Клеткалық және ұлпалық инженерия туралы түсінік

ЖАСУШАЛАР КӨЗДЕРІ 
•
Жасушалық технологиялар мен ұлпалық инженерия жетістіктерінің маңызды элементі - бұл 
фенотипті саралауға, сақтауға және нақты биологиялық функцияларды орындауға қабілетті 
функционалды белсенді жасушалардың қажетті санының болуы. Дифференциалдау кезінде 
жасушалар тиісті ұйым мен құрылымның жасушадан тыс матрицасын (ақуыздардың, атап 
айтқанда, коллагеннің негізінде) түзіп, цитокиндер мен басқа сигнал беретін молекулаларды 
бөліп шығарып, сонымен қатар көрші жасушалармен немесе тіндермен өзара әрекеттесуі 
керек. Осыған байланысты ұлпа инженериясының бірінші міндеті - функционалды белсенді 
жасушалардың тұрақты және қол жетімді көзін іздеу

•
Реконструктивті терапияға мұқтаж 
пациенттен немесе жақын 
туысқандарынан тиісті 
жасушаларды қолдануға болады, 
яғни аутогенді жасушаларды 
қолдану. Мысалы, белгілі бір 
адамның буынын қалпына келтіру 
үшін оған өзінің хондроциттерінің 
қолданылуы мүмкін. 
Жасушалардың спецификалық 
емес түрлерін, мысалы, ұлпалық 
инженерияда жүрек 
қақпақшаларын салу үшін тері 
фибробласттарын қолдануға 
болады. 

•
Реконструктивті медицинаның 
жасушалық технологиялары әр түрлі 
шығу тегі бар жасушалардың 
түрлерін, соның ішінде 
бастапқы 
жасушалар мен бағаналы 
жасушаларды
қолдана алады.
•
Бастапқы жасушалар - белгілі бір ұлпаның жетілген жасушалары. 
Мұндай жасушаларды хирургиялық араласу кезінде донор 
организмінен бөліп алуға болады. Имплантациялау үшін 
донордан алынып, реципиентке берілетін бастапқы жасушалар 
ең қажет клеткалар болып табылады, өйткені олар 
иммунологиялық үйлесімділіктің ең жоғары мүмкіндігіне ие. 
Алайда, бастапқы жасушалар, әдетте, бөлінбейтін жасушалар 
болып табылады, яғни бөлінуге қабілетсіз немесе олардың 
көбеюі мен өсу қабілеті төмен. Мұндай клеткаларды
in vitro
арқылы өсіргенде, оларды өсіру кезінде жасушалардың кейбір 
түрлерінің дифференциалдануға бейімділігі мүмкін, нәтижесінде 
клеткалар сәйкес фенотипін жоғалтады. Сонымен, хондроциттер 
ағзадан тыс дақылдау кезінде мөлдір шеміршекті емес, көбінесе 
талшықты түзеді. Бастапқы жасушаларға тән бұл жағымсыз 
тенденциялар мен көріністер жасушалық инженерия 
технологияларын дамыту үшін жасушалардың баламалы көздерін 
іздеу қажеттілігін көрсетті. Бағаналы жасушалары осындай 
балама болды. 

БАҒАНАЛЫ 
ЖАСУШАЛАР
•
Бағаналы жасушалар дегеніміз - 
мамандандырылған жасушалардың бір 
немесе бірнеше түріне бөлінуге, өздігінен 
жаңаруға және дифференциалдануға 
қабілетті жасушалар. Олар «ересек» 
бағаналы жасушалар мен «эмбриондық» 
бағаналы жасушалар деп бөлінеді. Қазіргі 
бағаналы жасушаларды зерттеудің негізгі 
бағыты – бағаналы жасушаларды қажетті 
жасуша түрлеріне дифференциалдау үшін 
өсу жағдайларын және ынталандыру 
факторларын табу. Ұлпалардың белгілі бір 
түрін алу үшін, ең алдымен, қажетті тіннің 
пайда болуына ең қолайлы бағаналы 
жасушасын таңдау керек. 

ЖАСУШАЛАРДЫ ӨСІРУ 
ТЕХНИКАСЫ 
•
Көптеген жасушалар мен ұлпалардың қалыпты қызметі 
цитоплазмада еритін факторлардан басқа, көрші жасушалармен 
және субстратпен немесе жасушадан тыс матрицамен (ЖМ) 
кеңістіктегі өзара әрекеттесуге байланысты. Жасушадан жасушаға 
және ЖМ-ден өзара әрекеттесу адгезия молекулалары деп 
аталатын мембраналық ақуыздардың бірнеше түрлерімен 
үйлестіріледі. Олар жасушалардың адгезиясы үшін маңызды 
болып табылады, олар үш өлшемді жасушалық құрылымды 
анықтауға көмектеседі, сонымен қатар сигналдарды жасушаларға 
жіберуге, жасуша селекциясын реттеуге, олардың өсуі мен 
дифференциациясына, сондай-ақ иммунитетті тануға және 
қабыну процестеріне қатысады.

•
Жасуша өсірудің екі негізгі типі 
бар: бастапқы дақыл және 
тұрақты жасуша линияларының 
дақылдары. 
•
Бастапқы дақылдар жануарлар 
мен адамның ұлпаларынан 
тікелей алынады; ұлпаларды 
ферменттермен өңдеуден кейін 
алынған тіндердің немесе жеке 
жасушалардың кішкене 
бөліктерін (мысалы, трипсин және 
коллагеназа) өсіреді. Бастапқы 
дақылдардың кемшілігі олардың 
физиологиялық қартаюында, ал 
жасушалар бөліну қабілетін және 
кейбір фенотиптік белгілерді 
жоғалтады. Алғашқы 
дақылдардың артықшылығы 
шектеулі өмір сүру кезеңінде 
көптеген бастапқы 
сипаттамаларын сақтай алады. 

ТҰРАҚТЫ ЖАСУША 
ЛИНИЯЛАРЫНЫҢ 
ДАҚЫЛДАРЫ 
•
Тұрақты жасуша линияларының дақылдарын 
өсіру кезінде клеткалардың бөлінуінің 
шектеулі саны кезінде немесе ұзақ уақыт 
сақталуы мүмкін. Бұл линиялардың көп бөлігі 
науқастардың ісік тіндерінен алынады, ал 
жасуша желілерінің бір бөлігі онкогендік 
вирустар жасушаға енген кезде өлмейді 
(

жүктеу 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: