиетіне Тестирование деп жазыңыздар, Name қасиетіне — TestDlg және Enter – ді басыңыздар. Енді қарым – қатынас терезесі «Тестирование» деген тақырыптан және TestDlg аты бар объектіден тұрады, ол Инспектір Объектісінің тізімдерінен шақырылады. Color қасиетіне пішіннің түсін орнатыңыздар, мысалы сары.
  
• 
  Жазба кітапшасының парақтар санын беске дейін өзгертіңіздер (сәйкес тестің сұрақтар санына байланысты) және олардың бетбелгілеріне Вопрос1, Вопрос 2 және т. б. деп жазыңыздар. Ол үшін Инспектір объектісінен TabSheet1 таңдаңыздар және Caption қасиетіне Вопрос 1 және т.б. деп жазыңыздар.
  
• 
  Парақ қосу үшін парақтың өрісіне тышқанның оң жақ батырмасымен шертіңіз, сонда контекстік меню пайда болады, одан New Page – ді таңдаңыздар.
  
• 
  «Тестирование» пішініндегі барлық 5 бетбелгі бір жолға сиюы үшін, жазба кітапшасының TabWidth (бетбелгінің кеңдігі) қасиетінің мәнін орнатыңыздар. Width қасиетінің мәні болып жазба кітапшасының кеңдігі алынады.
  

Біздің жазба кітапшамыздың әрбір парағына сұрақ пен оның жауаптарын орналастырайық. Бірінші парақтан бастайық. Сұрақтың мәтінін жақтаудың түрлі – түсті панельіне жазамыз. Ол үшін Panel және Label құрауыштарын қолданамыз.

• 
  Объект Инспектірінен PageControl1 – ді таңдаңыздар және ActivePage (актив парақ) қасиетінен TabSheet1 – ді таңдаңыздар.
  
• 
  Активті парақ жазықтығынан жақтаудағы панель түрінде мәтінді енгізетін орын дайындаңыздар. Ол үшін бірінші параққа құрауыштар палитрасынан Panel құрауышын қосыңыздар және оны тышқанның көмегімен парақтың жоғарғы бөлігіне дейін созыңыздар (сурет 1.11). Align қасиетіне - alClient мәнін беріңіздер.
  
• 
  Объект Инспектірінің Color қасиетіне тышқанды екі рет шерту арқылы түстер палитрасын шақырыңыздар және панельдің мысалы, жасыл түсін орнатыңыздар.
  
• 
  Caption қасиетінен Panel3 деген жазуды жойыңыздар.
  
• 
  Панельге картинадағы сияқты жақтау жасаңыздар. Ол үшін Bevelinner (ішкі фаска) қасиетіне Lowered (төмендетілген) мәнін Bevelouter (сыртқы фаска) қасиетіне —Raised (көтеріңкі) мәнін тағайындаңыздар.
  
• 
  Дайын панельге Label құрауышын қосыңыздар, оны панельдің кеңдігіне дейін созыңыздар және мәтіннің центр бойынша жазылуы үшін Label құрауышының Autosize қасиетіне False мәнін орнатыңыздар. Alignment қасиетіне — taCenter (көлденеңінен алғанда центрлеу), Layout қасиетіне – tlCenter мәнін (көлднеңінен – центрі бойынша туралау),
  
• 
  Word Wrap қасиетіне (сөзді бөлуге рұқсат етіледі) – True мәнін тағайындаңыздар.
  
• 
  Label1 құрауышының Caption қасиетіне “ Заставкой какого программного продукта является эта картинка?” деп жазыңыздар, Font қасиетіне тышқанмен екі рет шерту арқылы Шрифт терезесін шақырып, қаріптің түсін, түрін және өлшемін орнатыңыздар.
  
• 
  Сурет қою үшін панель аймағына Additional қасиетінен Image құрауышын қосыңыздар және қара жақтауға тышқанмен екі рет шерту арқылы суретті редакциялау үшін Picture Editor терезесін шақырыңыздар. Load батырмасының көмегімен осы терезеден файлды жүктеу терезесін шақырып, C:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Splash\16color каталогынан Athena.bmp файлын жүктеңіздер.
  
• 
  Суреттің Stretch қасиетіне true мәнін тағайындаңыздар.
  
• 
  Қозғалысты бағыттау пернелері мен Shift батырмасының комбинациясын қолдана отырып, құрауыштың өлшемін өзгертуге болады, ал Ctrl батырмасымен комбинациясы арқылы құрауышты пішіннің бойымен жылжытуға болады.
  

Сурет 1.11 «Тестирование» пішінінің терезесі

• 
  «Тестирование» пішінінің бірінші сұрағының парағына RadioGroup құрауышын қосыңыздар және оның Caption қасиетіне топтың тақырыбын Варианты ответов беріңіздер.
  
• 
  Items (элементтер) қасиетіне тышқанның екі шертуімен String List Editor (Жол тізімінің редакторы) терезесін шақырыңыздар.
  
• 
  Бұл редактордың бірінші жолына Delphi, екінші жолына — Windows 95, үшіншісіне — Microsoft Office 95 деп жазып, ОК батырмасына басыңыздар.(бірінші жауап дұрыс болады). Жауаптың әрбір варианты RadioGroup құрауыш панельінің радиобатырмаларының қарама – қарсы жағында орналасады.
  
• 
  Қарым – қатынас терезесінің екінші парағына бірінші парақтың дайын панельін көшіріңіздер. Ол үшін бірінші парақтың панельін тышқанмен шерту арқылы ерекшелеңіз және Edit (редакциялау) менюінің Сору (көшіру) командасын орындаңыздар. Екінші парақты активтеңіз және Edit менюінің Paste (қою) командасын орындаңыздар.
  
• 
  Өздіктеріңнен №2, №3, №4, №5 сұрақтардан тұратын жауабы бар тағы 4 парақ құрыңыздар.
  
• 
  Пішіннің құрылған «Тестирование» модульін Test_x.pas деген атпен сақтаңыздар.
  
• 
  Негізгі пішіннің бағдарламалық кодына жобаның негізгі менюінен «Тестирование» пішінін іске қосатын команданы енгізіңіздер. Ол үшін «Программа «Тест»» пішінінің Тест\Тестирование меню командасына тышқанмен шертіңіздер – сонда осы оқиғаны өңдейтін дайындалған бағдарламалық коды бар терезе пайда болады. Тышқанның көрсеткіші жанып - өшіп тұрған жерге мыныны жазыңыздар
  

• 
  Uses бөліміне қосылған модульдің атын test_x енгізіңіздер;
  

Сурет 1.12 «Результат» пішінінің терезесі

• 
  New Items қарым – қатынас панельінен Dialogs қалташасын таңдаңыздар және онда Standard Dialog (стандарттық қарым – қатынас терезесі) пішінінің шаблонын таңдаңыздар. Пішінге «Результат» тақырыбын беріп, Name қасиетіне объектінің атын Resultdlg жазыңыздар (сурет 1.12).
  
• 
  Пішіндегі батырмалардың ішінен ОК батырмасын ғана қалтырыңыздар. Оны пішіннің төменгі жағының центріне орналастырыңыздар. Ол үшін пішіннің аймағында тышқанның оң жақ батырмасымен батырмаға шертіңіздер. Пайда болған контекстік менюден Align командасын таңдап, пайда болған қарым – қатынас терезесінен Center in window параметрін таңдаңыздар.
  
• 
  Пішіннің панельінің жоғарғы жағына Label құрауышын қосыңыздар, оның Autosize қасиетіне false мәнін, ал Alignment қасиетіне— taCenter мәнін орнатыңыздар. Қаріптің атрибуттарын орнатыңыздар. Label құрауышының хабарламасы жобаның негізгі модульінің бағдарламалық кодына енгізіледі және хабарламаның мәтіні тестің нәтижесіне байланысты болады.
  
• 
  Пішінге сурет қойыңыздар.
  
• 
  Пішіннің файлын Result_x атымен сақтаңыздар және оны MainForm.pas модуліне қосыңыздар.
  
• 
  Тестен өткенде жауаптарды өңдейтін бағдарламалық кодты құрыңыздар. Негізгі пішіннің Тест\Результат меню командасына шерту арқылы Mainform модульінің кодын шақырыңыздар және тышқанның көрсеткіші жанып - өшіп тұрған жерге пернетақтаның көмегімен бағдарламаның мәтінін енгізіңіздер (көп нүктенің орнына дұрыс жауаптарының нөмірін ескере отырып, қалған 4 сұрақтың бағдарламасының жолын жазу керек.).
  

ball:=0;

if TestDlg.RadioGroup2.ItemIndex=

...

...

ResultDlg.ShowModal;

Тестілеу нәтижесінде әрбір дұрыс жауап 1 балл деп есептелінеді және балдардың жалпы қосындысы, максимум 5 жағдайында, Результат пішініне шығуы керек. Көрнекілік бағдарламалау құралдарының көмегімен бұл есепті шешу мүмкін емес, сондықтан қарапайым бағдарламалауға көшейік.

procedure TForm1.N6Click(Sender: TObject);

процедурасы тестілеу нәтижесінің балдарын қосады және нәтижені ball айнымалысына орналастырады. Тестен өтуші дұрыс жауабы бар радиобатырмаға басқан кезде ғана бал есептелінеді. Әрбір радиотопта бір ғана батырма дұрыс және ол бағдарламада өзінің топтық нөмірінің индексі бойынша белгіленеді, 0 – ден басталады. Бұл сұрақта дұрыс жауап бірінші жауап, радиобатырманың индексі 0 – ге тең және т.б. Бағдарламалық жолда

if TestDlg.RadioGroup1.ItemIndex=0 then ball:=ball+1;

шартты көшу командасы орындалады. Мұнда былай деп айтылады, егер тышқанмен бірінші топтың бірінші батырмасына шертсек (элемент индексі ItemIndex=0), онда ball айнымалысына 1 балл (ball:=ball+1) қосылады. Басқа жағдайда бұл команда орындалмайды. Осылайша TestDlg пішінінің барлық радиотобына жазып шығамыз. Тәжірибелік тұрғыдан алғанда бірдей жолдарды енгізуді жеңілдету үшін бірінші жолды жазғаннан кейін оны ерекшелеп, Edit менюінің Сору және Paste командаларын қолдана отырып, тағы да төрт көшірме жасап, оған сәйкесінше өзгертулер енгізіңіздер.

Бағдарламалық жолда

ResultDlg.Label1.Caption:=’Ваш результат:’+IntToStr(Ball);

ResultDlg.ShowModal;

командасы Результат пішінін демонстрация жасайды.

• 
  Бағдарламаны орындап, онда өз жолдастарыңызды тестен өткізіңіздер және оларға Паскаль тілінде мұндай бағдарламаны құру үшін 1500 – ге жуық жол жазу керек, ал ол бір жұмалық немесе айлық уақытты алатынын айтыңыздар. Delphi тілін меңгеру арқылы мұндай бағдарламаны 30 минут уақыт ішінде жасауға болады. Delphi сияқты күшті, әрі әдемі бағдарламалық тілді үйреніп, біліп жатқандарыңызға мақтаныңыздар.
  

2 OBJECT PASCAL ТІЛІНДЕГІ ОБЪЕКТІЛІ – БАҒЫТТАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАУ

Процедуралық бағдарламалау бағдарламаның негізі алгоритм, берілгендерді өңдеу процедурасы деп тұжырымдайды.

Объектілі - бағытталған бағдарламалау (ОББ) – ол негізінде нақты өмірдің объектісі мен тәртібіне сай келетін, қандай да бір құрылым ретінде қарастырылатын объект түсінігі бар бағдарламаны құрудың әдістемесі.

ОББ әдістемесінің қолданылуымен шешілетін тапсырмалар объект және оларға қолданылатын операциялар деген терминдермен сипатталады. Мұндай түрдегі бағдарлама объектілер жиыны мен олардың арасындағы байланысты көрсетеді.

Кластар мен олардың элементтеріне ат тағайындауда ұсынылатын ережелер:

• 
  Кластың аты Т префиксінен басталады.
  

Мысалы: TObject, TForm, TButton және т.б.

• 
  Кластың өрісі, қасиетке сай келеді (property), әдетте қасиеттің атымен аталады, бірақ F деген префикстен басталады.
  Мысалы: FCount: Integer;
  property Count: Integer read FCount write SetCount;
  
• 
  Әдістің параметрі, оның мәні қандай да бір өрістің класына меншіктеледі, өрістің атымен аталады, бірақ А деген префикстен басталады.
  Мысалы: procedure SetCount(ACount: Integer);
  
• 
  Әдістің аты, оның көмегімен қасиеттің мәні оқылады, әдетте Get сөзінен басталады.
  Мысалы: function GetParam: Integer;
  
• 
  Әдістің аты, оның көмегімен қасиеттің мәні жазылады, әдетте Set сөзінен басталады.
  Мысалы: SetCount әдісі (жоғарыдан қараңыздар).
  
• 
  Конструктор әдісіне әдетте Create аты беріледі.
  Мысалы: constructor Create(Owner: TComponent);
  constructor Create(AName: String);
  
• 
  Деструктор әдісіне әдетте Destroy аты беріледі:
  Мысалы: destructor Destroy; override;
  
• 
  Хабарламаны өңдейтін әдістердің аттары WM префиксінен басталады, хабарламаның типтерінің аттары - TWM , ал хабарламаның индексі - WM_ - префиксінен басталады.
  Мысалы: procedure WMSetFocus (var Message: TWMSetFocus);
  message WM_SetFocus;
  message WM_Quit; {әр кез бағдарламаның орындалуын тез
  арада тоқтату керек болғанда өрбиді}
  
• 
  Оқиғаның өңдеуішіне қатынауды жүзеге асыратын қасиеттің аттарына On префиксі бар ат тағайындалады.
  Мысалы: property OnChange: TNotifyEvent read FOnChange write FOnChange;
  

2.1 Класс және объект туралы түсінік

ООБ – дың негізінде класс (class) және объект деген ұғымдар жатыр. Object Pascal – да класс деп - өріс, әдіс және қасиет деген ұғымдардан тұратын арнайы типті айтамыз. Кластың арғы - тегі болып объект деп аталатын, ескірген Turbo Pascal тілінің типі жатады. Объект Turbo Pascal тіліне Delphi - ді құрғанға дейін кіргізілген ұғым. Object Pascal тілінің жаңа нұсқасында пайда болған Delphi ортасында объектілер ескі бағдарламалық өніммен үйлесімділік үшін сақталған. Қазір объектіні қолдану маңызды емес.

Класс өз кезегінде нұсқағышты береді. Бірақ ол дәстүрлік нұсқағышқа қарағанда ерекше типтің нұсқағышы: онда класқа қатынағанда "^" символын қолдануға болмайды.

Класс –берілгендер мен оларға қолданылатын әрекеттерден тұрады.

Объект – кластың физикалық іске асырылуы (кластың экземпляры).

Класс өзінше бір сипатталатын тип болып табылады және типтерді жариялау бөлімінде жарияланады.

Мысалы:

type

TForm1 = class(TForm) { TForm1- TForm класының ұрпақ - класы}

{Аталық кластың өрісін, әдісін және қасиеттерін иемденеді}

Button1: TButton; {өріс}

Button2: TButton; {өріс}

L1: TLabel; {өріс}

L2: TLabel; {өріс}

procedure Button1Click(Sender: TObject); {әдіс}

procedure FormActivate(Sender: TObject); {әдіс}

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

Класс бір жағынан жазба (record) – типіне де ұқсайды, ол берілгендердің өрісінен ғана емес,

Мысалы:

private

FCaption: String; {жолдық типтің өрісі}

FModified: Boolean; {логикалық типтің өрісі}

оларды өңдейтін бағыныңқы бағдарламалардан (әдіс),

Мысалы:

private

procedure SetCaption(Const ACaption: String);

procedure Close;

сонымен қатар өрістер мен әдістердің сипаттамалары бар қасиеттерден тұрады.

Мысалы:

public

property Caption: String read FCaption write SetCaption;

property Modified: Boolean read FModified write SetModified;

Сол себепті класта оның сипаттамалары мен тәртібі сипатталған.

Объект – белгілі бір класқа сай келетін айнымалыны береді және айнымалыны жариялау бөлімінде сипатталады. Мысалы:

var

Form1: TForm1;

Барлық кластарға сай келетін объектіні құра беруге болмайды. Олардың бірқатары әсіресе барлық кластардың иерархиялық ағашының басында орналасқаны бұны орындауға мүмкіндік бермейді, немесе олардың негізінде құрылған объектілер жұмыс істеуге қабілетсіз болып келеді, мысалы TObject ағымды класы. Ол мынамен байланысты, мұндай кластар сол немесе басқа аяқталған объектінің жан – жақты сипаттамасын бермейді (мысалы үшін, жиһаздың тек үлгісін ғана құруға болмайды, ал нақты стөл, нақты орындық және т.б. құруға болады). Мұндай кластар абстрактілі кластар деп аталады, сондықтан оларға абстрактілі әдістер сай келеді. Бұл ерекшелігіне қарамастан, мұндай кластарды құру тиімді, өйткені бұл кластарда барлық ұрпақтарында көп рет қайталамайтындай барлық кластарға тиісті жалпылықты жинақтауға болады.

ОББ үш негізгі қасиеттермен сипатталады:

• 
  инкапсуляция (encapsulation),
  
• 
  туындау (inheritance),
  
• 
  полиморфизм (polymorphism).
  

2.2 Инкапсуляция, туындау және полиморфизм

Класс - өріс, әдіс және қасиетті өзіне бүтіндей қоса отырып, жеке тапсырмаларды шешуге тағайындалған, аяқталған құрылымдық бірлік болып табылады. Әдетте мұндай тапсырма шешімі қандай да бір мәселелер жетегінің айналымында табылатын тапсырма болады. TRichEdit класы rtf-файлдардың (Rich Text Format форматындағы файл) қуатты мәтіндік редакторын береді, ол файлды көруді және редактрлеуді ұйымдастыруға, қаріптің өлшемі мен типін сақтау мен өзгертуге, символдар жолын іздеуге және т.б. тағайындалған. Өріс, әдіс және қасиеттің мұндай бүтіндігін инкапсуляция деп атаймыз.

Бұл тілде көптеген кластар бар (300 – ге жуық ), олар Delphi ортасын қолданатын бағдарламашыға арналып Object Pascal тілінің құрауыштарымен - Inprise International фирмасының қызметкерлерінің көмегімен құрылған.

Программист, бағдарламаны құра отырып өзінің пайдаланушы класын құрады. Мұндай кластар не айқын емес құрылады, онда программист Delphi ортасының көрнекілік құралдарын қолданады, ал кластың мәтінін Delphi өзі құрастырады, немесе айқын, онда программист кластың кодын Object Pascal тілінің құралдарымен өзі жазады.

Жаңа класс басқа қарапайым кластың негізінде құрылады. Ол үшін кластың тақырыбында оның аталық класын көрсету керек. Жаңа кластың тақырыбының синтаксисі мынандай түрде болады:

type className = class (ancestorClass)

мұнда className – жаңа кластың аты; ancestorClass – аталық кластың аты. Жаңа класс автоматты түрде өзінің аталық класының өрісін, әдісін және қасиеттерін иемденеді және өзінің өрісі, әдісі және қасиеттерімен толықтырылады. Кластың бұл қасиеті туындау деп аталады. Туындаудың көмегімен қарапайымнан қиынға өту әдісі арқылы, қандай болса да қиын дәрежедегі класты құруға болады. Қарапайым класс болып TObject табылады, ол өріс пен қасиеттен тұрмайды, бірақ кластың данасын құратын, жоятын, осы класқа қызмет көрсету және бағдарламаны қалыпты функциялауға арналған қандай да әдістердің жиынынан тұрады. Осының негізінде барлық аталық класқа ортақ кластың туындау ағашы құрастырылады. Мысалы:

type TPersistent = class (TObject),

type TComponent = class (TPersistent),

type TControl = class (TComponent).

Кейде аталық класта сипатталған әдістер қандай да бір себепке байланысты ұрпақ класты қанағаттандырмайды. Мұндай жағдайда ұрпақ класта аталық класта жазылғандай атпен әдіс құруға болады, бірақ жұмыс істеу принципі басқадай болады. Осыдан екі класта да бір атпен әртүрлі әдістер әрекет жасайтын болады. Полиморфизм бұл біратты әдістерді жариялауға мүмкіндігі бар туыс кластардың қасиеті.

2.3 Кластың синтаксисі

Барлық кластың синтаксисі мынандай түрде болады:

type

ClassName = class (AncestorClass)

MemberList

end;

мұнда ClassName – кластың аты; class – кілттік сөз; AncestorClass – аталық кластың типі; MemberList – өрістер, әдістер және қасиеттердің тізімі. Төменде TForm1 класынан тұратын main модулінің мәтіні көрсетілген.

unit Main;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics,

Controls, Forms, Dialogs;

type

TForm1 = class(TForm) { TForm1 класын жариялау}

Button1: TButton; {өріс}

Button2: TButton; {өріс}

L1: TLabel; {өріс}

L2: TLabel; {өріс}

procedure Button1Click(Sender: TObject); {әдіс}

procedure FormActivate(Sender: TObject); {әдіс}

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

var

Form1: TForm1;

i: Integer;

implementation

{$R *.dfm}

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); {әдістің сипатталынуы}

begin

L1.Caption:= DateTimeToStr(Date);

L2.Caption:= TimeToStr(Time);

end;

procedure TForm1.FormActivate(Sender: TObject); {әдістің сипатталынуы}

begin

i:=125;

end;

end.

2.4 Кластың өрістері

Өріс деп кластағы инкапсуляцияланған берілгендерді айтамыз. Кластың өрістері жазбаның өрістері сияқты, бірақ айырмашылығы олар кез – келген типті болуы мүмкін, сонымен қатар кез – келген класс та бола алады, мысалы:

type

TChildClass = class(TObject) { TChildClass класын жариялау}

FOne: integer; {бүтін типтің өрісі}

FTwo: String; {жолдық типтің өрісі}

FThree: TObject; { TObject класс өрісінің типі}

end;

Ерер арғы тегі TObject класы болса, онда тақырыпта оны түсіруге болады.

Инкапсуляция принципі бойынша өрістерге қатынау кластың әдістері мен қасиеттерінің көмегімен жүзеге асырылады. Сонымен бірге Object Pascal - да өрістерге тікелей қатынауға да мүмкіндік берілген. Өріске қатынау үшін құрамды ат жазу қажеттігі туады, ол нүкте арқылы ажыратылған кластың аты мен өрістің атынан тұрады, мысалы:

var

MyObject : TChildClass;

begin

MyObject := 16;

MyObject := ’Некоторое строковое значение’;

end;

Ұрпақ – класының өзінің арғы – тегінің барлық өрістеріне қатынауға мүмкіндігі бар, бірақ оларға қол жеткізу мүмкін емес болғандықтан, оларды анықтауға болмайды. Мысалы:

type

TPredok = class {арғы тек класын жариялау}

Value: Integer;

end;

TPotomok = class(TPredok) {ұрпақ класын жариялау}

Value: String; {туындау өрісінің қабысуы}

end;

var

My1: TPredok; {класс айнымалысын жариялау (My1 –айнымалы-объект)}

My2: TPotomok; {класс айнымалысын жариялау (My2 – айнымалы-объект)}

begin

My1 := TPotomok.Create; { TPredok класының объектісін құрады }

My2 := TPotomok.Create; { TPotomok класының объектісін құрады}

My1.Value := 'Hello!'; {қате, TPredok өрісінің типі емес}

My2.Value := 'Hello!'; {дұрыс, Value: String өрісі жұмыс істейді}

My2.Value := 8; {қате: Value: Integer өрісі қалқаланған}

end;

Бұл мысалда екі класс сипатталған: TPredok – арғы тек және TPotomok – ұрпақ кластары. Әр класс біратты әртүрлі типті Value өрісінен тұрады.

Ары қарай var-секциясында әртүрлі class типті екі айнымалы - My1 және My2 жарияланған. Бір қарағанда My1:= TPotomok.Create объектісінің оператор – конструкторы TPotomок типті My1 объектісін құруы мүмкін (оны құруға жады бөледі). Бірақ My1 басқа типті болғандықтан , ол олай емес. Осы себептен конструктор аталық типті объект құрады, яғни TPredok типті объект. Енді келтірілген мысалдардағы бірнеше операторлардағы қателердің көзі түсінікті болды.

2.5 Кластың әдістері

Кластың әдісі болып инкапсуляцияланған процедура мен функция табылады. Бұл бағыныңқы бағдарламалар кәдімгі бағыныңқы бағдарламалар сияқты жарияланады. Әдіс кластың сипаттамасында жеке тақырып ретінде жариялануы керек, ал әдістің коды - implementation секциясында "." символын, әдістің өзінің класына қатысын білдіреді, нұсқау арқылы сипатталған, мысалы:

type

TMyClass = class(TObject) {класты жариялау}

...

procedure DoSomething; {DoSomething әдісін жариялау}

...

end;

DoSomething әдісіне сипаттама кейінірек модульдің implementation секциясында келтірілуі керек, мысалы:

procedure TMyClass.DoSomething; {тақырыптың түрі: класс. әдіс}

begin

...

end;

Әдіске қатынағанда құрамды атты немесе With операторын қолдануға болады, мысалы:

type

TChildClass = class(TObject) {класты жариялау}

...

function FirstFunc(x:real):real;

procedure SecondProc;

...

end;

...

var

MyObject : TChildClass;

y : real;

begin

...

MyObject.SecondProc; // әдіске қатынаудың екі мысалы

y := MyObject.FirstFunc(3.14); //құрамды аттың көмегімен: класс . әдіс

...

With MyObject do // сол қатынау

begin // With опреаторының көмегімен

SecondProc;

y := FirstFunc(3.14);

end;

...

end;

Класта анықталған әдістер статикалық, виртуальды, динамикалық және абстрактілі болуы мүмкін. Методтың типі оның ұрпақтарымен қалқалану механизмі арқылы анықталады.

Біратты әдістер ұрпақтарда мысалда көрсетілгендей өрістердің қалқалануы сияқты қалқаланады . Мұндай қалқалау статикалық деп аталады. Статикалық әдістер үшін қалқалау компилятор арқылы жүзеге асырылады. Үнсіздікпен класта сипатталған барлық әдістер статикалық болып табылады.

Мүмкіндікті кеңейту үшін жиі динамикалық қалқалау қолданылады. Ол үшін аталық әдіс dinamic (динамикалық әдіс) немесе virtual (виртуальды әдіс) директивасынан тұруы керек, ал ұрпақ класта қалқалау әдісі - override директивасынан тұруы керек. Мысалы:

type

TFigure = class

procedure Draw; virtual; {виртуальды әдіс}

end;

TRectangle = class(TFigure)

procedure Draw; override; {қалқалау әдісі}

end;

TEllipse = class(TFigure)

procedure Draw; override; {қалқалау әдісі}

end;

Бұл мысалда TFigure аталық класының Draw виртуальды әдісі жарияланған және екі біратты әдіс TRectangle және TEllipse ұрпақ класына қатысты жарияланған. Соңғылары қалқаланумен жарияланған (override).

Мұндай жариялау керекті мақсатқа жету мақсатында әдістерді қалқалауға мүмкіндік береді:

var

Figure: TFigure;

begin

Figure := TRectangle.Create; // кластың данасын құру

Figure.Draw; // TRectangle.Draw әдісін шақыру

Figure.Destroy; // класс данасын жою

Figure := TEllipse.Create; // класс данасын құру

Figure.Draw; // TEllipse.Draw әдісін шақыру

Figure.Destroy; // класс данасын жою

end;

Семантикалық виртуальды және динамикалық әдістер біркелкі жұмыс істейді. Айырмашылығы тек виртуальды әдіс уақытты үнемдеу көз қарасында өте тиімді (есептеу жылдамдығын тиімдейді), ал динамикалық әдіс оперативтік жадыны рациональды қолдануға мүмкіндік береді (сәйкес келетін бағдарламалық кодтың өлшемін тиімдейді). Динамикалық және виртуальды әдістер статикалық әдістен ерекшелігі мынада , аталық әдістер мен ұрпақтар әдістерінің орын ауыстыруы бағдарламаның орындалу барсыныда жүзеге асырылады.

Класта әдіс abstract директивасының көмегімен абстрактілі болып жариялануы мүмкін. Мұндай әдіс виртуальды немесе ддинамикалық әдіс болуы мүмкін, бірақ басқа әдістерден айырмашылығы implementation секциясында өзінің коды болмауы мүмкін. Ол класта анықталады, бірақ ешқандай әрекеттен тұрмайды, ешқашан шақырылмайды және ұрпақтар класында қайтадан анықталуы керек. Абстрактілі әдістен тұратын класс абстрактілі класс деп аиалады. Мұндай кластар мен әдістер ұрпақтар әдістеріне қатынау тәсілін инкапсуляция жасайды, бірақ өздері ештеңе істемейді, мысалы:

procedure DoSomething; virtual; abstract;

Қалқаланбаған абстрактілі әдіске қатынау орындалу уақыты туралы қатені шақырады (run time error), мысалы:

type

TClass1 = class(TClass0)

...

procedure Paint; virtual; abstract;

end;

TClass2 = class(TClass1)

...

procedure Paint; override;

end;

var

jClass1: TClass1;

jClass2: TClass2;

begin

jClass1.Paint; // абстрактілі әдіске қатынау дұрыс емес

jClass2.Paint; // дұрыс

...

end;

Әрбір класс екі ерекше әдістен тұрады – конструктор және деструктор. Конструктор объектіні құру және оны инициализациялау үшін тағайындалған. Мәселен, Object Pascal тілінде объект динамикалық құрылым болып табылады және айнымалы-объект берілгендерден емес оларға сілтемеден тұрады. Конструктор объектіні динамикалық жадыда үлестіреді және объектінің өрісіне алғашқы мәнін меншіктейді. Соған байланысты тізбектелген типтің өрісі алғашқы мән ретінде 0 – ді алады, жолдық тип ретінде – бос жол, нұсқағыш өрістер - nil мәнін, таңдау - өрісі - Unassigned мәнін алады. Одан басқа, конструктор динамикалық жады бөлінгеннен кейін құрылған объектіге сілтемені Self айнымалысына орналастырады. Барлық класс үнсіздікпен Self айнымалысынан тұрады, ол автоматты түрде класта жарияланады.

