Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Оқушылармен амандасу,түгендеу.Сабаққа әзірлік жұмысын ұйымдастыру,мақсатын түсіндіру,оқушыларды топқа бөлу.

1. 
   Мағжанның өмірі қандай жерлерде,қай жылдары өтті?
   
2. 
   Мағжанның ата-анасы мен бауырларының аты-жөні кімдер?
   
3. 
   Мағжанның лирикасының тақырыптары қалай бөлінеді?
   
4. 
   Мағжан қандай тілдерді жетік меңгерген?
   
5. 
   Европалық және орыс әдебиетінің қандай ірі тұлғаларын Мағжан арқылы білесің?
   

Суреткер шығармашылығы-оның автопортреті.Ақынның өлеңінен айна-қатесіз оның өзі танылады.Мағжан поэзиясындағы лирикалық кейіпкер – ақынның өзі.

«Ізденіс тенденциясы» сәті.

Ақынның үш өлеңі негізінде 3 топ болып бөлінеді: 1-топ «Сүйемін» өлеңі;2-топ «сағындым» өлеңі; 3-топ «сен сұлу» өлеңі.

айдын көлімді анамды жер гүл май бу

Мағжан - өлеңдерінде барлық тақырыптарды қамтыған ақын.оның лирикалық кейіпкерлері елі,жері,ата-анасы,сүйген жары,тау-тасы,орман-даласы,қазақ азаматы,ұлты, т.б. болып кете береді.

Мағжан үшін бай-кедей деген ұғым жоқ.Оның жүрегінде тек ұлт қана бар.Ол ұлты – қазақ елі.Ақынның қай өлеңін алсаң да,ақынның өз бейнесі «менмұндалап» көрініп тұрады. «Көбелек» деген өлеңін мысалға алайық.

Отқа ұшар көбелек

Қарамай сорлы алды-артын.

Ойына кіріп шықпайды

Күйдірер деп от-жалын, - деген жолдардан ақынның анық сөзі,сол кезеңдегі өмір сүріп отырған қазақ елі көрінеді.

«жазғы жолда» өлеңінде ақын:

ҚАЗАҚ – ҰЛТ – МАҒЖАН. Осы үш таған арқылы біз ақынның лирикалық кейіпкерін танимыз.

1-топ оқушысы «Қазақ» туралы мәлімет береді. 2-топ оқушысы «Ұлт» жайлы түсінік-пайымын байланыстыра айтып береді.

3-топ оқушысы Мағжанның өлеңдерінен үзінділер оқи отырып суреттеулер жасайды.

Үш топты оқушыларынан бір-бірден шығып,үлестірмелі кестеде берілген тапсырманы орындайды.

Тапсырмалар

1.Мағжанның өзің қалаған бір өлеңінің құрылысын талдап көрсет.

2.Мағжан өлеңдерінде қандай троптар пайдаланылады? Мысал келтір.

3.Мағжанның үлгісімен өлең жазу.

Мағжанның қай өлеңдерінің шумақтары екенін анықтау.

1.Күш кеміді,Айбынды ту құлады.

2.Күнбатысты шаң басқан.

3.Күннен туған баламын,

Жарқыраймын, жанамын.

(Абайдың өлеңдер жинағы); Светқали Нұржанов «Таң қауызын жарғанда» өлеңдер жинағы. «Қазақтың би-шешендері» жинағы.

Светқали ақынның жаңа жыр жинағындағы Абай ұлылығын паш ететін тұстарын атап көрсетемін.

Бұл тақырып ұлтымыздың әр заман талқысынан өтіп,қазір әйел-аналарымыз қоғамдық дамуда өз биік орын алып отырғанын естеріне сала кетемін.Ауыз әдебиетінің де небір үлгілері бұған соқпай өтпейді.

Бірде Орта жүздегі аржас Шорман төренің баласы Мұса бір топ кісімен атақты Саққұлақ бимен амандасқалы келе жатып,жанындағыларды сынау үшін мынадай бір сұрақ қойыпты:

Ағат деген немене?

Сағат деген немене?

Қанат деген немене?

Жанат деген немене?

Ханым деген немене?

Қасындағылар ананы айтып,мынаны айтып,бидің көңілін таба алмапты.Олардың жауаптарына көңілі толмай келе жатқан Мұса осының мәнісін өздері амандаса келген атақты би Саққұлақтан сұрапты Сонда «Арғынның ағасы» атанған қарт би былай деген екен:

Екі кісі ұрысса –

Ағат емей немене?! Тоқтышақтың терісі

Екі жақсы сөйлессе – Тоңдырмаса суыққа -

Сағат емей немене?! Жанат емей немене?!

Мінген атың болдырмай, Адал болса алған жар -

Мәре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!

Қанат емей немене?! Жайлы болса мінезі -

Жаның емей немене?!

Жесір дауында Ақтайлақ би қорлық көрген қыз баланың тағдырына ара түсіп,оның бас бостандығын былай қорғаған екен:

Жақсы туған қыз бала

Батыр туған ұлмен тең ...

Сатылса малға қарындас –

Есікте жүрген күңмен тең.

Жабырқап көңілі ашылмай,

Қараңғы болар түнмен тең.

Көз жасын көрер пенде жоқ,

Қайғының дерті умен тең.

Еркі өзінде болса,

Мына отырған қарындас

Болар енді кіммен тең?!

Осылайша шындыққа жұрттың бәрінің еріксіз басын игізіп мойындатқан бидің айтқыштығынан қыз бала басына азаттық алған екен.

Қазақ халқы қыз сұлулығын әуелден-ақ жырға қосқан.

Бет ажарын қарасаң –

Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң –

Терісінен айырған

Арпа- бидай ақ ұндай ...

«Қалқатай отыр ма екен,жатыр ма екен

Аққудай көл шайқаған аппақ болып!..»

«Жақсы қыз – жағадағы құндыз,

Жақсы жігіт – аспандағы жұлдыз».

Осылайша өткенге оралып,ұлтымыздың Әйел-Ана тақырыбына әуелден-ақ бей-жай қарамағанын дәлел етемін.

IV. Хрестоматиядағы Абайдың Тоғжанмен ең алғаш Сүйіндікті мекені – Түйеөркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын тұстарын тапқызып,оқытамын(245249-беттер).Тоғжан портретін өзім мәнерлеп оқып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ұғымдары бойынша сұрақтарға жауап алып,теориялық білімдерін пысықтаймын.

V. Оқушыларға берілген кеспе карточкаларға жауаптар алынады.

- Абайдың Абай болуына әсер еткен өмірлік үш «көзі» қандай еді?

- Абайдың өз әкесі құнанбайға деген көзқарасы қандай болды?

- Абай үлкендер алдында әдепті болуды кімнен үйренді?

(Әжесі мен анасы Ұлжан тағлымы.)

- Абай өз өлеңдерінде көп сынаған қазақтың бойына сіңген мінездері.

Осыдан барып Абайдың мәңгілік махаббат тақырыбы өзінің қолы жетпей кеткен ғашығы – Тоғжанға арналу себебі ашылмақ.Ғашығы мен әке таңдауымен алған жарына деген қарым-қатынас сыры Абай көзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Бүгінгі сабақ тақырыбына айналып отырған Абайдың осы аттас өлеңін өзім әнмен орындап беремін.)

1.Сабақ мақсатын хабарлау.

2.Кіріспе. «Бізде балалар әдебиеті жасалмаған әдебиет.

Бізде әсіресе техника,өнер жайында шығармалар туған жоқ.Енді бұл кетікке кірпіш қалауымыз керек».

ЖИГСО әдісі арқылы 4 топ !лияс Жансүгіровтың өмірі және қызметі,балаларға арналған шығарамаларының тақырыптары,ақынның танымдық сипаты,ақын өлеңдеріндегі эстетикалық идеал тақырыптарындағы мәтіндерді эксперименттік топта талқылап,түсініп алады.Сонан соң жанұялық топтарына барып бірінші бөлімнен бастап кезек-кезек әр оқушы өздерінің оқып келгендерін айтып түсіндіреді.Осы әдіс бойынша берілген мәтіннің мазмұнымен барлық оқушы танысып шығады.

«сандар сыр шертеді» кестесі бойынша Ілияс өмірі,қызметіне шолу жасайды.

1894

1938

Балаларға арналған шығармаларының тақырыптары.

(Кестені әр топтан оқушылар шығып толтырады).

І
Оқу білім

Табиғат

Еңбек
лиястың балаларға арналған өлеңдерінің тақырыптары