Кәсіпорынның автоматтандырылған жүйесін жобалауды ұйымдастыру жолдары

КӘСІПОРЫННЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҮЙЕСІН 

ЖОБАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ 

 

Курмашева Д.Н. 

Какимова А.И. 

Орал қ. 

 

Автоматтандырылған  жобалау  жүйесі  -  жабдықтардан, 

программа  мен  оған  керек  құжаттамалардан,  компьютерге 

енгізілетін  мәліметтер  жинағынан,  жүйені  пайдалану  туралы 

құжаттамадан және жұмыс атқаруға қажетті жабдықтар мен жұмыс 

орындарымен 

қамтамасыз 

етілгеп 

ұжымнан 

тұратын 

үйымдастырушы-техникалық жүйе. Автоматтындырылған жобалау 

жүйесінің  негізгі  міндеті  -  бұйым  мен  оның  құрама  бөліктерін 

жобалаудың 

барлық 

немесе 

жеке 

сатыларында 

автоматтандырылған жобалау жұмысын жүргізу 

Қазірде қоғам бұрын болып көрмеген ақпараттар ағынынының 

көбеюі  кезеңінде  өмір  сүруде.  Бұл  экономика,  элеуметтік  және 

басқару  саласында  айқын  байқалады.   Нарықтық  қатынас 

ақпараттың  уақтылы  берілуіне,  шынайылығына,  толықтығына 

жоғары талаптар қояды,  мұнсыз маркетингтік, қаржы – кредиттік, 

инвистициялық  іс  әрекеттер  тиімді  жүргізілмейді.  Ақпаратқа 

түрлендіруші,  анықтаушы  қасиет  тән.  Информатика  индустриясын 

құру  және  ақпараттық  өнімнің  тауарға  айналуы  –қоғамда  терең 

әлеуметтік  өзгерістерге  алып  келеді.  Ақпарат  материалдық 

өндірістен  әлеуметтік  салаға  дейінгі  қоғамның  барлық  салаларын 

қамтиды. 

Автоматтанған  жұмыс  орны  нгізінен  есептегіш  техниканы 

пайдалану  бойынша  арнайы  дайындығы  жоқ  пайдаланушыға 

бағытталған.  Қазіргі  уақытта  көптеген  кәсіпорындарда  ауыл 

шаруашылығын  басқарудың  таратылған  жүйе  концепциясы 

жасалуда.  Оларда  иерархияның  әртүрлі  деңгейлерінде  мәліметтің 

локальді  және  көп  жағынан  аяқталған  өңдеушілігі  көзделеді.  Бұл 

жүйелерде  төменнен  жоғарыға  мәліметті  жоғары  деңгейде  қажет 

етілгендерін жіберу ұйымдастырылады. 

 

Қазіргі  уақытта  осындай  «гибритті»  интеллектіні  құру  өте 

үлкен  мәселе.  Бірақ  автоматтандырылған  жұмыс  орнын 

ұйымдастыру  мен  қызметі  кезіндегі  осы  енгізілімнің  таратылымы 

жақсы нәтижелерді әкеле алады. Автоматтандырылған жұмыс орны 

тек еңбек өнімділігін және басқару нәтижелілігінің өсу құралы ғана 

емес,  сондай-ақ  мамандардың  сайлануы  ыңғайлылық  құралы  да 

болады.  Осы  жерде  адам  автоматтандырылған  жұмыс  орны 

жүйесінде басқарушы буын болып қала береді. 

Өндірістік  кәсіпорындарда  автоматтандырылған  жұмыс  орны 

мәліметті  жоспарлау,  басқару,  өңдеу  және  шешімді  қабылдаудың 

өзіндік құрылымы ретінде автоматтандыру жүйесін басқару (АЖБ) 

маңызды 

құрылымдық 

біріктірілуі 

болып 

табылады. 

Автоматтандырылған жұмыс орны  –  бұл әр уақытта арнайы жүйе, 

техникалық құрылғы мен бағдарламалық қамтамасыздандыру тобы 

және  ол  нақты  шамаларға  бағытталады-әкімшілік,  экономист, 

инженер, бақылаушы, жоспарлаушы, архитектор, дизайнер, дәрігер, 

кітапханашы, ұйымдастырушы, зерттеуші мұражай қызметкері. 

Автоматтандырылған  жұмыс  орнының  ұйымдастырушылық 

қамтамасызданудың  мақсаты  олардың  қызметін  ұйымдастыру, 

дамыту,  кадрді  даярлау  және  әкімшіліктендіру.  Соңғысына 

жұмысты  жоспарлау,  жіктеу,  бақылау,  талдау,  реттеу,  оны 

пайдаланушының  құқықтары  мен  міндеттерін  құжатты  түрде 

рәсімдеу. 