Деструктор, конструкторға қарама – қарсы ұғым, ол кластың данасын жоюға арналған, яғни жадының объектіні бұзу және жойылатын объектімен бос емес бөлігін босату. TObject базалық класының және оның ұрпақтарында конструктор мен деструктор Create (құру) және Destroy (жою) сәйкес аталады. Бұл класта сонымен қатар Free әдісі жарияланған, ол алдымен адрестің корректілігін тексереді (объект шын мәнінде жүзеге асырылған ба ?) және содан кейін барып қана Destroy әдісін шақырады. Егер объект конструктормен құрылмаған болса, онда деструкторға қатынау ерекше жағдайдың генерациясына әкеп соғады. Мұндай байланыста Destroy әдісінің орнына Free әдісін қолданған жөн болады.

Конструктор мен деструктор процедура болғанымен де, олар арнайы резервтелген сөздермен жарияланады. Конструктор constructor сөзімен, ал деструктор – destructor сөзімен жарияланады.

type

TSample = class

Text: String;

constructor Create; // кластың данасын құру

destructor Destroy; // кластың данасын

end;

Өріске, қасиеттерге және әдістерге қатынамас бұрын, ең алдымен оларды құру керек. Объектіні құру үшін ең алдымен объектінің класына конструктор-әдісін қолдану қажет:

var

MyObject: TSample;

begin

...

MyObject := TSample.Create;

...

end;

Егер ұрпақтар класы құрылып жатса және оны құру кезінде аталық класта жоқ кейбір қосымша әрекеттерді іске асыру көзделсе, онда алдымен өзінің аталығының конструкторын шақыру керек, ал содан кейін барып қосымша әрекеттерді іске асыру қажет. Арғы тектің өрістеріне қатынауды қамтамасыз ету үшін, конструкторда алдын – ала арғы тек класының объектісін құру қажет. Аталық кластың кез – келген қалқаланған әдісін шақыруды резервтелген inherited (иемденген) сөзінің көмегімен іске асырады. Мысалы:

type

TShape = class(TGraphicControl)

private {ішкі жариялау}

FPen: TPen;

FBrush: TBrush;

procedure PenChanged(Sender: TObject);

procedure BrushChanged(Sender: TObject);

public {сыртқы жариялау}

constructor Create(Owner: TComponent); override;

destructor Destroy; override;

...

end;

...

constructor TShape.Create(Owner: TComponent);

begin

inherited Create(Owner); // TGraphicControl арғы тек класының объектісін құру

Width := 65; // TGraphicControl иемденген қасиетін өзгерту

Height := 65;

FPen := TPen.Create; // class TPen типі бар жеке өрісті құру

FPen.OnChange := PenChanged;

FBrush := TBrush.Create; // class TBrush типі бар жеке өрісті құру

FBrush.OnChange := BrushChanged;

end;

Кейбір қарапайым кластар конструкторды немесе деструкторды жарияламай – ақ, құрылуы немесе жойылуы мүмкін. Мысалы, класс TObject, класының ұрпағы болып келсе, онда мұнда Constructor мен Destructor - ды жариялаудың қажеті жоқ:

type

TClassy = class;

...

var

Classy: TClassy;

...

Classy:= TClassy.Create; {объектіні құру}

...

Classy:= TClassy.Free; {объектіні жою}

Тілде бір класс аралығында бір атпен бірнеше әдісті жариялау мүмкіндігі бар. Осыдан кез – келген осындай әдіс қайта іске қосылатын болуы керек (overload директивасы). Компилятор мұндай әдістерді өзінің тиімді формальды параметрлерінің жиынымен идентификациялайды. Сол атпен пайда болған әдіске Delphi компиляторының реакциясын орындатпау үшін, әрбір осындай әдісті reintroduce директивасымен белгілеп қою керек.Ары қарай implementation секциясында осындай барлық әдістердің қодтарын енгізу керек. Мысалы:

type

TClassy = class;

Procedure HH(i, j: byte; var s: String); reintroduce; overload;

Procedure HH(q: String); reintroduce; overload;

Procedure HH(a: array of Integer); reintroduce; overload;

end;

...

implementation

...

procedure TClassy.HH(i, j: byte; var s: String);

begin

S:=IntToStr(i + j);

end;

 

procedure TClassy.HH(q: String);

begin

Label2.Caption:= q;

end;

 

procedure TClassy.HH(a: array of Integer);

begin

Label1.Caption:= IntToStr(a[6] + a[4]);

end;

...

Енді TClassy.HH аты бар әдіске қатынағаннан кейін, бағдарлама қатынағанда формальды параметірі нақты параметіріне сай келетін әдісті ғана шақырады.

2.6 Кластың қасиеттері

Қасиеттер, өріс сияқты кластың атрибуты болып саналады. Қасиеттер сырт көрінісімен кластың өрісін еске түсіреді, бірақ шынында ол өрістерге қатынасты реттейтін механизм болып табылады. Объектінің қасиеттері мыналармен сипатталады:

• 
  оның қасиеттің мәнін сақтайтын кластың өрісімен байланысы;
  
• 
  қасиеттің өрісіне қатынауды қамтамасыз ететін екі әдіс:
  

• 
  қасиеттің мәнін тағайындайтын әдіс қасиетті жазу әдісі (write) деп аталады.
  
• 
  қасиеттің мәнін алатын әдісті қасиетті оқу әдісі (read) деп атаймыз.
  

Қасиетті property, read және write сөздерінің көмегімен жариялайды. Read және write сөздері әдістердің аттарынан тұратын бөлімнің басын білдіреді, олар сәйкес оқу мен жазуға тағайындалған. Қасиеттің синтаксисі мынандай:

property propertyName[indexes]: type index integerConstant specifiers;

мұндағы propertyName – қасиеттің аты, кез – келген дұрыс идентификатор; [indexes] – [имя1, имя2, ... , имяN: type] формасындағы ат - параметрі; type – қасиеттің типі, ол құрамдас немесе алдын – ала типтерді жариялау бөлімінде жариялануы қажет; index integerConstant – бүтін санды тұрақты шама, міндетті емес параметр, ол бірнеше қасиеттерге әртүрлі мәндерді көрсетуде сол бір әдісті қолдануға мүмкіндік береді (мысал 2.6.2); read, write, stored, default (немесе nodefault) және implements – спецификаторлары (specifiers).

Мысал 2.6.1 Object Pascal - да анықталған қасиеттерге мысалдар.

property Objects[Index: Integer]: TObject read GetObject
write SetObject;

property Pixels[X, Y: Integer]: TColor read GetPixel
write SetPixel;

property Values[const Name: string]: string read GetValue
write SetValue;

property ErrorCount: Integer read GetErrorCount;

property NativeError: Longint read FNativeError;

Мысал 2.6.2 Index спецификаторы бар қасиетке мысал.

type

TRectangle = class

private

FCoordinates: array[0..3] of Longint;

function GetCoordinate(Index: Integer): Longint;

procedure SetCoordinate(Index: Integer; Value: Longint);

public

property Left: Longint index 0 read GetCoordinate
write SetCoordinate;

property Top: Longint index 1 read GetCoordinate
write SetCoordinate;

property Right: Longint index 2 read GetCoordinate
write SetCoordinate;

property Bottom: Longint index 3 read GetCoordinate
write SetCoordinate;

property Coordinates[Index: Integer]: Longint read GetCoordinate write SetCoordinate;

...

end;

Index спецификаторы бар қасиетте қатынау әдісі бүтін типті қосымша параметрді алуы керек. Оқу функциясы үшін ол жалғыз параметр, жазба процедурасы үшін ол соңғы параметрдің алдындағы (қасиеттің мәнін анықтайтын алдыңғы параметрге сай) параметр болуы керек. Бағдарлама қасиетке қатынағанда, бүтін санды тұрақты шама қасиет автоматты түрде қатынау әдісіне беріледі.

Егер Rectangle TRectangle типті болса, жоғарыда жарияланғандай, онда

Rectangle.Right := Rectangle.Left + 10;

мынадай сәйкестік орын алады:

Rectangle.SetCoordinate(2, Rectangle.GetCoordinate(0) + 100);

Қасиеттердің барлық жариялануында read және write спецификаторларының біреуі немесе екеуін бірақ болуы қажет. Олар қатынас спецификаторы деп аталады және келесі формада жазылады:

read fieldOrMethod

write fieldOrMethod

мұндағы fieldOrMethod – қасиет жарияланған класта немесе арғы – тек класында жарияланған өріс немесе әдістің аты.

Егер fieldOrMethod қасиет жарияланған класта жарияланса, ол қасиетті жарияламас бұрын орындалуы қажет.

Егер fieldOrMethod арғы – тек класында жарияланса, онда ол ұрпақта көрінуі тиіс, яғни басқа модульде жарияланған жеке өріс немесе ұрпақ кластың әдісі болмауы тиіс.

Егер fieldOrMethod - өріс болса, онда ол қасиеттің типінен тұруы керек.

Если fieldOrMethod - әдіс болса, онда оны қайта анықтауға болмайды.

Если fieldOrMethod - read спецификаторында анықталған әдіс болса, онда ол қасиеттің типіне сай келетін мәнді қайтаратын параметрі жоқ функция болуы керек. Оқуға арналған функцияның аты соңынан қасиеттің аты жазылатын Get приставкасынан басталады.

Егер fieldOrMethod - write спецификаторында анықталған әдіс болса, онда ол бір ғана параметрден тұратын процедура болуы тиіс. Бұл параметрдің типі қасиеттің типіне сай келуі тиіс. Жазуға тағайындалған процедураның аты соңынан қасиеттің аты жазылатын Set приставкасынан басталады.

Мысалы, егер қасиет жарияланған болса:

property Color: TColor read GetColor write SetColor;

онда GetColor әдісі мыналай сипатталуы қажет

function GetColor: TColor;

және SetColor әдісі мыналай сипатталуы

procedure SetColor(Value: TColor);

немесе

procedure SetColor(const Value: TColor);

сипатталынуы керек.

