К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

аймағына ауа, ал агыншаның өзегінен 2  газ тарайды.  Газ бен оттектің 
таралулық  (диффузионные)  ағындары  жану  аймагында  3  химиялық 
тектесуге  енеді.  Оттек  шогыры  ауа  агынындагы  ең  улкен  мәнінен 
жану  аймагында  нөлге  дейін  азаяды.  Газ  шоғыры  апау  ортасындагы 
ең  үлкен  мэнінен  жану  аймагында  нөлге  дейін  төмендейді.  Тектесу 
барысында  түзілген  жану  өнімдерінің  шогыры  жану  аймағыңда  ең 
үлкен  болады,  олар  ауамен  араласып,  қоршаған  кеңістіюсе  жэне 
газбен араласып, алау ішіне де тарайды.
Газбен жану өнімдерінің араласу аймағы 4 санмен, жану 
өнімдерімен ауаның араласу аймагы 5 санмен белгіленген.
Берілген отын үшін тұгану аймагының салыстырмалы ұзындыгы 
/ma./do агып шыгу жылдамдыгына тэуелді емес, тек
W d o   =fl[m/02>, 
(4.43)
мұнда  do 
-  оттық  диаметрі;  m  —  жанган  газдың  маңьо  бірлігіне 
жұмсалган  оттекті  көрсететін  стехиометриялық  сан; 
0 2
  — қоршаган 
ортадагы оттек шогыры.
Газдың жану жылуы үлкен болтан сайын,  газдың маңыз бірлігін 
жагу  үшін,  отгек  көп  керек  болгандықтан,  тұтану  аймағының 
ұзындыгы  өседі.  Қоршаган  ортада  оттек  шогыры  азайган  сайын 
түтану  аймагы  ұзарады.  Керісінше,  қоршаган  оргада  оттек  шогыры 
өссе, алаудың тұтану аймагы қысқарады.
Жанып 
біту 
аймагының 
және 
алаудьщ 
өлшемділіксіз 
ұзындықгары
ІЖ.
6
.І
&0
  = 
)/(pgdo), v/D] 
(4.44)
la /do  = f[m/
02
,( p*\ y(pgdo), v/D] 
(4.45)
мұнда 
po 
және 
p 
— оттықтан агып шыққан газдың және қоршаган орта 
тыгыздықгары;  v  — келтірілген  затшалық  түтқырлық  еселеуіші;  D  — 
затшапық таралу еселеуіші; g — еркін түсу үдеуі.
(4.44)  және  (4.45)  тәуелділіктерінің  нақгы  түрін  тәжірибелік 
зерттеулер негізінде алуга болады.  Мысалы, сұйытылган газ (пропан­
бутан) үшін
la /do  = 563( W
02
 /gdo
)0-'22
 (v/D) 
(4.46)
Таралулық  оттықтар  үшін,  ягни  газ  бен  ауаны  белек  бергенде, 
жалынның оттықтың ішіне өтуі болмайды.
68

Жалыиды  гүрақтандыру 
Іс  жүзіңде  газ дарды  жаққанда,  оттықтардың  орнықты  істеуін 
қамтамасыз ету керек.
Оггықгыц  орнықты  істеуінің  бұзылуы  не  жалынның  оттықтьщ 
саптамасынан  ажырауына,  не  жалынның  оттыктың  араластыру 
бөлігіне  өтіп  кетуіне  байланысты.  Оттықтьщ  орнықгы  істеуі 
w,n~ж
  жыпдамдықгар  аралығыңца болады.  Тарапулық оттықтар 
үшін  жалынның  отгық  ішіне  өтуі  болмайды,  тек  жапынньщ  о л ы қ  
саптамасынан ажырауы мүмкін.
Өнеркәсіптік оттықтардың көбінде  жалын орнықгы болуы  үшін 
құрылмалары  (конструкция)  әртурлі  арнайы  тұрақтандыргыштарды, 
мысалы,  нашар  ағысталатын дене  (4.11-сурет)  және  ауақозғалымдық 
тәсілдерді,  айнапдырылган  ағынша  (4.12-сурет)  қолданылады.  Бұлар 
оттықтыц  шыгу  қимасының  маңында  жогары  ысгыктықты  жану 
өнімдерінің  кері  агысын  түзеді.Жоғары  ыстыктықты  жану  өнімдері 
жаңа қоспамен араласып, тез тұтанады.
4.11-сурет. Нашар агыстапатын 
дененің артында жану өнімдерін 
кері кайтарып жандыру сұлбасы
жану өнімдерін кері кайтарып 
жандыру сұлбасы
Бақылау сүрақтары:
1. Тізбекгі тектесулер
2. Химиялық теңдесу
3. Жылулық өзіндік тұтану теориясы
4. Газ және сұйық отын жануы
69

