«Журналистика» мамандығына арналған

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

СЕМЕЙ

Мазмұны

2. Дәрістер..............................................................................................................

3. Практикалық сабақтар......................................................................................

4. Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыбы...........................................

5. Пәннің оқу-әдістемелік картасы......................................................................

6. Әдебиеттер........................................................................................................

Анафора (гр. биікке шығару) – айшықтаудың (фигураның) үлгісі ретінде көрсетілген шумақтың немесе өлең жолдарының басында үндесе, үйлесе қиысатын бірыңғай бастамалар.

Антитеза (шендестіру) – екі затты не құбылысты шендестіру арқылы басқа бір құбылыстың, ұғымның, нәрсенің суреті, сыр-сипаты, кескін-кейпі аңғарылады.

Антоним (қайшы сөздер) (гр.қарсы, атау) – біріне-бірі қайшы қарама-қарсы мағыналы сөздер.

Ассонанс (лат. үйлесім) - өлең сөзде дауысты дыбыстардың үндесе қайталануы.

Әдеби қаһарман - әдебиеттің идеялық-эстетикалық роліне сай бейнеленетін тұлға.

Әдеби процесс – бұл белгілі бір дәуірде, сонымен қатар, ұлттар мен елдердің, аймақтардың, әлемнің күллі тарихи кезеңдерінде өмір сүріп келе жатқан әдебиеттің тарихи заңды қозғалысы.

Әдеби характер (гр. мінез, ерекшелік) – кейіпкердің мінез бітімі, адамның бойына психологиясына, қимыл әрекеттеріне тән сан түрлі қасиеттердің бірігіп, біте қайнаған тұтастығын танытатын мінез-құлық өзгешелігі.

Әлеуметтік лирика – лирикалық жанрдың тақырыптың мазмұнына қарай бөліп қаралатын, өқоғамдық өмірге қатысты маңызды мәселелерді қозғайтын ақынның заманға, халыөтың бүгінгі тағдырына көзқарасын білдіретін үлкен саласы.

Градация (лат. біртіндеп көтеру) – дамыту – алдыңғы сөзден соңғы сөзді, алдыңғы ойдан соңғы асыра асқақтата түсу.

Жанр - әдеби шығармалардың жеке түрлері, көркем әдебиеттің салалары.

Идея - әдебиет шығармасында өмірдегі жәй жағдайлар, адам тағдыры баяндалғанда, суреттелгенде жазушының сөз болып отырған мәселелерге қатынасы, көзқарасы да аңғырылады.

Кейіптеу – жансыз нәрселерді адам кейіпіне келтіріп немесе қалайда жан бітіргендей етіп суреттейтін көркемдік тәсіл.

Композиция - әдеби шығарманың құрылысы, оның үлкен кішілі бөлім бөлшектерінің бір-бірімен қисынды түрде қиюластырылып, әр түрлі тәсілмен байланыстырылған тұтастық бірлігі.

Қара өлең ұйқасы – төрттармақтың бірінші, екінші және төртіншісі бірыңғай ұйқасады.

Лирикалық кейіпкер – поэзиялық шығармалардан көрінетін адамның тұлға бейнесі.

Лирика – көркем әдебиеттің негізгі саласының, жанрының бірі, ерекшелігі – адамның көңіл – күйін, сезім дүниесін тікелей бейнелеп көрсетеді.

Лирикалық қаһарман – ақын бейнесінің оның шығармаларынан жинақталған тұтас тұлға ретінде көрінуі.

Метафора (гр. ауыстырып қою) – екі нәрсені, құбылысты салыстыру және жанастырып жақындату негізінде астарлы тың мағына беретін бейнелі сөз.

Параллелизм (гр.қатарлас) – екі нәрсені қатарластыра, жанастыра алып бейнелеу тәсілі.

Пейзаж (франц. ел, жер) - әдеби шығармадағы табиғаттың әсем көрінісі, көркем бейнесі.

Портрет (франц. бейнеленген) - әдеби кейіпкердің сырт көрінісін, кескін-кейпін, бой-тұлғасын суреттеу.

Прототип (гр. түп, төркін бейне) – кейіпкердің бейнесін жасауға тірек, негіз болатын өмірде болған адам.

Символ - әдебиетте ойды астарлап, басқан нәрсені суреттеу арқылы жасалатын нақтылы сипаты бар балама бейне.

Стиль – жазушының өмір шындығын танып-білу, сезіну қабілетін, бейнелеу шеберлігін, өзіндік суреткерлік тұлға бітімін танытатын даралық өзгешелігі, жазу мәнері, қолтаңбасы.

Сюжет (франц. зат) - өзара жалғасқан оқиғалардың тізбегі, біртұтас желісі.

Тақырып - әдеби шығармада сөз болатын басты мәселе, шығарма мазмұнының негізгі арқауы, айтылатын жай жағдайлардың бағыт-бағдар.

Экспозиция (лат. түсіндіру) – көркем шығармада оқиға дамып өрістейтін орынды, ортаны, ол оқиғаға қатысатын кейіпкерлерді сипаттап, алғаш оқушыға таныстыру.

Эпитет – заттың не құбылыстың айырықша белгісін, қасиетін білдіретін бейнелі сөз.

Эпифора - өлең тармақтарының соңында бір сөздің не сөз тіркесінің бірнеше қайталанып келуі.

Қаламгердің шығармашылыққа келуіне әсер ететін нәрселер, қазақтың белгілі ақын жазушыларының шығармашылыққа келудегі тұлғалардың әсері, олардың алғашқы жетістіктерге жету,талант тұғырына көтерілу жолы. Аға ұрпақ тәжірибесіндегі шығармашылық өнеге.Шығармашылықтағы дарын мен шабыт мәселелері.

1. 
   Публицистік шығармашылық даралық.
   
2. 
   Қазіргі қазақ басылымдарындағы журналистік шеберліктің қырлары.
   

1. Жақып Б. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары, Алматы 2004

2. Жақып Публицистиканың шығармашылық негіздері

3. Байтұрсынов А. Ақ жол. Өлеңдер мен тәржімелер, публицистикалық мақалалар және әдеби зерттеу. – Алматы: Жалын, 1991.

Журналист қызметіндегі шығармашылық әрекеттер. Журналистикадағы шеберлік туралы ой. Бүгінгі журналистикадағы маңызды міндеттер. Шығармашылық және нысандық ізденіс.Қазақ тіліндегі алғашқы газеттердегі басты ерекшелік. Тақырып таңдай білу. Дерек және шындық. Журналистік зерттеу. Тапқырлық шеберлігі.

1. Журналистік зерттеу мен сараптама жүргізу тәсілдері

2. Қазақ журналистерінің шеберлік мектебінің қалыптасуына негіз болған басты критерилер

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Нұртазин Т. Шеберлік туралы ойлар. – Алматы: Жазушы, 1968.

2. Жақып Б.Ө. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары. – Алматы: Білім, 2004
3- дәріс Интернет - құрал

Қазақ басылымдары ішіндегі әдебиет, өнер, мәдениет, тіл мәселелері. «Қазақ әдебиеті» газетінің әр жылдардағы тұрақты айдарларында жарық көрген шығармалардың мазмұны мен айтар ойы. «Жұлдыз» журналының әдебиет пен мәдениетке қосқан үлесі, қазақ жазушыларының шығармашылық дәрежесінің өсуіне, ұлттық әдеби тілдің өркендеуіндегі рөлі. «Жалын» журналындағы классик жазушылардың шығармашылығы. Өткен ғасыр мен бүгінгі әдеби басылымдардағы дәстүр мен жаңашылдық.