Егер қасиет тек read спецификатрынан тұратын болса, онда ол "read only" (тек оқуға ғана) атрибутынан тұрады. Егер қасиет тек write спецификатрынан тұратын болса, онда ол "write only" (тек жазуға ғана) атрибутынан тұрады. Қасиеттің мәніне тек оқуға ғана тағайындалған мәнді меншіктеу немесе қасиеттің өрнегінде тек жазуға ғана арналған мәнді қолдану компиляция уақытының қатесін шақырады. Жазудан қорғалған қасиетке мәнді объектіні инициализациялау кезінде орнатуға болады.

Мысал 2.6.3 Name және Address екі қасиеттерден тұратын Name және Address TPerson класын сипаттау.

type

TName = string[15];

TAddress = string[35];

TPerson = class // класты жариялау

private

FName: TName; // Name қасиетінің мәні

FAddress: TAddress; // Address қасиетінің мәні

protected

constructor Create(Name: TName);

procedure Show;

function GetName: TName;

function GetAddress: TAddress;

procedure SetAddress(NewAddress: TAddress);

public

property Name: TName // Name қасиеті
read GetName; // тек оқуға ғана мүмкіндік бар

property Address: TAddress // Address қасиеті
read GetAddress // оқуға және жазуға мүмкіндік бар
write SetAddress;

end;

Мұндағы Name – FName өрісімен байланысқан қасиет, GetName – FName өрісінен оқуға тағайындалған әдіс. Address – FAddress өрісімен байланысқан қасиет, GetAddress және SetAddress – сәйкес FAddress өрісіне оқуға және жазуға тағайындалған әдіс.

Төменде TPerson класының объектілерін құруға және оның қасиеттеріне қатынауды қамтамасыз ететін TPerson класының әдістері келтірілген.

constructor TPerson.Create(Name: TName); // TPerson класының конструкторы

begin

FName := Name;

end;
function TPerson.GetName; // Name қасиетінің мәнін алатын әдіс

begin

Result := FName;

end;
function TPerson.GetAddress; // Address қасиетінің мәнін алатын әдіс

begin

Result := FAddress;

end;

// Address қасиетінің мәнін өзгертетін әдіс

procedure TPerson.SetAddress(NewAddress: TAddress);

begin

If FAddress = ’’ then FAddress := NewAddress;

end;

Қасиетке қатынау үшін бағдарламаның мәтінінде өрістер мен әдістердегі сияқты объектінің атынан, нүктеден және қасиеттің атынан тұратын құрамды атты қолдану керек, мысалы:

var

Student : TPerson // кластың айнымалысын жариялау

HisAddress : String;

begin

Student := TPerson.Create(’Иванов’);

Student.Address := ’ул. Садовая, д.3, кв.25’;

...

HisAddress := Student.Address;

...

Student.Free;

end;

Address қасиетіне мән меншіктеу нұсқасын орындағанда компилятор әдісті шақыру нұсқасында оны қайта трансляциялайды.

Student.SetAddress(’ул. Садовая, д.3, кв.25’);

Сырт жағынан қарағанда бағдарламада қасиетті қолданудың объектінің өрісін қолданудан еш айырмашылығы жоқ. Бірақ қасиет пен объектінің өрісінің арасында принциптік айырмашылық бар: қасиетке мән меншіктегенде және оның мәнін оқығанда қандай да бір жұмысты атқаратын процедура автоматты түрде шақырылады. Мысалы, біз FAddress өрісіне тікелей керекті мәнді орналастыра аламыз

Student.FAddress := ’ул. Садовая, д.3, кв.25’;

Бірақ, Address қасиетін қолдана отырып біз тек оқу мен жазуға тағайындалған әдістерге әртүрлі әрекет жасай аламыз: қасиетке меншіктелген мәннің корректілігін тексеру, экранға хабарламаның шығуын қамтамасыз ету, экрандағы объектінің сырт көрінісін өзгерту және т.б. Егер жазу немесе оқу кезінде қосымша әрекеттердің қажеттігі тумаса, онда сәйкес әдістің орнына өрістің атын нұсқау қажет:

type

TPerson = class

FAddress: TAddress;

procedure SetAddress(NewAddress: TAddress);

property Address: TAddress read FAddress write SetAddress;

end;

Қасиет нақты бір өріспен байланыспауы да мүмкін. Бұл жағдайда қасиетте қасиеттің типіне сай келетін берілгендермен әрекет жасау үшін екі әдіс анықталады.

2.7 Кластың құрылымы. Кластың элементтерінің көріну аймағы

Object Pascal объектілерінің модельінде оларды қай аймақта қолдануға болатындығын анықтайтын (көріну аймағы) құрамды бөліктерге қатынасты қамтамасыз ететін механизм бар. Барлық класс секциядан тұратын құрылымнан тұрады. Әрбір секция арнайы резервтелген сөздермен жарияланады. Олардың қатарына: published (декларацияланған), private (меншік), protected (қорғалған), public (қатынас бар), automated (автоматталған). Әрбір секцияның ішінде ең алдымен өріс , одан кейін әдіс, қасиет және оққиға жарияланады. Класс құрылымына мысал:

type

TMyClass = class(TControl)

private

... {меншік жариялану мына жерде}

protected

... {қорғалған жариялану мына жерде}

public

... {қатынас бар жариялану мына жерде}

published

... { жариялану мына жерде}

end;

Секциялар кластың құрамына кіретін элементтердің көріну аймағын анықтайды:

• 
  Private – көріну аймағын минимумге дейін кішірейтеді: сипаттаудың жабық элементтеріне тек класс сипатталған модульде орналасқан берілген кластың және бағыныңқы бағдарламаның әдістерінің ішінде ғана қатынауға болады. Private секциясында анықталған элемент басқа модульдерде орналасқан жақын ұрпақ кластарға да қол жетпейтін болып қалады. Әдетте private секциясына класс өрістерінің сипаттамасын орналастырады, ал осы өрістерге қатынасты қамтамасыз ететін әдістерді protected секциясына орналастырады.
  
• 
  Public – класс жарияланған uses тізімінде модульге сілтемеден тұратын ағымды және кез – келген бағдарламаның модулінде көрінетін элементтер жиынынан тұрады.
  
• 
  Published – ол Public сияқты, бірақ айырмашылығы тек мынада, published секциясы құрауыштарды жариялауда қолдану үшін арнайы даярланған. Бұл секцияға орналастырылған қасиеттер тек бағдарламаның орындалу барысында ғана емес сонымен қатар көрнекілік конструкциялау кезінде Объект Инспекторының терезесінде де оған қатынауға болады. Сондықтан published секциясында жарияланған өрістер класс типтес болуы керек. Пішін (мысалы, TForm1) класының жариялануының басында орналасқан аты жоқ секция, үнсіздікпен published секциясы болып табылады.
  
• 
  Protected – кластың және оның кез – келген ұрпақ кластарының әдістеріне ғана қатысты элементтерден тұрады және олар сол модульде орналасты ма? жоқ па? одан тәуелсіз. Әдетте protected класына кластың әдісінің сипаттамасын орналастырады.
  
• 
  Automated – OLE-объект Автоматизацисы интерфейсіне қосылатын қасиеттер мен әдістерді жариялауға қолданылады. Бұл секцияның мүшелерінің көріну аймағы шектелмеген.
  
• 
  Бір кластың төңірегінде ретсіз кез – келген секция құрылуы мүмкін. Секциялардың орналасу тәртібі де әртүрлі болуы мүмкін. Сонымен қатар кез – келген секция бос болуы мүмкін.
  

2.8 Кластарға операциялар қолдану. IS және AS кілттік сөздері

Кластарға екі операция қолдануға рұқсат етілген – IS және AS операциялары.

1. IS операторы.

IS операторының көмегімен берілген класс нұсқалған типке тиісті ме соны анықтауға болады. IS операторынан тұратын өрнектің синтаксисінің түрі мынандай болады:

object is class

Бұл өрнек логикалық типтен (boolean) тұрады, егер object айнымалысы class класының объектісі немесе кластардың біреуінің объектісі болса, онда TRUE мәнін қайтарады, әйтпесе – FALSE.

Мысал 2.8.1

IF ActiveControl IS TEdit THEN ...

IS операторы бульдік мәнді қайтарады.

TRUE – егер тексерілетін айнымалы ActiveControl берілген типке қатысты болса (TEdit). Сонымен қатар нұсқалған тип тексерілетін айнымалының арғы – тегі болып табылса (яғни ActiveControl TEdit класының немесе одан туындаған бір кластың объектісі болса).

FALSE – кері жағдайда.

Мысал 2.8.2

IF ActiveControl IS TObject THEN DoSomeThing;

Барлық кластар TObject класының ұрпақ кластары болғандықтан, DoSomeThing процедурасы кез – келген жағдайда орындалады.

2. AS операторы.

AS опрераторы нұсқағышты нақты типке келтіру үшін қолданылады. AS операторынан тұратын өрнектің синтаксисінің түрі мынандай болады:

object as class

Бұл өрнектің есетелінуінің нәтижесі болып class класының типіне немесе class класының ұрпақ – класының типіне сай келетін объектіге сілтеме табылады. Бағдарламаның орындалу барысында object class класы типті немесе class класының ұрпақ – класының типті немесе nil типті болуы мүмкін. Үйлеспеген типке келтіру ерекше жағдайдың өрбуіне әкеп соғады.

Мысал 2.8.3

WITH ActiveControl AS TEdit DO DoSomeThing;

Келтірілген фрагментте ActiveControl айнымалысы қандай да бір класқа нұсқағыш болуы мүмкін. AS операторының көмегімен бұл нұсқағыш TEdit – тегі нұсқағышқа түрленеді. Егер ActiveControl айнымалысы TEdit типінің (немесе оның бір ұрпақ кластарының) объектісі болып табылмайтыны анықталса, онда типтің келтірілуі орындалмайды және DoSomeThing әдісі шақырылмайды. Кері жағдайда типтердің келтірілуі орындалады және DoSomeThing әдісі шақырылады.

Мысал 2.8.4

with Sender as TButton do // егер Sender TButton типтен тұрса

begin // немесе TButton – нан ұрпақ -тип

Caption := '&Ok';

OnClick := OkClick;

end;

...