Егер  жүйе  құрылғысы  өте  қиын  болса,  ол  пайдаланушы  да 

арнайы  дағдысы  болмаса,  онда  пайдаланушыны  оның  негізгі 

автоматтанған жұмыс орнына бірте-бірте енгізе алатын арнайы оқу 

құралдарын  қолдану  мүмкін.  Автоматтандырылған  жұмыс  орны 

қызметін  жүзеге  асырғанда    ағымдағы  қызметінің  мақсатын, 

мәліметтік  қажеттілігін,  оның  тарату  процесстерін  бейнелейтін 

әртүрлі шараларын анықтау тәсілдері қажет. 

Автоматтандырылған  жүйе  орны  жоспарлау  тәсілдері  оның 

қызмет  ету  тәсілдерімен  байланыса  алмайды,  өйткені  оның 

қызметінің  дамуы  пайдаланушылардың  өзі  мен  оның  даму 

мүмкіндігін  көздейді.  Автоматтандырылған  жүйенңң  тілдік 

құралдары  ақырғы  (соңғы)  пайдаланушы  көз  қарасы  жағынан 

тәсілдік құралдарын тарату болып табылады, ол бағдарламалықтар 

пайдаланушының  тілдік  құралдарын  таратуды  және  ақырғы 

пайдаланушыға  барлық  қажет  етілген  әрекеттерді  орындауға 

мүмкіндік береді. 

Автоматтандырылған  жүйе  орнының  тілдік  құралдары 

пайдаланушы  әрекетімен  ДЭЕМ  реакциясының  бір  мағыналық 

сәйкестігі  үшін  қажет.  Оларсыз  оқу  процессі,  диалогты  жасау, 

қатені  табу  мен  дұрыстау  мүмкін  емес.  Бұндай  тілдерді  жасау 

қиындығы  олар  көбіне  процедуралық  емес  болу  керектігіне 

негізделеді.  Егер  процедуралық  тіл  берілген  әрекет  орындалуын 

көрсетсе,  процедуралық  емес-бөлшектенусіз  бұған  қажет  етілген 

әрекетті  орындау  керектігі  көрсетіледі.  Ақырғы  пайдаланушылар 

мәліметтік қамтамасыздықты тарату процессін толық білмеу керек 

болғандықтан,  АЖО  интеллектуалдығының  жоғарылығына  қарай 

оның  тілінде  процедуралық  мүмкіндіктің  көлемдігі  көзделген 

болуы керек. 

Автоматтандырылған  жүйе  орны  тілдері  пайдаланушылық  – 

бағытталған  және  маманды  –  бағытталған  болуы  керек.  Бұл 

пайдаланушылардың  сұрыпталу  ерекшеліктеріне  байланысты  олар 

тек  маманданған  жарамдылық  бойынша  ғана  емес,  сондай-ақ 

қызмет  жағдайының  иерархтясына  оқылғандығына,  шешуші 

мәліметтер  түрі  бойынша  бөлінеді.  Бұндай  енудің  оңайлығына 

қарамастан, қарапайым тілді пайдалану клавиатура арқылы күрделі 

емес нәтижелерді алу үшін алып құрлымды енгізу қажеттілігі үшін 

қандай да болмасын сезілетін артықшылықты бере алмайтындығын 

ескеру керек. 

 

Автоматтандырылған жүйе

де шешілетін мәселелерді мәліметті 

және есептегіш деп бөлуге болады. Мәліметтік мәселелерге кодтау, 

сұрыпталу, жинау, құрылымдық ұйым, дұрыстау, сақтау, іздеу және 

мәліметті 

беру.Көп 

жағдайларда 

мәліметтік 

мәселелерде 

арифметикалық  және  мәтіндік  сипат  пен  қатынастың  оңай  есепті 

және  логикалық  процедуралары  болады.  Олар  негізінен  күрделі 

болады және маман жұмыс уақытының үлкен бөлігін алады.

 

Соңғы 

уақытта 

толық 

түрде 

қалыптастырылмайтын 

мәселелерді шешу құралдарын жасауға үлкен көңіл бөлінген. Олар 

семантикалық  деп  аталады.  Бұндай  мәселелер  экономикалық 

объектілерді оперативті  басқару кезінде  және көбінесе толық емес 

мәлімет  шарттарында  шешім  қабылдау  кезінде  туындайды. 

Қамтамасыз  етілу  жүйелерге  біріншіден  мыналарды  жатқызады: 

техникалық,  мәліметтік,  программалық  және  ұйымдастырушылық. 

Сонымен қатар кіші жүйе түрлері де бар. 

Техникалық 

қамтамасыздық, 

маманның 

делдалдарсыз 

жұмысын  (программисттер,  операторлар  және  т.б)  көздейтін 

маманданған  персоналды  компьютер  негіз  болатын  техникалық 

құралдар  қасиетін  бейнелейді.  Толық 

а

втоматтандырылған 

жүйелерде  оңай  компьютерлермен  4-6  адам  пайдалана  алады. 