5-тарау. Ошақ құрылымдарыныц бөлінуі жэне жалпы 
сипаттамалары. Қатты отынды жағу ерекшеліктері
5.1 Қабатты ошақтар
Табиги  қатты  отынды  кыздырған  кездегі  бөлініп  шыгатьш 
жангыш газдар мен  смолалар (ауамен) арапасып жоғары темперагурада 
кэдімгі  газды  отын  секілді  өте  қарқынды  жанады.  Сондықтан  үінпя 
затгары көп отындарды  жагу  (агаш,  шымтезек, тақгатас) көп қиындық 
келтірмейді,  әрине,  егер  олардың  құрамындағы  балласт  мөлшері 
(ылгалдылық  пен  күлділік)  жану  кезіндегі  жоғары  температураны 
алуга кедергі келтірмейтін болса.
Үшпа  затгар  молшері  оргаша  (қоңыр  және  тас  көмір)  және  аз 
(құнарсыз  көмір  жэне  антрацит)  отындарды  жагу  уақыты  сол  заптар 
бөлініп 
шыққаннан 
кейінгі 
коксты 
қалдықтардың 
бетіндегі 
реакцияның  жылдамдығымен  анықталады.  Осы  қалдыктың  жануы 
негізгі жылу мөлшерінің бөлініп шығуын қамтамасыз етеді.
Екі  фазаны  бөліп  түратын  беттегі  жүретін  реакцияны 
гетерогенді  реакия деп атайды.  Ол  кем дегеңде  екі тізбекті  процестен 
тұрады:  бетке бағытгалған оттегі диффузиясы жене  оның осы беттегі 
химиялық  реакциясы.  Аррениус  заңы  бойьппиа  үлгаятын  жогары 
температурадағы  химиялық  реакцияньщ  жылдамдығының  өсуі 
соншалық,  бетке  келіп  тусетін  бүкіл  оттегі  бір  дегеннен  реакцияга 
түседі.  Соның  нэтижесінде  реакцияньщ  жылдамдыгы  жангыш 
бөлшекке масса алмасу жэне диффузия аркьшы жеткізілетін оттегінің 
қарқындылыгына  гана  тәуелді  болады.  Жану  процесіне  температура 
жэне  коксты  қалдықтың  реакциялы  қасиеттері  эсер  етпейді  десе  де 
болады. Гетерогенді реакцияньщ осы тэртібін (режимін) диффузионды 
деп атайды.  Бұл тэртіптегі  жануды  карқындату беру арқылы гана отын 
бөлшегінің  бетіне  реагентті  қарқынды  беру  арқылы  гана  іске 
асырылады. Әргүрлі ошақтарда бұл түрлі өндірістермен алынады.
Таратқыш  торга  белгілі  бір  қалыңдықпен  жайылган  қатгы  отын 
тұтандырылып,  астыңғы  жагынан  ауамен  үрленеді.  (5.1-сурет).  Ауа 
отынның бөлшекгерімен  сүзіліп,  отгегісін азайтьш,  оксидгермен  (СОг, 
СО)  баийды.  Оттегі  толық жанып  бітетін  аймақты  отгегілі  аймақ деп 
атайды.  Оның  биіктігі  шамамен  отынньш  2-3  бөлшегінің диаметр іне 
тең.  Аймактан шыққан газдарда СО
2
, Н20 және N
2
 ғана болып  қоймай, 
сонымен бірге көмірден, бөлініп шыгатын жанғыш СО жэне Н
2
 газдары 
да болады.  Егер  қабаттың биіктігі отгегі  аймагының биікгігінен үлкен
70