(Sender as TButton).Caption := '&Ok'; // TButton немесе оның ұрпақтары типтес

// Sender айнымалысының Caption қасиетіне '&Ok' мәні меншіктеледі

2.9 Оқиға және меншіктеу

Windows жүйесінде бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан программистке "оқиға" терминінің мағынасын ұқтырудың қажеті жоқ шығар. Осы орта мен ол үшін жазылған бағдарламаның барлығы қолданушы, компьютер аппаратурасы немесе басқа бағдарламаның әсерінің нәтижесінде өрбитін оқиға арқылы басқарылады. Оқиғаның басталуы туралы хабар – ол терезе функцияларының көмегімен алынған Windows жүйесінің хабарламалары.

Қолда анықтамалық бола тұра, мұндай санды хабарламалармен жұмыс істеу оңайға түспейді. Сондықтан Delphi – дің артықшылықтарының бірі болып программистің Windows хабарламаларымен жұмыс істеу қажеттілігінен арылғаны болып табылады (бірақ оның мұндай мүмкіншілігі бар; ол туралы келесі бөлімде айтамыз). Delphi – де типтік оқиғалардың саны екі ондықтан аспайды және олардың барлығы орта туралы терең білімді қажет етпейтін қарапайым интерпретациядан тұрады.

Object Pascal тілінің деңгейінде іске оқиғалар қалай іске асырылғанын қарастырайық.

Оқиға — бұл сырттан келген әсерлерге қолданушының реакциясын құруға тағайындалған процедуралық типтің қасиеті. Мұндай қасиеттің мәні болып қандай да бір әдіске нұсқағыш табылады.

Оқиғаны сипаттаудың синтаксисі мынадай:

property OnMyEvent: TMyEvent read FOnMyEvent
write FOnMyEvent;

мұндағы OnMyEvent – қасиет-оқиғаның аты, TMyEvent – оқиғаның процедуралық типі, FOnMyEvent — өріс, ол сәйкес келетін оқиғаны өңдейтін әдіске нұсқағышты сақтауға тағайындалған.

Мұндай қасиетке мән тағайындау дегеніміз - объектіге оқиға шақырылған кезде шақырылатын әдістің адресін нұсқау. Мұндай әдістер оқиғаны өңдеуіштер деп аталады. Мысалы, мына жазу:

Application.OnActivate := MyActivatingMethod;

Application (осылай жұмыс істеп тұрған қосымшаға сай келетін объект аталады) объектісі активтелгенде MyActivatingMethod өңдеу - әдісі шақырылатынын білдіреді.

Кітапхананың ішінде Delphi – дің орындалу уақытында Windows хабарламаларын өңдейтін оқиғаны өңдеу шақыртулары әдістерде орналастырылады. Қажетті әрекеттерді орындағаннан кейін бұл әдіс өңдеушініңадресі белгіліме соны тексереді, ал егер ол белгілі болса, онда оны шақырады:

if Assigned(FOnMyEvent) then FOnMyEvent(Self);

Оқиға пайда болғанына және тағайындалуына байланысты параметрлерінің әртүрлі саны мен типінен тұрады. Барлығына жалпы болып Sender параметрі табылады, ол оқиғаның объект-көзіне нұсқайды. Ең қрапайым процедуралық тип — TNotifyEvent – оның екі параметрі болмайды:

TNotifyEvent = procedure (Sender: TObject) of object;

Мысал 2.9.1 Мысал ретінде TControl класының стандарты оқиғаларының OnDblClick (тышқанның сол жақ батармасына екі рет шерткенде өрбиді), OnMouseDown (тышқанның батырмасын басқанда өрбиді) және OnMouseMove (тышқанды жылжытқанда өрбиді ) сипатталуын қарастырайық:

type

TControl = class(TComponent)

private

..............................

FOnDblClick: TNotifyEvent;

FOnMouseDown: TMouseEvent;

FOnMouseMove: TMouseMoveEvent;

..............................

protected

..............................

property OnDblClick: TNotifyEvent read FOnDblClick
write FOnDblClick;

property OnMouseDown: TMouseEvent read FOnMouseDown
write FOnMouseDown;

property OnMouseMove: TMouseMoveEvent read FOnMouseMove
write FOnMouseMove;

..............................

end;

FOnDblClick, FOnMouseDown и FOnMouseMove – оқиға-қасиетін сипаттағанда қолданылатын өрістер. Өрістерді сипаттағанда қолданылатын процедуралық типтер келес түрде анықталады:

type

TNotifyEvent = procedure (Sender: TObject) of object;

TMouseEvent = procedure (Sender: TObject; Button: TMouseButtton;
Shift: TShiftState; X, Y: Integer) of object;

TMouseMoveEvent = procedure (Sender: TObject; Shift: TShiftState;

X, Y: Integer) of object;

Процедуралық типтерге жалпы болып оқиғаның объект-көзіне нұсқағыштан тұратын Sender параметрі табылады. Button параметрі тышқанның қай батырмасы басылғандығы туралы ақпараттан тұрады. Shift параметрі пернетақтада басылған батырманың кодынан тұрады. X және Y – құрауыштың шегіндегі тышқанның ағымды координаталары.

Инспектор объектісінің Events парағының кез – келген оқиғасының өрісіне шерту арқылы, сіздер бағдарламада керекті типтің әдісінің дайындамасын аласыздар. Мұнда ат ағымды құрауыш пен оқиғаның атынан тұратын болады (On префикісі болмайды), ал ол ағымды пішінге тиісті болады. Form1 пішінінде Label1 белгісі бар деп ұйғарайық. Онда тышқанмен шерту өңдеуішіне (OnClick оқиғасы) TForm1 класының Label1Click әдісінің тақырыбы құрылады:

procedure TForm1.Label1Click(Sender: TObject);

begin

...

end;

Оқиға объектінің қасиеті болып табылғандықтан, олардың мәнін бағдарламаның орындалу барысының кез – келген жерінде өзгертуге болады. Мұндай тамаша мүмкіндік атын қайта өзгерту деп аталады. Кез – келген уақытта бір объектінің оқиғаға реакциясының тәсілін алып, оны келесі бір объектіге қайта тағайындауға болады:

Object1.OnMouseMove := Object2.OnMouseMove;

Меншіктеу принципі әрбір арнайы жағдай үшін жаңа еншілес кластың тууы деген үлкен үрдістің пайда болуының алдын алады және ондай үрдістерді қарапайым процедураларды қоюмен айырбастайды.

Қандай механизм өңдеуішерді ауыстыруға мүмкіндік береді?, өйткені ол жай ғана процедура емес, әдіс қой. Бұл жерде Object Pascal тілінің әдіске нұсқағыш деген ұғымы сай келеді. Әдіс қарапайым процедурадан айқын сипатталған параметрлерден басқа әдіске айқын емес түрде класта автоматты түрде анықталған Self айнымалысына орналастырылатын оны шақырған объектіге нұсқағыштан тұрады. Сипатталып отырған процедуралық тип әдіске тағайындалғанын (яғни Self – ті алуды қарастырады), яғни әдістің типі болып келгенін көрсету үшін процедураны сипаттағанда of object резервтелген сөзді қосу керек. Әдіске нұсқағыш дегеніміз – ол осындай процедураға нұсқағыш болып табылады.

type

TMyEvent = procedure(Sender: TObject; var AValue: Integer) of object;

T1stObject = class;

FOnMyEvent: TMyEvent;

property OnMyEvent: TMyEvent read FOnMyEvent write FOnMyEvent;

end;

T2nd0bject = class;

procedure SetValuel(Sender: TObject; var AValue: Integer);

procedure SetValue2(Sender: TObject; var AValue: Integer);

end;

var

Obj1: T1stObject;

Obj2: T2nd0bject;

begin

Obj1 := T1stObject.Create ;

Obj2 := T2nd0bject.Create;

Obj1.OnMyEvent := Obj2.SetValue1;

Obj1.OnMyEvent := Obj2.SetValue2;

...

end.

Бұл мысал атын қайта өзгерткен кезде басқа кластардың да әдістерін меншіктеуге болатындығын көрсетеді. Мұнда Objl объектісінің OnMyEvent оқиғасының өңдеуіші болып ретпен Obj2 объектісінің SetValue1 және SetValue2 әдістері табылады.

Объект Инспекторының Events бетінде әдістің, яғни оқиғаның типіне сай келетін құрауыштың қасиеттері бейнеленеді. Қандай да бір оқиғаға қойылатын оқиғанының өңдеуішінің типі оқиғаның типіне сай болуы керек, сондықтан әдістің типін басқаша оқиға өңдеуішінің типі деп те атауға болады.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Класс пен оның элементтеріне ат тағайындағанда ұсынылатын ережелер.
   
2. 
   Класс дегеніміз не? Объект дегеніміз не? Кластың жариялануы. Объектінің жариялануы. Кластың синтаксисі.
   
3. 
   Кластың өрісі дегеніміз не? Мысалдар. Кластың өрістерінің қалқалануы. Мысалдар.
   
4. 
   Кластың әдісі болып не табылады? Мысалдар. Кластың әдісі кәдімгі процедурадан несімен ерекшеленеді?
   
5. 
   Әдістердің қалқалануы. Статикалық қалқалану. Динамикалық қалқалану.
   
6. 
   Динамикалық, виртуальды және қалқалау әдістері. Мысалдар.
   
7. 
   Абстракті әдістер. Мысалдар. Қайта іске қосылатын әдістер.
   
8. 
   Конструктор мен деструктор. Мысалдар.
   
9. 
   Кластың қасиеті. Қасиеттің синтаксисі. Мысалдар.
   
10. 
    Қасиеттің класы өрістің класынан несімен ерекшеленеді? Read, write специфиациялары.
    
11. 
    Инкапсуляция. Мысал.
    
12. 
    Туындау. Мысал.
    
13. 
    Полиморфизм. Мысал.
    
14. 
    Кластың құрылымы. Published, private, protected, public секциялары.
    
15. 
    Кластарға амадар қолдану. IS және AS кілттік сөздері. Мысалдар.
    
16. 
    Оқиға. Оқиғаның сипатталынуының синтаксисі. Мысалдар.
    
17. 
    Процедуралық тип. Мысалдар.
    