1. Бүгінгі жаһандану дәуіріндегі БАҚ-тың рөлі

2. Журналист шеберлігі және оқырман

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Жазушы, 1976

2. Основы журналисткого мастерства. – Москва, Высш. Школа, 1989.
4- дәріс Жаңа медиа және қазақ журналистикасы

Қазақ басылымдары ішіндегі әдебиет, өнер, мәдениет, тіл мәселелері. «Қазақ әдебиеті» газетінің әр жылдардағы тұрақты айдарларында жарық көрген шығармалардың мазмұны мен айтар ойы. «Жұлдыз» журналының әдебиет пен мәдениетке қосқан үлесі, қазақ жазушыларының шығармашылық дәрежесінің өсуіне, ұлттық әдеби тілдің өркендеуіндегі рөлі. «Жалын» журналындағы классик жазушылардың шығармашылығы. Өткен ғасыр мен бүгінгі әдеби басылымдардағы дәстүр мен жаңашылдық.

1. 
   Бүгінгі және кешегі әдеби басылымдардың жанрлық ерекшеліктері
   
2. 
   Қазақ әдеби сыны және баспасөз
   

1. Жақып Б.Ө. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары. – Алматы: Білім, 2004

2. Қожакеев Т. Көксеңгірлер. – Алматы, 1992.
5-Дәріс. Қазақ баспасөзінің болашағы – жаңа медиа

Жазушының тақырып таңдай білуі.Әдебиет компоненттерінің ішінде тақырып мәселесінің рөлі. Әдебиеттегі шоқтығы биік тақырыптар.Қазіргі тарихи тақырыпта қалам тербеп жүрген жазушылар. Қаламгерлердің ұтымды тақырыпқа бару шеберлігі. Көркем шығарма мен тақырыптың өзара байланысы.

1. Бүгінгі жас журналистердің шығармашылық ерекшеліктері

2. Қазақ баспасқзінде тәуелсіздік пен демократия мәселелерінің жазылуы

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. «Заң газеті» 27-қараша, 1996 жыл.

2. С.Сейфуллин «Тар жол тайғақ кешу» кітабынан «Баспасөз туралы» мақаласын конспектілеу

3. М. Дулатов Шығ. Мен «Баспасөз үмесі» мак. Конспект

4. М. Әуезов «Қазақстанның қалам қайраткеріне» мақала конспект

5. Берік Бейсенұлы Ш. Мұртазамен сұхбат.»Мен енжарлықтан қорқам» «Жас Алаш» 24.02.01.

6. Ф.Оңғарсынова «Ана тілімізде сөйлеуге неге қорланамыз» «Ег.Қаз- н» 23.02.01.

7. «Қасиетсіздік» «Егемен Қазақстан» 23.02.01.

8. Ғ.Мүсірепов «Журналистік этика жайлы» «Ег.Қазақсан» 31 қазан 1997

9. Қ.Р.Мәдниет туралы заңы «Ег. Қаз – н» 28.12.96ж.

1.Қазақ журналистерінің шығармашылыққа келу жолдары

2.Бүгінгі жастар поэзиясындағы жаңашылдық және БАҚ

3.Ә.Нұршайықовтың күнделік,хаттарының тәрбиелік мәні

1. Нұршайықов Ә. Мен журналиспін.-Алматы:Қазақстан.-1979,154б.

2. Нұршайықов Ә. Таңдамалы шығармаларының он томдығы. Т.2.-Алматы: Қазығұрт,-2005.225б.

7 -Дәріс. Америкадағы жаңа медианың дамуы

Қазақ журналистикасының өркендеп дамуына қосқан үлесі. Шығармашылық мұрасы. «Лениншіл жас», «Мәдениет және тұрмыс», «Социалистік Қазақстан», «Жетісу», «Қазақ әдебиеті» басылымдарындағы публицистикалық еңбектері. Редакторлық-басшылық қызметі.

1. 
   Көркем шығарма мен тақырыптың өзара байланысы
   
2. 
   С.Байжановтың «Лениншіл жас» газетіндегі журналистік қызметі
   

1.Нұрмаханов Х. Сөз бен шеберлік.-Алматы:Ғылым,-1987.130б.

2.Майтанов Б. Суреттеу және мінездеу. – Алматы: Қазақ университеті, 1991
8-Дәріс Интернеттегі оқырман газеті

Толғамды ой, идеялары. «Ақиқат», «Парасат» журналдарындағы редакторлық қызметі. Қазақ телевизиясының дамуына қосқан үлесі. Қаламгердің публицистикасындағы жанрлық ерекшелік. Семей ядролық палигоны зардабын, Қызылордадағы Байқоңыр мен Аралдың экологиялық жағдайын жазуы. Эпистолярлық жанрдағы шеберлігі.

1.К.Смайыловтың «Оянған ойлар» еңбегіндегі тарих, мәдениет және ана тілі мәселелерінің ұлттық сана-сезімге әсері

2.Қоғамдық мәселелерді айқындаудағы журналистік көзқарас

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Смайылов К. Үш томдық шығармалар жинағы. Т.3. – Алматы,98б

2.Бекжігіт С. Камал Смайылов – публицист. – Алматы: Қазақ университеті, 1999. филол.ғыл.канд. дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. авторефераты.

9 -Дәріс. Блог орнату және коммуникация

Журналистік еңбегі. Әр жылдарда мерзімді басылымдардағы қызметі. «Қазастан» телерадиокомпаниясындағы басшылық қызметі.

1. Ш.Мұртазаның «Қазақстан» телерадио компаниясындағы басшылық қызметі

2. Қаламгер шығармашылығы мен шеберлігінің әдеби сынға әсері

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Жұмалиев Қ. Әдебиеттер теориясы. – Алматы: Мектеп, 1969.
   
2. 
   Майтанов Б. Көркемдік нәрі. Романдағы психологизм арналары. – Алматы: Жазушы, 1983. 46-47 бб.
   

Федералды Іздеу бюросы жанындағы  Интернеттегі заңсыздықтармен байланысты арыз-шағымды қарастыру орталығы Интернеттегі Америкадағы және өзге елдердегі заңсыздықтарға қатысты шағымдарды тіркеумен айналысады. Онлайн режимнен келіп түскен шағымдарды сараптауға тұтас бір ұжымды жұмылдыру арқылы бұл орталық интернеттегі қылмысты зерттеумен айналысатын халықаралық, америкалық құқық қорғау ұйымдардың және азаматтардың мүддесі тұрғысынан жұмыс істейді. «Интернеттегі қылмыс» немесе киберқылмыс деген түсінікке бір немесе бірнеше интернет компонетпен, яғни веб-сайт, чат немесе электронды поштаны пайдаланумен байланысты кез келген заңсыз іс-әрекет жатады. «Киберқылмыс» деген түсінік сонымен қатар тауарға арналған тапсырысты орындамау немесе қызмет көрсетпеу, компьютерлік жүйелерге заңсыз ену (бұзып кіру), интеллектуалды мүліктік құқықты бұзу, экономикалық бопсалау (коммерциялық құпияларды ұрлау), бопсалау, халықаралық көлемде қаржы жымқыру, адамның жеке басына қатысы мәліметтерді ұрлау тәрізді ауқымды қамтиды. Интернеттегі заңсыздықтардың тізімі ұдайы ұлғайып отырады.

1 «Интернеттегі қылмыс» немесе киберқылмыс деген түсінік

1. Балапанов Е., Бөрібаве Б., Мадьярова Г. Жаңа ақпараттық технологиялар

2002 жылдың соңында Америка Құрама Штаттары Конгресіндегі ең танымал мүшелерінің бірі жаңа медиадан үлкен соққы алды. Әріптесі, Миссисипи штатынан республикашыл сенатор Трента Лоттоның туған күнінде ол кезінде американың көптеген аймақтарында нәсілшілдік бағыттағы ұстанымдар ресми саясат ретінде танылғанын сағынышпен еске алған еді. Бұқаралық ақпарат құралдары бұл жайтқа аса назар аудармады.

Алайда weblogs немесе қысқартып айтқанда blog деп аталатын интернет журналдардың аворлары үнсіз қалуды жөн көрмеді. Оңшыл да, солшыл да блогшылар наразылықтарын білдірді. Әсіресе бұл наразылықтың көп бөлігі сенатордың пікіріне үстірт қана шолу жасап шыққан ақпарат құралдарына бағытталды. Нәтижесінде бірнеше күннен кейін блогшылардың шабуылынан соң айтулы ақпарат құралдары осы оқиға туралы хабарлауды жөн деп тапты. Бірнеше күннен соң Лотта әріптестері арасындағы қолдау да бәсеңсіді сөйтіп ол Сенаттағы республиканшылар тобының көшбасшысы тағынан кетті.

Бұл оқиға қоғамда ықпалы бар саясаткерлерге, қайраткерлерге және ақпарат құралдарында қызмет ететіндердің барлығына жасалған алғашқы ескерту болды. Коммуникация саласындағы мәлімет алмасу эволюциясының қарқын алғанын көрсетті. Блогтар өздерін мойындатқызып, күн санап күш ала түсті. Сонымен блог дегеніміздің өзі не? Біртұтас анықтама болмағанымен, олардың барлығына ортақ үш түрлі қасиет бар. Олар әдетте postings (жазбалар) деп аталатын қысқа мақалалардан тұрады. Кері хронологиялық ретпен жарияланады, яғни соңғы жарияланғандары жоғарғы жағында тұрады. Әрі мәтіннің ішінде интернеттің өзге беттеріне сілтеме жасайтын гиперсілтемелер болады.

1. Блог дегеніміз не?

1. 
   Бөкей О. Екі томдық таңдамалы шығармалар.-Алматы: Жазушы.1994
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуір үні. – Алматы: Қазақстан, 1974.
   

Блогтар дегеніміз – әңгімелер. Көптеген үздік блогтар оқырмандарын пікіралмасуға шақырады. Блогшылар бір-бірінің жұмыстарына сілтеме жасап, пікіралмасу жасағанды ұнатады.

Адамдардың қарапайым ауызекі тілімен жазылғандықтан әңгімешіл болып көрінеді. Сондықтан да адамның емес, әлдебір комитеттің белгілінген ережелері бойынша жазылған қалыпты газет мақаласына қарама-қарсы деуге болады. Блогтан адамның үнінің естілуі – осы формадағы коммуникация түрінің кең өріс алуының бірден бір маңызды бөлігіне айналды.

Блогтарды сонымен қатар интернет қолданушылар онлайн режимде өздерінің жұмыстарын (аудио, видео және тағы басқа түрдегі) жариялау үшін пайдаланатын құрал деп кең ауқымды мағынасында да қарастыру керек. Бұл мәліметті жинақтау мен оны тарату кезеңдерінде көрініс табатын ақпарат құралдарын демократизациялаудың бір бөлшегі. Электронды үлгіде мазмұнды деректер дайындау үшін қолданатын құралдар күннен күнге қуаты артып, бағасы да арзандап келе жатыр. Өз жұмысымызды күллі ғаламға танытатындай әлеуетке ие болдық. Адамзат тарихында осы жаңа құбылысқа балама болған емес.

Америка өмірінің әртүрлі саласына Интернеттің әсерін зерттейтін «Пью интернет проджект» зерттеу орталығының деректері бойынша  блогты оқушылар саны оны құрушылардың санымен қатар өсіп келеді. Америкалықтардың төрттен бірі блог оқиды. 2005 жылы олардың өсу саны тұрақтағанымен өзге ақпарат құралдарымен салыстырғанда назарға көп ілінеді.

Саясат пен технология және білімнің өзге салаларындағы өзекті мәселелерге қатысты ойларымен блогшылар жұрттың назарын аудартты.  Онлайндағы миллионнан аса блогшылардың бәрі бірдей кең көлемді оқырмандарға арналмағанымен олардың көпшілігі аса құнды. Блогшылардың өздері үшін әлеуметтік журналдар туған-туысқандары мен жақын достарына жолдайтын дәстүрлі хатты алмастырды. Өзге танымал сайттардан гөрі жеке басына қатысты мазмұндағы блогтардан оқырмандары көбірек пайдалы деректерді табады.

Блог Америка Құрама Штаттарынан бастау алды. Бұны алдын ала болжауға да болар еді. Өйткені онлайн жұмыс істеуге арналған құралдарды америкалық мамандар жасап шығарды. Бірақ блоггинг ғаламдық құбылысқа айналды. Мәселен, Қытайда шамамен 5 миллион блогшы бар. Қытайдағы халық санына шаққанда бұл азғантай көрсеткіш. Қытай үкіметінің технология көмегімен сөз бостандығына ерік бермегеніне қарамастан күн өткен сайын Қытайдың көптеген азаматтары блог бастап жатыр. Өзге құрлықтармен салыстарғанда Африкада блогшылар саны аздау. Гарвард Университеті жанындағы «Интернет және қоғам» Беркман орталығы жүзеге асырып жатқан «Глобал войсес онлайн» жобасын құрушылардың бірі – Этан Цукерман зерттеулері бойынша Сахараның оңтүстігінен әрі жатқан Африкада әрі кеткенде 10 000 блог бар. Оның ойынша Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада бұл сандар жоғары. 50 000 аса жас интернет-күнделік жүргізумен айналысады.

Бақылау сұрақтары:

1 Интернеттің әсерін зерттеу

3. 
   Онлайн режимде
   
4. 
   Ұсынылатын әдебиеттер:
   

2. Елеукенов Ш. Замандас парасаты.-Алматы:Жазушы,-1973.151б.

3.Әшімбаев С. Парасатқа құштарлық. Алматы: Жазушы.-1985.19б.
14-Дәріс. Жеке бас құпиялылығы және авторлық құқық Журналистикадағы өзіндік сүрлеуі. Публицистикалық мақалаларындағы қоғам келбеті. Сыни рецензиялары. Кино, театр, әдебиет хақындағы сұхбаттары. Публицистің шығармашылығындағы стиль ерекшелігі.

Бақылау сұрақтары:

1 С.Абдрахмановтың алғаш қалам тартқан жанры

1. Әбдірахманов С. Тәуелсіздік шежіресі.- Астана:Елорда.185 б.

2. Абдрахманов С. Елдік сыны.Алматы: Қазығұрт,-2003.183б
15-Дәріс. Әлеуметтік желі және журналистика

Публицистикалық мақалаларының тақырыптық, стильдік ерекшелігі. Редакторлық қызметі. Публицистикалық мақалаларындағы стиль ерекшелігі.

1. Ж.Аупбаевтың журналистикаға келу жолдары

2.«Қазақ әдебиеті» газетінің әдеби жарияланымдары мен тұрақты айдарлары

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бекхожин Қ. Қазақ баспасөзінің даму жолдары. – Алматы: Қазмембас. 1964.

2. Аупбаев Ж. Елім менің ертегі. Астана:Елорда,-2003. 150б.

5.1. Интернет - журналистика

5.2.Чат. Онымен жұмыс істеу

5.3. Интернет журналистикада репортажды қолдану

5.4. Интернеттегі қазақ газеттері

5.5. Твиттерді қолдану

5.6. Фейсбукта ақпарат алмасу

5.7. Әлеуметтік желі түрлері мен олардың ерекшеліктері

5.8. Жаһандану және ақпараттық майдан

5.9. Баспасөздің желіге енуі

5.10. Каспионет-Қазақстанның байланыс жүйесі
6 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ

3-Кесте Пәннің оқу-әдістемелік картасы

4-Кесте Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

8.1.1. А. Еркімбай Жаңа медиа: монологтан диалогқа. - А.: «Асыл кітап» баспасы, 2012

8.1.2. Балапанов Е., Бөрібаве Б., Мадьярова Г. Жаңа ақпараттық технологиялар –А.,2007

8.1.3. Донер Д. Публикация в интернет – А.,2009

8.1.4. Кихтан В.В. Информационные технологии в журналистике.- Ростов на Дону: Феникс,2009

8.1.2 Қосымша әдебиеттер

8.2.1. Арестова О.Н., Бабанин Л.Н., Войскунский А.Е. Мотивация пользователей Интернета /Вестник МГУ, 2008.

8.2.2. Джадоян А., Коханова Л., Калмыков А. СМИ и современные медиа-технологии. М.: Асмо-пресс,2009.

8.2.3. Засурский И., Засурский Я., Вартанова Е.И. и др. Средство массовой информации постсоветской Росии. М.: Аспект-пресс, 2009.