Маманданған персоналды компьютер кешеніне процессор, дисплей, 

пернелік тақта, мәліметтің магниттік жинағыштары, басып шығару 

құрылғылары және графо құрылғыштар кіреді. 

Техникалық 

құралдар 

кешеніне 

жүйедегі 

әртүрлі 

а

втоматтандырылған  жүйе  байланысы  үшін  коммуникация 

құралдарын және телефон байланысының құралдарын жатқызады. 

Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру 

а

втоматтандырылған 

жүйенің  қызмет  ету,  жетілдіру  және  дамуын  ұйымдастыратын, 

сондай-ақ кадрлар мамандығын даярлау және көтеру тәсілдері мен 

амалдары  болады.  Ұйымдастырушылық  қамтамасыздандыру

 

а

втоматтандырылған  жүйе  пайдаланушыларының  құқықтары  мен 

міндеттерін 

анықтаумен 

құжаттық 

рәсімдеуді 

көздейді. 

Бағдарламамен  қамтамасыздандыру  жүйелік  бағдарламалық  және 

қолданбалы  түрде  болады.  Жүйелік  қамтамасыздық  негізі 

операциялық  жүйе  мен  программалау  жүйесі  болып  табылады, 

мысалы, Borland Delphi программалау тілі. Жүйелік бағдарламалар 

мәліметтің рационалды технологиялық өңдеуін көздейді. Сервистік 

бағдарламалар деп аталатындар  операциялық  жүйе  мүмкіндіктерін 

кеңейтеді. 

А

втоматтандырылған  жүйеде  мәліметтік  бкйланысты 

және оның әртүрлі каналдар бойынша байланысып, қамтамасыз ету 

үшін  жүйелік  программалауға  жатқызуға  болатын  бағдарламалық 

құралдарды жатқызуға болады. 

Қолданбалы  бағдарламалық  қамтамасыздануды  пайдаланушы 

бағдарламамен  әртүрлі  мақсаттағы  қолданбалы  бағдарламалар 

пакеті  құрайды.  Пайдаланушылардың  стандартты  бағдарламалары 

алгоритмдік 

тілдегі 

арнайы 

мәселелердің 

бағдарламалық 

шешімдерін белгілейді. 

Қолданбалы  бағдарламалар  пакет  үлгі  ұстанымы  бойынша 

жасалған және арнайы мәселе класының шешімдеріне бағытталған. 

Қолданбалы  бағдарламалар  пакет  мәселесін  бағдарламалық 

қамтамасыздың  негізгі  түрі  болып  табылады.  Олар  алгоритмді 

қалыптастырады,  осы  класстарға  мәселелерді  шешу  талаптарын 

өзгертеді,  шешімді  бақылайды,  алгоритмге  өзгертулерді  енгізеді 

және  т.б.  автоматтандырылған  жүйелерді   жұмыс  істегенде 

қолданбалы  бағдарламалар  пакеттің  диалогтық  режимінде 

жасалады. 

Елімізде  тауар  және  қаржылық  нарықтың  жылдам  дамуы 

қоғамның  барлық  салаларында  ақпаратандыру  процессінің 

интенсивті  жүруіне  әсер  етті.  Өндірістік  шаруашылықта,  басқару 

ісінде,  қолданушылардың  әр  түрлі  категорияларында  ақпараттық 

қызмет  көрсету  мен  ақпарат  рольін  бағалау  көптеген  өзгерістерге 

ұшырады. Біздің қоғам ашық қоғамға айналды, осыған байланысты 

шынайы,  толық,  қолданушыға  түсінікті  және   уақтылы  берілетін 

ақпаратқа  сұраныс  арта  түсуде.  Мемлекетіміздің  заңы  мен  ретке 

келтіруші 

ісі 

әрекеттері 

нәтижесінде 

микро- 

және 

макроэкономикалық  объектілер  деңгейінде  алынатын  есептік  – 

статистикалық  ақпараттардың  заңдылығына,  шынайылығы  мен 

уақтылығына қойылатын талаптар көбейді 

 

Әдебиеттер 

1. Братищенко В.В. Проектирование информационных систем 

- Иркутск: Изд-во БГУЭП, 2004. - 84 с. 

2.  Вендров  А.М.  Проектирование  программного  обеспечения 

экономических  информационных  систем  -  М.:  Финансы  и 

статистика, 2000. 

3. 

Грекул 

В.И., 

Денищенко 

Г.Н., 

Коровкина 

Н.Л. 

Проектирование  информационных  систем  -  М.:  Интернет-

университет информационных технологий - ИНТУИТ. ру,