18. 
    Ең қарапайым процедуралық тип болып қандай тип табылады? Sender параметрі.
    
19. 
    Оқиғаның өңдегішін қалай шақырады?
    
20. 
    Оқиғаға қайта ат тағайындау. Мысалдар.
    

Өз бетінше орындауға арналған тапсырма

1. 
   Объектілі – бағытталған бағдарламалаудың негізгі принциптері. Объект, хабарлама, класс, объектінің данасы және әдіс.
   
2. 
   Абстракция, инкапсуляция, туындау және полиморфизм. Мысалдар.
   
3. 
   Delphi – дің абстрактілі кластарының сипаттамалары (TObject, TPersistent, TComponent).
   
4. 
   Delphi – дің абстрактілі кластарының сипаттамалары (TControl, TGraficControl, TWinControl, TScrollingWinControl).
   
5. 
   Stored, default (немесе nodefaulte), implements спецификациялары. Мысалдар.
   
6. 
   Берілгендердің динамикалық құрылымы. Нұсқағыштар, динамикалық айнымалылар. Мысалдар.
   
7. 
   Variant типі. Variant типті айнымалылар. Variants модульі.
   

Зертханалық жұмыс №4 «Полиморфизм және көрнекілік әдістер»

Полиморфизм — бұл әртүрлі кластарға кіретін әдістерге бірдей ат тағайындау мүмкіндігі. Полиморфизмнің концепциясы Концепция полиморфизма обеспечивает в случае применения метода к объекту использование именно того метода, который соответствует классу объекта.

Біреуі қалған екеуіне базалық класс болатындай үш класс анықталсын:

type

// базалық класс

TPerson = class

FName: String; // өрістің аты

Constructor Create(AName: String);

Function Info: String; virtual;

end;

// TPerson – нан туынды

TStud = class (TPerson)

FGr: Integer; // оқу тобының нөмірі

Constructor Create(Aname: String; Gr: Integer);

Function Info: String; override;

end;

// TPerson – нан туынды

TProf = class(TPerson)

FDep: String; // құжыраның аты

Constructor Create(AName: String; Dep: String);

Function Info: String; override;

end;

Әрбір класта Info әдісі анықталған. Базалық класта virtual директивасының көмегімен Info әдісі көрнекі болып анықталған. Әдістің көрнекі болып анықталуы еншілес класқа көрнекілік әдісті өз меншік әдісімен айырбас жасауға мүмкіндік береді. Әрбір еншілес кластың өзінің Info класы анықталған, ол аталық кластың сәйкес келетін әдісін айырбастайды (аталық кластың көрнекілік әдістерін ауыстыратын туындалған кластың әдісі, override директивасында орналастырылады).

Төменде әрбір класс үшін Info әдісінің анықталуы келтірілген.

function TPerson.Info: String;

begin

result := ' ';

end;

functicn TStud.Info: String;

begin

result := FName + ' группа ' + IntToStr(FGr)

end;

function TProf.Info: String;

begin

result := FName + ' кафедра ' + FDep;

end;

Екі класс та бір базалық кластан туындағандықтан студенттер мен оқытушылардың тізімін былай жариялауға болады (бұл жерде мынаны еске алу қажет, объект дегеніміз - бұл нұсқағыш):

list: array[1..SZL] of TPerson;

Тізімді осылай жариялауға болады, өйткені Object Pascal аталық кластың нұсқағышына еншілес кластың нұсқағышының мәнін меншіктеуге мүмкіндік береді. Сондықтан list массивінің элементі Tstud класының және TProf класының элементтері бола алады.

Студенттер мен оқытушылардың тізімін Info әдісін массив элементтеріне қолдану арқылы шығаруға болады. Мысалы, былай:

st := ' ';

for i := 1 to SZL do // SZL – тізім – массивінің өлшемі

if list[i] <> NIL

then st := st + list[i] .Info + #13;

ShowMessage(st);

Бағдарламаның орындалуы барысында массивтің әрбір элементі TStud типті объектіден де, TProf типті объектіден де тұра алады. Полиморфизмнің коцепциясы объектіге объектінің типіне сай келетін әдісті қолдануды қамтамасыз етеді.

Келесі бағдарлама жоғарыда қарастырылған TPerson, TStud және TProf кластарының жариялануын қолдана отырып, студенттер мен оқытушылардың тізімін қалыптастырады және шығарады. Бағдарламаның мәтіні 2.1 листингісінде, ал қарым – қатынас терезесі сурет 2.1 келтірілген.

Сурет 2.1 «Полиморфизм» бағдарламасының қарым – қатынас терезесі

2.1 листингісі Полиморфизмнің демонстрациясы

Unit polimor_;

Interface

Uses

Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls;

type

ТForm1 = class(TForm)

Edit1: TEdit;

Edit2: TEdit;

GroupBox1: TGroupBox;

RadioButton1: TRadioButton;

RadioButton2: TRadioButton;

Label1: TLabel;

Label2: TLabel;

Button1: TButton;

Button2: TButton;

procedure Button1Click(Sender: TObject);

procedure Button2Click(Sender: TObject);

private

( Private declarations )

public

( Public declarations )

end;

type

// базалық класс

TPerson = class

FName: String; // өрістің аты

Constructor Create(AName: String);

Function Info: String; virtual;

end;

// Студент класы

TStud = class (TPerson)

FGr: Integer; // оқу тобының нөмірі

Constructor Create(AName: String; Gr: Integer);

Function Info: String; override;

end;

// Оқытушы класы

TProf = class(TPerson)

FDep: String; // құжыраның аты

Constructor Create(AName: String; Dep: String);

Function Info: String; override;

end;

const

SZL = 10; // тізімнің өлшемі

var

Forml: TForml

List: array[1..SZL] of TPerson; // тізім

n: Inteqer = 0 // тізімдегі адамдар саны

implementation

($R *.DFM}

constructor TPerson.Create(AName: string);

begin

FName:=AName;

end;

constructor TStud.Create(AName: string; Gr: integer);

begin

inherited Create(AName); // базалық кластың конструкторын шақыру

FGr:=Gr;

end;

constructor TProf.Create(AName: string; Dep: string);

begin

inherited Create(AName); // базалық кластың конструкторын шақыру

FDep:=Dep;

end;

function TPerson.Info: string;

begin

result:=FName;

end;

function TStud.Info: String;

begin

result := FName + ' группа ' + IntToStr(FGr)

end;

function TProf.Info: String;

begin

result := FName + ' кафедра ' + FDep;

end;

// Добавить батырмасына шерту

procedure ТForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

if n < SZL then

begin

// объектіні класқа қосу

n:=n+1;

if RadioButton1.Checked

then // TStud объектісін құру

List[n]:=TStud.Create(Edit1.Text,StrToInt(Edit2.Text))

else // TProf объектісін құру

if RadioButton2.Checked then List[nl:=TРrоf.Create(Edit1.Text,Edit2.Text);

// енгізу өрісін тазалау

Edit1.Text :=' ';

Edit2.Text :=' ';

Edit1.SetFocus; // Тышқанның меңзері Фамилия өрісінде

end

else ShowMessage('Список заполнен!');

end;

procedure ТForm1.Button2Click(Sender: TObject);

var

i:integer; // индекс

st:string; // тізім

begin

for i:=1 to SZL do

if list[i] <> NIL then st:=st + list[i].info + #13;

ShowMessage(' Список ' + #13 + st);

end;

end.

Добавить (Button1) батырмасын басқанда іске қосылатын TForm1.Button1Click процедурасы TStud немесе TProf класының list[n] объектісін құрады. Құрылып жатқан объектінің класы RadioButton ауыстырып қосу батырмасының күйімен анықталады. Ауыстырып қосу батырмасының студент (RadioButton1) жағдайында орнатылуы TStud класын анықтайды, ал оқытушы (RadioButton2) жағдайы – TProf класын анықтайды.

Список (Button2) батырмасын басқанда іске қосылатын TForm1.Button2Click процедурасы тізімнің әрбір объектісіне (массив элементтеріне) Info әдісін қолдана отырып,барлық тізімді көрсететін жолды қалыптастырады.

Зертханалық жұмыс №5 "Қаситтер мен әдістер"

Кластың сипатталынуы "Қос мәнді теріс емес бүтін сан" (TN2).

Қасиет – аты, мәні, тақтық, бірінші сан, екінші сан.

Әдістер:

– процедуры: мәнді орнату (SetN2), сандарды ауыстыру (Swap);

– функциялар: басқа санға қарағанда кіші (LessThen), ақпарат (Info);

– конструктор (Create).

Листинг 2.2 «TN2» класын жүзеге асыратын бағдарламаның демонстрациясы

program Class_TN2;

{$APPTYPE CONSOLE} {Компилятор директивасы – бағдарламаның жұмыс істеу режимінің тапсырмасы.}

{MS-DOS режиміне тәріздес мәтіндік режимнің эмуляторы құрылады}

uses SysUtils;

type

TN2 = class

fName: String;

fVal: integer;

constructor Create(aName: String);

procedure Swap;

function Info: String;

function LessThen(aNum: TN2): Boolean;

procedure SetVal(Value:Integer);

function GetOdd:string;

function GetD1:byte;

procedure SetD1(Value:byte);

function GetD2:byte;

procedure SetD2(Value:byte);

property Name:string read fName;

property Odd:string read GetOdd;

property Val:integer read fVal write SetVal;

property D1:byte read GetD1 write SetD1;

property D2:byte read GetD2 write SetD2;

end;

constructor TN2.Create(aName: String);

begin

fName:=aName;

fVal:=1;

end;

procedure TN2.Swap;

begin

SetVal(D2*10+D1);

end;

function TN2.Info: String;

begin

Result:='Naturalnoe dvuznachnoe '+odd+

' chislo '+Name+'='+IntToStr(Val)+#10#13+' first number='
+IntToStr(D1)+' second number='+IntToStr(D2);

end;

procedure TN2.SetVal(Value: Integer);

begin

if (Value>=0) and (Value<=99) then fVal:=Value;

end;

function TN2.LessThen(aNum: TN2): boolean;

begin

Result:= Val

end;

function TN2.GetOdd: string;

begin

if (val mod 2=1) then Result:='nechetnoe'

else Result:='chetnoe';

end;

function TN2.GetD1: byte;

begin

Result:=Val div 10;

end;

procedure TN2.SetD1(Value: byte);

begin

if Value in [0..9] then SetVal(Value*10+D2)

end;

function TN2.GetD2: byte;

begin

Result:=Val mod 10;

end;

procedure TN2.SetD2(Value: byte);

begin

if Value in [0..9] then SetVal(D1*10+Value)

end;

var a,b : TN2;

begin

a:= TN2.Create(' a ');

b:= TN2.Create(' b '); { Бағдарламаның орындалуының нәтижесі

b.Val:= 23; {

Writeln(a.Info); {
Writeln(b.Info); {

b.swap; {

a.D1:= 5; {

a.D2:= 8; {

Writeln(a.Info); {
Writeln(b.Info); {

a.Free; {

b.Free; {

Readln; {

end.

Өз бетінше орындауға арналған тапсырма

Кластың сипатталынуы "Жазықтықтағы нүкте" (TDot).

Қасиеттер – аты, декарттық координаталар, полярлық координаталар,
жазықтықтың нөмірі (егер оське тиісті болса, онда 0-ге тең), оське тиісті ме?

Әдістер:

– процедуралар: басқа нүктеге дейінгі ара қашықтық (RoFrom), векторға көшу (dx,dy) (MoveRel); координаталар басына қарағанда симметриялық бейнелеу (SimmZero), x=y осіне қарағанда симметриялық бейнелеу (SimmXY);

– функциялар: ақпарат (Info);– конструктор (Create).

Зертханалық жұмыс №6 "Оқиғалар"

Кластың сипатталынуы "Кәдімгі бөлшек" (TDrob).

Қасиеттері – аты, мәні, бөлінді және бөлгіш.

Әдістер:

– процедуралар: бөлшекті орынымен ауыстыру (Swap), басқа бөлшектің мәнін қосу (Add);

– функциялар: ақпарат (Info);

– конструктор (Create).

Оқиғалар:

– бөлшек өзгерді (OnChange), стандарттық;

– бөлгіш нөлге тең (OnZero), параметрлері – ескі мән.

2.3 листингі «TDrobs» класының жариялануынан тұратын DROBS модульі

unit Drobs; 

interface 

uses SysUtils,Classes; 

type

TMyEvent=procedure(Sender:TObject;OldP,OldQ:longint) of Object;

TDrob=class

private

fName:string;

fp,fq:longint;

fOnChange:TNotifyEvent;

fOnZero:TMyEvent;

procedure SetP(NewP:longint);

procedure SetQ(NewQ:longint);
public

constructor Create(aName:string);

procedure Swap;

procedure Add(a:TDrob);

function Info:string;

function GetValue:real;

procedure SetValue(NewValue:real);

procedure SetPQ(NewP,NewQ:longint);

property Name:string read fName write fName;

property Value:real read GetValue write SetValue;

property p:longint read fp write SetP;

property q:longint read fq write SetQ;

property OnChange:TNotifyEvent read fOnChange write fOnChange;

property OnZero:TMyEvent read fOnZero write fOnZero;

end; 

implementation 

procedure TDrob.SetPQ(NewP, NewQ: longint);

var pp,qq : longint;

begin

if (NewP<>p) or (NewQ<>q) then

begin

pp:=p; qq:=q;

if NewQ<>0

then

begin fp:=NewP; fq:=NewQ; Normalization; end

else

begin fp:=NewP; fq:=1;

if assigned(fOnZero) then OnZero(Self,pp,qq)

end;

if assigned(fOnChange) then OnChange(Self);

end;

end;
constructor TDrob.Create;

begin

inherited Create;

Name:=aName;

SetPQ(1,1);

end;

 

function TDrob.Info: string;

begin

Result:='Дробь '+Name+'= '+IntToStr(p)+'/'+IntToStr(q)+'='+

FloatToStrF(Value,ffFixed,9,5);

end;

 

procedure TDrob.Swap;

begin

SetPQ(q,p);

end;

 

procedure TDrob.Add(a: TDrob);

begin

SetPQ(p*a.q+q*a.p,q*a.q);

end;

 

procedure TDrob.SetP(NewP:longint);

begin

SetPQ(NewP,q);

end;

 

procedure TDrob.SetQ(NewQ: longint);

begin

SetPQ(p,NewQ);

end;

 

function TDrob.GetValue: real;

begin

Result:=p/q;

end;

 

procedure TDrob.SetValue(NewValue: real);

begin

SetPQ(round(NewValue*10000),10000);

end;

end.

Delphi – дегі демонстрациялық бағдарлама

 – Drobs модульі қосылады:

uses

Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls,

Forms, Dialogs, StdCtrls, Drobs; 

– екі бөлшекке тағайындалған айнымалылар сипатталынады:

var

Form1 : TForm1;

a,b : TDrob; 

– пішінге келесі объектілер орналастырылады:

GroupBox1, GroupBox2	бірінші және екінші бөлшектердің демонстрациясы үшін;
Label1, Edit1	бірінші бөлшектің бөліндісі
Label2, Edit2	бірінші бөлшектің бөлгіші
Label3, Edit3	бірінші бөлшектің мәні
Label4, Edit4	екінші бөлшектің бөліндісі
Label5, Edit5	екінші бөлшектің бөлгіші
Label6, Edit6	екінші бөлшектің мәні
Button1	"Орын ауыстыру"
Button2	"+"
Button3	"INFO" бірінші бөлшек үшін
Button4	"INFO" екінші бөлшек үшін

– үш процедура қосылады – бөлшектерді өңдеу үшін:

• 
  бірінші бөлшектің өзгеруі:
  

procedure TForm1.AChange(Sender: TObject);

begin

GroupBox1.Caption:=a.Name;

Edit1.Text:=IntToStr(a.p);

Edit2.Text:=IntToStr(a.q);

Edit3.Text:=FloatToStrF(a.Value,ffFixed,9,5);

end; 

• 
  екінші бөлшектің өзгеруі:
  

procedure TForm1.BChange(Sender: TObject);

begin

GroupBox2.Caption:=b.Name;

Edit4.Text:=IntToStr(b.p);

Edit5.Text:=IntToStr(b.q);

Edit6.Text:=FloatToStrF(b.Value,ffFixed,9,5);

end; 

• 
  екі бөлшек үшін бөлгіштің нольге айналуы:
  

procedure TForm1.ZeroEvent(Sender: TObject;
OldP,OldQ:longint);

begin

with sender as TDrob do

if MessageDlg('Дробь '+Name+
' получила нулевой знаменатель,'+
' который бы заменен единицей.
Восстановить прежнее значение?',
mtWarning,[mbYes,mbNo],0) = mrYes then SetPQ(OldP,OldQ);

end; 

– бөлшектерді басқаруға арналған көрнекілік құрауыштардың өңдеу - процедуралары қосылып жазылады:

• 
  Form1.OnCreate оқиғасының өңделуі (пішінді құру):
  

a:=TDrob.Create('a');

a.OnChange:=AChange; a.OnChange(a);

a.OnZero:=ZeroEvent;

b:=TDrob.Create('b');

b.OnChange:=BChange; b.OnChange(b);

b.OnZero:=ZeroEvent; 

• 
  бөлінді мен бөлгіштің терезелерінде символдық батырмалардың басылуы
  Edit1, Edit2, Edit4, Edit5 құрауыштары үшін OnKeyPress оқиғасы:
  

var st:string;

begin

with Sender as TEdit do

begin

st:=text;

if Key='-'

then begin

if st[1]='-' then Delete(st,1,1)

else st:='-'+st;

Text:=st;

end;

if not (Key in ['0'..'9',#8]) then Key:=#0;

if Key=#8 then if Length(st)<2 then Key:=#0;

end;

end; 

• 
  бөлінді мен бөлгіштің өзгеруі
  

Edit1.OnChange: a.p:=StrToInt(Edit1.Text);
Edit2.OnChange: a.q:=StrToInt(Edit2.Text);
Edit4.OnChange: b.p:=StrToInt(Edit4.Text);
Edit5.OnChange: b.q:=StrToInt(Edit5.Text);

• 
  бөлшектің мәнінің өзгеруі ( батырмасын басқанда)
  

Edit3.OnKeyPress: if Key=#13 then
a.Value:=StrToFloat(edit3.Text);
Edit6.OnKeyPress: if Key=#13 then
b.Value:=StrToFloat(edit6.Text);

• 
  "Обмен" батырмасының басылуы
  

Button1.OnClick: a.Swap;

• 
  "+" батырмасын басу
  

Button2.OnClick: a.Add(b);

• 
  бірінші бөлшектің "INFO" батырмасының үстінен тышқанды жылжыту
  

Button3.OnMouseMove: Button3.Hint:=a.info;

• 
  екінші бөлшектің "INFO" батырмасының үстінен тышқанды жылжыту
  

Button4.OnMouseMove: Button4.Hint:=b.info; 

Өз бетінше орындауға тапсырма

– берілген (TDrob) класына қосу керек:

Қасиеттер:

– Simple, қарапайымдылық (числитель меньше знаменателя), оқуға;

– Changable, өзгертуге рұқсат етіледі, оқу мен жазуға арналған.

Әдістер:

– процедуралар: басқа бөлшекпен"–" (Sub), "*" (Mult), "/" (Div) амалдары; басқа бөлшектің ақпараттық өрістерінің көшірмесін жасайтын - Assign(d:TDrob) процедурасы;

– Compare(d:TDrob) функциясы, ағымды бөлшекті басқа бөлшекпен салыстырады (Self=d, Self>d, Self
Оқиға:

– OnChanging (бөлшек өзгереді), өңдеу – процедурасының интерфейсіде (аналогия бойынша с var Accept: Boolean OnDragOver оқиғасы үшін) буль айнымалысы орналасады, ол жаңа мәннің корректілігін анықтайды: (үнсіздік TRUE, FALSE жағдайында алдыңғы мән қайта қалпына келеді). Берілген мүмкіншілкті қолдана отырып бір бөлшекке модульі бойынша 100-ден аспайтын мән қабылдауға, ал екіншісіне жұп бөлгіш қабылдауға рұқсат етілмейді.

жүктеу 3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: