Мемлекеттік бюджетті қаржыландырудағы

Бүгінгі күні шаруашылықтың нарықтық бастамасының салықтық жүйесі кәсіпкерліктіңі дамуына және төмен жалақы алатын тұрғындардың әлеуметтік кедейленуіне кедергі жасау жолында қызмет етеді. Салықтық жүйені іске асырудағы басты қағидалар қатарына жататындар:

1. Тікелей және жанама салықтардың үйлесімдігі, оның әртүрлі түрлерін қолдану, бұл салық төлеушінің мүліктік жағдайы мен алатын табысын санау мақсатында. Экономика дағдарыстық жағдай кезеңі туындағанда бюджет толтыру үшін сәйкесінше төменгі ставкамен және салық салынатын базаның кеңбігімен қаражат тарту көздері болу тиімді.

2. Салық салынудың әмбебаптылығы, біріншіден шаруашылықтың қандай да болмасын ұйымдын – құқықтық жағдайына қарамастан шаруашылығын тиімді жүргізуі үшін барлық төлеушілерге бірдей талаптар қойылуы, екіншіден салық төлеу кезінде табыс көзіне, шаруашылық кешеніне, экономикалық саласына қарамастан бірдей болуы;

3. Белгілі бір объектіге заңмен белгіленген кезеңде салықтың бір ғана түрімен алынды;

4.Салық салыну үлесі негізіндегі оның нақты ставкалық мөлшерін анықтауға ғылыми жағынан қарастырылуы, яғни субъектінің салық төлеуге табысының болуы оның қалыпты өмір сүруін қамтамасыз ету;

5. Табыс деңгейіне байланысты салық салушы ставкасының дифференциясы;

6. Ұзақ кезеу бойында қызмет ететін салық салыну ставкасының бірқалыптылығы, және төлем аударуінің қарапайымдылығы;

7. Салықтың жеңілдіктер жүйесін қолдану, олар нәсіпкерлік құралдарды инвестициялайтын процестерді ынталандыруы және әлемуеттік теңдікті қалыптастыру қағидасын, сонымен қатар азаматтардың күнелту минимумының кетілдігін қамтамасыз етуі;

Салықтың мемлекеттік басқару деңгейінде бөлу: орталық және жергілікті салықтар. Бұл жағдайдың артықшылығы экономикалық процесті макродеңгейде реттеуде салықты қолданудын өзіндік тұжырымдаманы шығаруы болып табылады. Салықтың саясатпен және кәсіпкерліктің қаржалық жағдайы мемлекеттік реттеудің негізгі құралы болып табылады. Мемлекет келесідей негізгі мақсаттарды көздейді:

А) экономиканың тұракты өсу қарқынына жету;

Б) негізгі тауарлар мен қызметтер бағасының тұрақтылығын камтамасыз ету;

В) еңбекке жарамды тұрғындардың жұмыспен қамтылуына жету;

Г) тұрғындардың табысынын белгілі бір минималды деңгейін камту;

Д) азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесін құру, біріншіден зейнет керлерді, мүгедектерді және көп балаларды;

Е) сыртқы экономикалық қызметтегі тұрақтылық.

Бұл мақсаттардың барлығына қол жеткізу мүмкін емес, егер баға өсе бастаса, оларды шектеуге және реттеуге шаралар жүргізу қажет. Бірақ бағаларды шектеу экономикалық өсуді тежеп, жұмысбастылықты төмендетеді. Толық жумысбастылыққа жететін болса, бағалар жоғарылайды,сондықтан халыктың көп бөлігінің еңбекақысын жоғарлату керек, одан еңбек нарығындағы бәсекелестік төмендейді. Теугерім қатынасын табу – мемлекеттің экономикалық саясатының маңызды бөлігі болып табылады.

Нарықтың шаруашылыққа тән экономикалық жүйелілік көмегімен салықс алу, несиелендіру, инвестициялау, мемлекет жалпы қажеттіліктерді қанағаттандыратын шаруашылық қызметін жүзеге асырады.

Салықтар мен жинақтар жүйесі тек фискалды қызмет қана емес, жалпы өндіріске экономикалық әсер механизміне, оның құрылымы мен динамикасына, ғылыми техникалық прогрестің тез қарқынды дамуына әсер етеді. 2004 жылы мынадай жағымды тенденциялар күтілуде, оның себебі болып: ҚҚС ставкасы 16 %-дан 15-ке төмендетілді, әлеуметтік салықтың ставкасының 20 %-ға дейін төмендетілуі, мұнда салық дифференциалдық шкала бойынша салынатын база ұлғайған сайын ставка түсе бастайды. Салықпен жұмыс қаруының ынталандыруға немесе керісінше шектеуге, белгілі бір кәсіпкерлік саланың қызметінің дамуына әсер етеді. Жеке кәсіпорынның өндірістегі айналым шығындарын төмендетуге алғы шарт құруға болады, ұлттық кәсіпорындардың әлемдік нарықта бәсекеге қабілетін жоғарылату болып табылады. Салық көмегімен протекциондық экономикалық саясат құру немесе тауарлық нарыққа бостандық қамтамасыз ету болып табылады. Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі табыстарының бөлігі,, ол экономикаға шығындар бойынша қаржылық әсер беруге мүмкіндік көрсетеді.

Мемлекеттің кеңейтілген ұдайы өндіріс процесіне қаржылық – бюджеттік әсерінің негізгі бағыттары келесілер:

Біріншіден, кәсіпорындарды тікелей дотатция немесе қайтарылатын несие беру арқылы субсидиялау;

Екіншіден, экономикаға мемлекеттік инвестициялау;

Үшіншіден, мемлекеттік сатып алу жүйесі арқылы тауарлар мен қызметтердің негізгі бөлігін дамыту, демек мемлекет нарықта тауарлардың ірі тұтынушысы болып табылады;

Төртіншіден, жергілікті салықтар мен салықтық жеңілдіктерді қосқандағы салықтық реттеулер.

Мұны жергілікті басқару органдары жанама көмек түрінде толықтырып отырады. Бұған сату бағасы кезінде немесе жер бөлігі мен ғимаратты сатып алғандағы немесе жалдағандағы акциздік төлемдерге жеңілдік көрсету, несиелік қамтумен, кепілдік қорларға қатысумен, өндірістік аймақ құруға көмек көрсету болып табылады. Әдетте өндірістік аймақтағы территориялар мен ғимараттар кәсіпорынға тек қолайсыз қаржылық жағдайда ұсынылады. Онда жиі-жиі жергілікті шоттан шаруащылық қызметтің жаңа түрін дамыту мақсатында арнайы өндірістік ғимарат құрылысын жүзеге асырады. әрине ынталандыру шаралары үшін жергілікті салықтардан тұрақты немесе уақытша босату болып табылады.

Мемлекеттік және жергілікті өкіметпен экономикалық инфрақұлымыға қомақты ақша қаражаттарын тарту жүзеге асырылуда. Бұл салымдар табыс табуға бағытталмаған, бірақ жанама түрде және капитал табысының жоғарылауына әсер етеді. Шығындар ең алдымен құрылыс пен көліктік коммуникацияны қамтуға, байланыс желілеріне, өндірісітің сумен қамту жүйесіне, тазарту үймереттеріне, жер аумағын өндірістік құрылысқа дайындау болып табылады.

Дамыған елдердің салықтық саясаты жекеменшік капиталды тартуға бағытталған. Салықтық жеңілдіктердің ынталандыру әсерін кәсіпкерлік қызметті жанама түрде субсидиялық нысанында қарастыру қажет.

Экономиканы дамытудағы салықтың әсері тек ынталандыру үшін емес, тұрақтандыру үшін де қажет. Бұл қажеттілік өндірістің жоғары концентрациясы мен тұрғындары бар аудандардың дамуын реттеуге мүмкіндік туғызады. Тұрғындардың шамадан тыс концентрациясы мен шаруашылық қарқындылығы қоршаған табиғи ортаға, халық тұрғындарына, ресурспен қамтамасыз етілуіне және басқа да мәселелердің көбеюіне әкеп соғады. Шаралар мазмұны негізінде мемлекеттік және жергілікті басқару органдарының шаралары жағынан кәсіпкерлік қызметке қосымша салық салу немесе лицензиялау болып табылады. Мысалы, қосымша салық салу Нидерланды, Жапония тәжірибесінде қолданылады. Тұрақтандыру салықтары Германияда, лицензиялау бағыты Ұлыбританияда, Францияда, Италияда қолданылады. Мүнымен лицензиялауды жергілікті қосымша салық – лицензиялық жинақ түрінде қарастыруға болады. Жапонияда мәселелер негізінен жер салығының ставкасын өзгерту арқылы шешеді. Салықтың сол немесе басқа нысандарда көтерілу тиімділігі мен сенімділігі өте «ыстық» конъюктураны ұстау үшін қажет. Басқа әдісі – салықтық жеңілдіктерді алып тастау.

Салықтық механизмді қолдану тиімділігі мемлекеттің ішкі салықтарының мәнін, олардың қозғалу заңдылықтарын, қарама-қайшылықтарын ескеруге байланысты. Мемлекет салықтық саясатты өзгерте отырып, экономикалық дамуды ынталандыруға немесе тежеуге мүмкіндігі бар.

Салықтық реттеулер еліміздің экономикасын, өндіріс құрылымын, капитал жинаған, жеке тұтынушылықты қамтиды, яғни салықтық шаралар базистік қатынасты құрудың әмбебап құралы болып табылады.

Реттеудің басты бағыты – кәсіпорын мен кәсіпкерлердің сыртқы және ішкі қызметтерінің жалпы салықтық климатын құру және артықшылығы бар салалық бағыттардағы қаржылық ресурстар қозғалысына салықтың ынталандырумен жағдай жасау болып табылады. Теория жағынан салықтық реттеу кең ауқымды болуы мүмкін, бірақ өндіріс процесі салықтық механизм көрсеткендей бағыттарда дамымайды.

Нарықтың экономикада салықты теңбе-тең қолдануға ұмтылу керек. Мұндай концепция салықтық саясатта ұзақ уақытты курсты қарастырады немесе салық салу мәселері жиі өзгеріп тұратын болса, ол салық төлеушінің экономикалық мүдделеріне әсер етеді. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының өзгеруі салық реформасының өткізілу себебі болып табылады. Сондықтан мемлекеттің салықтық саясаты еліміздің экономикасы мен әлеуметтік кешенмен байланысты. әрбір салықтық реформаның негізгі қағидасы тұрақты салықтық жүйені құру болып табылады. Бірақ салықтық реформаның жеткен деңгей бағыттары этаптарында өзгеріп отыруы мүмкін, одан нақты шешілетін мәселе жойылады.

Қазіргі салықтық реформаның негізгі бағыттарын және себептерін қарастырайық. Салық жүйесінің қазіргі үлгісінің негізгі принциптері және оны нарықты экономика көмегімен реттеу 70 жылдардың аяғынан басталды. Ол кездерде индустралды дамыған елдерде мемлекеттік реттеу әдістеріне өзгеріс енгізілді: экономикалық салаға мемлекеттік араласуға және оның материалдық негізі – мемлекеттік қаржыларға шек қойылды. Бәсекелестік қатынастарды ынталандыру және шаруашылық қызметті нарықтық реттеу механизмдері артықшылыққа ие болды. Бұндай өзгеріс салықтық реформалар бағдарламасына бастапқыда енгізілген деп айтуға болмайды. Салықтық реттеу саясатындағы бағыттар қателіктер және тәжірибе арқылы өңделді.

Америка Құрама Штатының салық жүйесі.

Америка Құрама Штатының салық жүйесі 200 жыл қолданылуда және нарықтық қатынастардың дамуына ықпалын тигізеді. Ол фискальді, яғни федералды бюджетті, штат бюджетін және жергілікті бюджетті табыстармен қамтамасыз ету мәселесін ғана шешпейді. Салықтар мұнда экономиканы реттеу және дамыту құралы ретінде қолданылады. Америка мемлекетінің экономикалық саясатын өткізуде бюджеттік қаржыларды қалыптастыруды және қозғалысын қамтамасыз етеді. АҚШ қаржылық жүйесіндегі негізгі звено федералды өкіметтің бюджеттік механизмі құрайды. Ірі немесе тұрақты түсімдер беретін салықтар федералды бюджетке жіберіледі. Оның үлесіне шамамен табыстар мен шығындардың 70% келеді.

Бірақ, басқарманың жергілікті ұйымдары қаржылық ресурстардың меншік көздеріне ие, бірінші кезекте, жергілікті салықтар есебінен қаржыландырылады. Соңғы жылдары көптеген Батыс Европалық елдердегі сияқты АҚШ-та да басқарудың қаржылық жергілікті ұйымдарының көлемінің өсімі, қаражаттардың қаржылық сала арқылы іске асырылуының жалпы саладағы үлес салмағының артуы байқалады. Жергілікті қаражаттарға шығындардың көп бөлігі жатқызылады. Мемлекет есебінен әлеуметтік қамтамасыз ету, білім беру, денсаулық сақтау, жол құрылысы, полицейлік аппаратты қамтамасыз етудің үлес салмағы 70-тен 90 % дейін, ал табиғи ресурстарды сақтау, азаматтық және тұрғын үй құрылыстарының 40% қаржыландырылады.

Федералды табыстарда тікелей салықтардың маңызы жоғары. Штаттар мен жергілікті билік ұйымдарының табыстары жанама салықтар және мүлкіктік салық салу есебінен қалыптастырылады.

АҚШ-тың федералды бюджетінің табыстарының ірі маңызды тобын тұрғындардың табыс салығы құрайды. АҚШ-тың табыс салығының ставкаларының кезеңдерін зерттейік. 1981-1983 жылдардағы салық реформасы күтілген тиімділікті берген жоқ. Сонда, тәжірибеде экономикалық тиімді және қарапайым көмектеседі делінген Лаффер ілімі қолданылды. АҚШ президенті Р.Рейганның әкімшілігі салықтарды азайтып нәтижесінде бюджетке түсімдер ұлғаяды деп үміттенеді. Алайда П.Самуэльсон атап көрсеткендей Лаффер қисығы бойынша салық деген болжамы қате болды. Федералды табыстар жалпы трендке байланысты төмендеді, ал Федералды бюджет 1983 жылдан кейін 200 млрд№АШС долларында дефицитке жетті.

Фискалді жүйенің қайта өзгерісі жақсы нәтижелері 1986 жылы салық жүйесінің реформасынан кейін көріне бастады. 1986 жылғы реформа бойынша 5 ставка енгізілді: алынатын табыс және салық төлеушінің жанұялық жағдайына байланысты 11,15,28,35 және 38,5%.

Сонымен табысқа салық салуды дамытудың негізгі бағыттары салық салынбайтын минимумды қарапайымдандыруға әкеледі. Бірақ ол салықтық жеңілдіктердің санын азайтады.

Жергілікті салықтар өзіндік жеке роль атқарады, Ресей мен Германияға қарағанда жергілікті бюджеттің негізгі табыс бөлігі болып табылады. Соған қарамастан ірі өкіметтік субсидияларсыз қаланың дамуы қиын. Субсидия, субвенция және дотациялар арқылы федералды үкімет қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуына белсенді әсер ете алады.

АҚШ-та салықтар төлеміне бақылауды орталық аппараттан басқа құрамында 7 аймақтық салық басқармалары және 58 салық басқармасы бар Қаржы министрлігін ішкі табыстар қызметі жүзеге асырады. Салықты төлеу міндеттемелігі, Ресейдегі сияқты толық төлеушілерге жүктеледі. Корпорациялар жыл сайын салық декларациясын толтырады. Жеке тұлға жылына бір рет салық декларациясына – оның алатын табыс түрлері туралы арнайы өтініш толтырады.

Барлық салықтық декларацияларға камералдық тексеріс жүргізіледі. Салықты уақытылы төлемеу немесе салық декларациясын уақытылы тапсырмау сияқты тәртіп бұзушылыққа азаматтық сипаттағы айып пұл салынады.

Ұлыбританияның салық жүйесі.

Ұлыбританияның салық жүйесі негізінен ХІХ ғасырда қалыптасты, бірақ ол да өзгерістерге ұшырады. Ұлыбританияда салықтық реформаның табысты жүргізілуі 1979 жылдан 1990 жылдар аралығын қамтиды. Ұлыбританияның салық жүйесі екі сатылы жалпы мемлекеттік және жергілікті салықт ардан құралады. Ұлыбританияның мемлекеттік бюджетке тікелей салықтардың негізін 1799 жылы енгізілген тұрғындардың табыс салығы құрайды. Ұлыбританияда табыс көзіне байланысты табыстарды бөліктерге (шедулдарға) бөлуді сипаттайтын табыс салығы құрылымын шедулды формасы қабылданған, мұнда әрбір ерекше тәртіппен жүргізіледі. Табыстарды мұндай бөлу «табыс көзін табу» мақсатын көздейді. Ұлыбританияда 6 шедула түрі қолданылады.

А Шедуласы мүлікпен табыстар: жерге меншік, ғимараттар мен құрылыстар, жалға берілетін үйлер мен пәтерлер.

В Шедуласы –коммерциялық мақсатта қолданылатын ормандық массивтерден табыс.

С Шедуласы - өндірістік коммерциялық қызметтен табыс. Бұл шадулаға табыстардың әртүрі кіреді. Сондықтан ол алты бөлікке бөлінген:

Бірінші бөлігі, сауда немесе іскерлік операциялардан (бизнес) алынатын табыс, мысалы, дүкен иесінің пайдасы;

Екінші бөлігі, мамандандырылған қызмет нәтижелерінде алынатын табыс, мысалы, дәрігер немесе адвокат пайдасы;

Үшінші бөлігі, салық салуға жататын пайыздар немесе алименттер;

Төртінші бөлігі Е шедуалына кірмейтін шет елдегі құнды қағаздардан табыс.

Бесінші бөлігі, шет елдегі мүлікпен табыс;

Алтыншы бөлігі, жоғарыда көрсетілмеген табыстардың барлығы (мысалы гонорар) Е шедуласы – еңбекақы, зейнетақы және басқа да еңбектік табыстар. Ғ шедуласы – Ұлыбританиялық компаниямен жүргізілетін дивидендтер және басқа да төлемдерден тұрады.

Табыс салығы заңмен рұқсат етілген жеңілдіктерді алып тастағандағы жылдық жиынтық табыстан ұсталынады. Бұл еңбекпен талқан және инвестициялық болып бөлінеді.

Еңбекақыдан табыс салығы ұстаз иесінен алынады. Бұл кезде тек қана еңбекақы табысымен өмір сүретін тұлғаларға салық декларациясын толтыру қажет емес. Басқа жағдайларда табыстарға салық салу салық төлеушінің заңмен белггіленген мерзімде тапсыратын салық декларациясы негізінде жүргізіледі.

Қазіргі британдық табыс салығының ұйымы 1965-1973 жылдардағы реформалар негізінде қалыптасты. 1965 жылға дейін табыс салығын жеке және заңды тұлғаларда тұлғалар, оның ішінде корпорациялар да төледі. Корпорациялардың табысына жеке салық енгізілумен бұл саланың іс-әрекеті азаматтардың жеке табысына дейін қысқартылады. Табыс салығына күрделі өзгерістер 1973 жылғы реформасымен енгізіледі. Оның нәтижесінде еңбекпен тапқан және инвестициялық табыстар ставкаларының жалпы шкаласымен есептелінетін болды.Бұл салықты алу техникасын қарапайымдандырады, сонымен қатар қазіргі уақытта жеңілдіктерді есептеу үшін қолданылатын шедулалардың мақсатын түбегейлі өзгертті. Олардың ішінде жеке жеңілдік және қосымша жанұялық жеңілдіктер маңызды болып табылады. Жеке және жанұялық жеңілдіктердің мөлшері бөлшек баға өсімін есепке ала отырып, әрбір қаржылық жылда қайта қаралып отырады. Қазіргі уақытта Ұлыбританияда жеке жеңілдік 3445 фунт стерлинг мөлшерінде белгіленген.

Салық салудың гиберализациясының жалпы бағыты және Ұлыбритания мен АҚШ -тағы табыс салығының ставкаларын төмендету басқа елдерде ұқсас іс-әрекеттер туғызады. Әйтпесе оларға қордың сақталуын капиталдың ағымымен төлеуге сақталуын капиталдың ағымымен төлеуге тура келер еді. АҚШ-ғы салықтық реформалардың сәтті өткізілуі байқалды.

Францияның салық жүйесі.

Францияның салық жүйесі Қазақстан Республикасында негізгі жанама салық болып табылатын қосылған құн салығы осы елде өңделіп, енгізілуімен ерекшеленеді. Францияда алынатын салықтарды үш негізгі топқа бөліп қарастыруға болады: табыс салығы; тұтынуға салық; бюджеттік жүйенің негізгі звеносы қосылған құн салығы болып табылады. Қосылған құнға салық төлеу өткізілетін келісім-шарттық сипатымен анықталады. Бұл кезде салық төлеушінің қаржылық жағдайы есепке алынбайды.

Францияда қосылған қнға салықтың ставкалары қолданылады:

Бірінші ставка - қазіргі уақытта салықтың негізгі ставкасы 18,6% тең.

Екінші ставка – жоғарыланатын ставка -22% тауарлардың келесі түрлерінде қолданылады: автокөліктер кинфототауарлар, ішімдік, темекі бұйымдары.

Үшінші ставка – төмендетілген ставка -7% мәдени күнделікті тұрмыс тауарларына, оның ішінде кітаптарға белгіленген.

Төртінші ставка – ең төменгі ставка -5,5% бірінші қажеттіліктегі тауарлар мен қызметтерге қолданылады. Бұл категорияға шоколад және ішімдіктен басқа тұтыну тауарлары, ауыл шаруашылық өнімдері, тұрғын үй, көлік, саяхат және қонақ үй қызметтері, жүк және жолаушылық тасымалдау жатады.

Бұдан басқа, ҚҚС келесілер босатылады: мемлекеттік мекемелердің әкімшілік, әлеуметтік, тәрбиелік, мәдени, спорттық бағыттағы қызметтері, медицина және білім беру; кейбір еркін мамандықтар: жеке оқытушылық қызмет, жеке тәжірибелік дәрігерлер, діни шығармашылықпен жанама салықтар:

-акциздер

-кедендік баж

Салықты есептеуге кәсіпорынның жылдық табысы (шығыны) негіз болып табылады. Әрбір кәсіпорын жыл сайын табыстар жөнінде декларация толтырып салық ведомствосына 1 сәуірге дейін тапсыру қажет.

Табыс салығы тобында жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы маңызды орын алады. Табыс түсінігіне жыл бойы алынған барлық ақшалай түсімдер жатады: еңбекақы, сыйақылар, зейнетақы, рента, коммерциялық алынған табыс, жылжымайтын мүліктен табыс, құнды қағаздар операцияларынан алынған пайда. Құнды қағаздар операцияларынан алынған пайда. Кейбір шегерімдер белгілі әлеуметтік топтарға қолданылады: қарт адамдар, мүгедектер және тағы басқ. 90 жылдарда жеке тұлғалардан табыс салығы әлеуметтік аударымдармен толықтырылған. Еңбекақыға әлеуметтік салықты Францияда жұмыс берушілер төлейді. Бұдан басқа жұмыс берушілер мандану біліміне салықты төлейді. Егер кәсіпорында 10 адам жұмыс істесе, онда кәсіпкер кәсіпорында жұмыс атқаратын адамдарды ұзақ мерзімді мамандандыру қаржыландырылуға қатысуы тиіс.

Кәсіпорында 10 және одан артық адам жұмыс атқарса, кәсіпкер тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға қатысуы тиіс.

Францияның салық жүйесінде жергілікті салықтар маңызды орын алады. Жергілікті бюджеттің жалпы мөлшері елдің мемлекеттік бюджетінің 60% құрайды. Жергілікті салықтар жүйесінен 4 негізгісін атап көрсетуге болады:

Бірінші құрылысы бар учаскелерге жер салығы.

Екінші, құрылысы жоқ учаскелерге жер салығы.

Үшінші, тұрғын үйге салық.

Төртінші мамандық салығы.

Аиалған негізгіден басқа, жергілікті басқару ұйымдары басқа да жергілікті салықтар енгізе алады.

Негізгі салық басқармасы экономика және қаржы министрлігінің құрамына кіреді. Салықтық бақылау салықтық декларацияларды камералдық тексеру және салық инспекторы құжаттардағы сәйкессіздікті байқаған жағдайда құжаттық тексеру жолымен жүргізіледі.

Германияның салық жүйесі.

Федеративті құрылыстағы кез-келген ел сияқты Германияда да негізгі мәселе Федерация субъектілері және орталық билік құқықтарын шектеу және оларды іске асыру үшін қаржылық көздерін бөлу болып табылады. Германияның салық жүйесі атақты экономист Людвиг Эрхард атымен байланысты. Ол еркін нарық қатынастарын жақтаушы болып табылады. Германия – табыстарды тікелей ғана емес, сонымен қатар көлденең түзетуші елдердің бірі болып табылады. Жоғарғы табысты жерлер өздерінің қаржылық ресурстарын аз дамыған жерлерге аударады.

Германиядағы салықтардың негізгі түрлері:

1. 
   жеке тұлғалардан табыс салығы;
   
2. 
   корпоряациыларға салық;
   
3. 
   қосылған құн салығы;
   
4. 
   кәсіптік салық;
   
5. 
   мүлік салығы;
   
6. 
   жер салығы;
   
7. 
   жер учаскесін сатып алу кезінде төленетін салық;
   
8. 
   сақтандыру төлемдері;
   
9. 
   мұрагерлік және сыйақыға салықтар;
   
10. 
    көлік салығы;
    
11. 
    өрттен қорғауды қамтамасыз етуге салық;
    
12. 
    кофе, қант, минералды майлар, ішімдік және темекі бұйымдарына акциздер кедендік баж;
    
13. 
    Германия территориясында газ және мұнай өндіруді дамытуға жиналатын жинақтар.
    

Ескерілмейтін минимум жеке бастыларға айына 1536 марка және жанұялық жұптарға 3072 марка. Сонымен қатар, балаларға салықтық жеңілдіктер, күтілмеген жағдайлар бойынша (ауырып қалу, тосын жағдай) жеңілдіктер қолданылады.

Табыс салығының объектісі болып адамның барлық табыстары табылады.

Германияның салық жүйесінің эволюциясы қаржылық тұрғындағы жерлердің мықтылығы және қаржылық қатынастағы шексіз орталықтандыру арқылы әлсіз мемлекет жағдайы Қазақстан үшін ескеретін жағдай болуы тиіс.

Италияның салық жүйесі.

Италияның қазіргі салық жүйесі 80 жылдардың аяғында қалыптасты. Бұл жүйе ұлттық спецификаны сақтай отырып Италияның экономикасын Батыс европаның жалпы нарығына енуіне қаржылық жағдай жасауы қажет еді.

Көптеген дамыған елдердегі сияқты Италияның мемлекеттік табыстарының негізгі көзі жеке тұлғалардың табыс салығы болып табылады. Ол прогрессивті сипатта бола отырып, жеке тұлғаның жыл бойы алған таза табысын ескереді. Жер меншігінен, капиталдан, жалдану бойынша жұмыстан, кәсіпкерлік қызметтен және басқа көздерден алынған табыстарға салық жинақталады.

Өзгерістер инфляция индексін есепке ала отырып, жыл сайын өзгереді, 1993 жылы табысқа:

-7,2 млн.лирға -10%

-7,2 млн-нан 14,4 млн.лирға -22%, одан жоғары -50% дейін салынды.

80-ші жылдары табыс салығының максималды ставкасы 62% дейін жетті. 5,1 млн№лирден төмен табыс алатын тұлғалар салық жеңілдіктерін пайдаланды.

Табыстылығы бойынша екінші тікелей салық заңды тұлғалық табыс салығы болып табылады. Бұл пропорционалды салық және бюджеттер белгіленген 36% бойынша төленеді.

Бұл екі салық –жалпы мемлекеттік. Олардан басқа Италияда жеке және заңды тұлғалар төлейтін жергілікті табыс салығы бар. Бұл салық ставкасы барлығы үшін -16,2%.

Италиядағы жанама салықтардың ішінен бірінші кезекте қосылған құнға салықты атап өту керек. Қосылған құн салығынан келесілер босатылады.

1. 
   сақтандыру және несие беру бойынша операциялар
   
2. 
   акциялар мен облигацияларды тарату бойынша операциялар
   
3. 
   медициналық қамтамасыз ету бойынша шығындар
   
4. 
   халықтық білім беру бойынша шығындар
   
5. 
   мәдениет бойынша шығындар
   
6. 
   жалдық коммерциялық емес түрлері
   
7. 
   байланыстық қызметтер
   
8. 
   алтын және шетелдік валютамен операциялар
   
9. 
   тауарларды экспортқа шығару
   
10. 
    халықаралық қызметтер және олармен байланысты операциялар
    

Италиядағы табыстарға салықтарды алу әдістерін келесідей топтастыруға болады:

1. 
   салықтарды тікелей бюджетке аудару
   
2. 
   сомаларды төлеу кезінде салықты ұстап қалу
   
3. 
   салықтық реестр-тізім арқылы салықты алу
   

Австрияның салық жүйесі.

Австрияның салық жүйесі германдық салық жүйесіне жақын. Корпорациялар табысына салық жүйесіне жақын. Корпорациялар табысына салық 30% қосылған құн салығы 20% мөлшерінде алынады. Жеке тұлғалардығ табыс салығы маңызды орын алады. Табыс салығының 5 ставкасы қолданылады -10% –тен 50%-ке дейін. Салық салынатын табысты анықтау үшін жылдық жиынтық табыстан 5 мың шиллинг алынып тасталынады. Егер жұбайы жұмыс істемейтін болса, тағы да 4 мың шиллинг алынып тасталынады.Табыс салығы туралы заң табыстың 5 категориясын қамтиды:

• 
  өндірістік және коммерциялық қызметтен
  
• 
  жалдану бойынша жұмыстан
  
• 
  мамандандырылған қызметтен
  
• 
  мүлікті жалға беруден
  
• 
  басқа да көздерден
  

Шаруашылық субъектілердің барлық түрлері, оның ішінде серіктестіктер де кәсіпкерлік қызметке салынатын салықты төлейді. Оны есептеу кезінде компания пайдалы және еңбекақы қоры есепке алынады. Бұл салық –жергілікті, сондықтан да жергілікті басқару органдарымен реттелінеді. Бірақ олармен белгіленетін еңбекақы қорына ставкалар осы қордан 2% аспауы тиіс. Кәсіпкерлік қызметке салықтың орташа мөлшері компанияның табысының 13% мөлшеріне құралады. Бірақ төленген сапа табысқа федералды корпоративті салықты есептеу кезінде ескеріледі.

1944 жылға дейін мүліктік салықтың ставкасы 1% құрайды. Бұл салық бойынша заңмен белгіленсе жоғары ескерілмейтін минимум мен жеңілдіктер бар болғандықтан, тұрғындардың 10-12% ғана төлейді. Нәтижесінде азаматтар үшін алынып тасталынды. Мүлікті иеленуден олардың табыстарына табыс салығы салынады.

Сонымен қатар кәсіптік салық алынып тасталынады.

Мұрагерлер және сыйлауға салық мөлшері мұраға алынатын және сыйға қабылданып мүліктің сомасына байланысты.

Австрияның салық заңдылығы көптеген салықтық жеңілдіктер жоғарғы салық сауда ескерілмейтін минимумдарды қарастырады.

Швецияның салық жүйесі.

Қазіргі уақытта Швецияда корпорацияларға салық 28% құрайды. Бірақ 1991 жылға дейін ол 52% деңгейінде болған, яғни дамыған елдердің арасындағы жоғарылардың бірі болып табылады. Қосылған құн салығы бюджетке 25% мөлшерінде алынады. Әмбебаптық тауарлар үшін ставка 21% дейін, ал қонақүйлік қызметтер үшін 12% дейін төмендейді. ҚҚС төлеуден экспорттық тауардан басқа медициналық қызметтер, банктік операциялар, патенттік іс, мәдени мекемелерінің қызметтері болады.

Капиталдан табысқа салық 30% ставкасы бойынша алынады. Капитал түсінігіне құнды қағаздардан басқа, салымдар бойынша проценттер, жеге иелік ету жатады.

Акциздер тауарларын шектелген топтарына салынады: ішімдік, темекі, бензин, электр қуаты.

Мұрагерлік және сыйлауға салық сатылы -10%-тен 60% дейін. Мұрагерлік (сылау) 200 мың крон жұбайлар үшін, 50 мың крон әрбір балаға қалдырылса салық салынбайды. 80 млн.крон асатын және алыс туыстар үшін жоғарылатылған ставка қолданылады.

Аймақтық және жергілікті салықтар мөлшері бойынша маңызды. Ел 24 лэн және 284 комуннан құралады. Олардың сайлау органдары жергілікті салықтарды белгілеу мәселелерімен айналысады. Салық жүйелерін Рикстаг, ал ставкаларды лэн мен коммундлар белгілейді.

Елдің әкімшілік-территориялық бөлінуіне сәйкес табыс салығы келесідей алынады:

Бірінші, жылына 175 мың кроннан асатын табыстардан 20% мөлшерінде ұлттық табыс;

Екінші, аймақтардың әртүрлілігіне байланысты жергілікті табыс салығы: 13% –лэнге, 17%-коммунаға және 1,1% –шіркеуге барлық тұлғалар, оның ішінде жұбайлар жеке табыс салығын төлейді.

Мүлікке салық, керісінше, жанұяның барлық меншігін ескереді. Оны тек қана жеке тұлғалар төлейді.

Мүлікке салық, керісінше, жанұяның барлық меншігін ескереді. Оны тек қана жеке тұлғалар төлейді. 100 мың кроннан төменгі құндағы мүлік салықтан босатылады.

Швеция бюджетінің маңызды табыс топтарының бірі – еңбекақы қорына аударымдар түріндегі әлеуметтік төлемдер. Есептелуіндің жалпы сомасы 58% құрайды. Егер мәселел жолдамалы жұмысшы емес, фирма иесі туралы болса, бұл әлеуметтік төлем құрылымын өзгертеді, бірақ олардың үлес салмағы жоғары, яғни 39,3%. Швецияда қаржылық жыл 1 шілдеден басталады.

Кейбір аталмаған батысевропалық елдердің корпорация табыстарына ставкалар мысалдарын келтірейік: Бельгия -436 , Греция -24%, Дания -34%, Норвегия -28%, Португалия -36,5%, турция -46%, Финляндия -33%.

Осылармен салыстырғанда швейцарияда колданылатын жеңілдетілген салық ставкасы -9,8, өте төмен.

Японияның салық жүйесі.

Японияның салық жүйесі 19 ғасырда қалыптасты. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін профессор Шалп атымен аталған реформа жүргізілді.

Қазіргі салық жүйесі 1989 жылдың 1 сәуірінен бастап енгізілді. Оның өзіндік ерекшеліктері бар және АҚШ пен батысевропалық елдердің салық жүйесінен айырмашылығы бар. Японияда барлық салықтық түсімдердің 64% мемлекеттік салықтар есебінен, ал қалғандары –жергілікті салықтар есебінен қалыптастырылады. Одан соң салықтық қаражаттардың негізгі бөлігі жергілікті бюджетке мемлекеттік салықтардан аударымдар жолымен Японияның мемлекеттік бюджеті арқылы қайта бөлінеді.

Қытай Ұлттық Республикасының салық жүйесі.

Қытай Ұлттық Республикасының негізгі салықтарының бірі кәсіпорындар мен ұйымдардың пайдасына салық болып табылады. Ол 2 өзіндік бөлшектерден құралады. Пайдаға жалпы ұлттық салық 30% ставкасымен, ал жергілікті салық -3 процент ставкасы бойынша алынады. Арнайы экономикалық аймақтарда төмендетілген 15% ставкасы қолданылады. Мұндай аймақтар Туандуан, Фуцзень, Хайнань провинцияларында, сонымен қатар Шанхай, Фучжоу, туангжоу, Циндао қалаларында қолданылады. Жеңілдетілген салық салу энергетика, көлік , порттарды дамыту саласындағы кәсіпкерлік қызметтерге қолданылады.

Материалдық өнідіріспен айналысатын және ашық экономикалық аймақтарда өндірістік қызметті жүзеге асыратын шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындарға төмендетілген, яғни 24% ставкасы қолданылады. Бұл аймақтар Леодун, Шаньдун, Янцзы өзені маңайында орналасқан.

Пайда бухгалтерлік есеп тәртіптерімен және шоттар жоспарына сәйкес толтырылған табыстар мен шығындардың арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Өндірістік және коммерциялық қызметке қатысы жоқ шығындар өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнына қосылмайды.

Кәсіпорынның шыққан шығындары болашақтағы 5 жыл табысы есебінен жабылуы мүмкін.

Төзу тікелей амортизация әдісін қолдану арқылы есептелінеді. Тездетілген амортизация әдісі салықтық ұйымдардың рұқсаты бойынша ғана қолданыла алады.

Қытайда қосылған құн салығы негізгі 17% ставкасы бойынша жүргізіледі. Экспорттық өнім салықтан босатылған. Жеке салалар мен тауарлар үшін төмендетілген салық салу -13 ставкасы қолданылады. Бұл халықтық тұтынудың бірінші қажеттілік тауарлары, ауыл шаруашылық өнімдері, коммуналдық қызметтер. Сонымен қатар тұтынуға салық ішімдікке, темекі бұйәымдарына, бензин, әшекейлік бұйымдар, бояу, жеңіл көлікке әртүрлі ставкалар бойынша салық салынады.

Кәсіпкерлік қызметті іске асыруға салық, осы қызмет нәтижесінде алынған табыстан 3-тен 5%-ке дейін ставкалар бойынша алынады. Оларға келесі өндірістік емес салалар жатады: қызметтердің әртүрлері:

1. 
   сақтандыру;
   
2. 
   мәдени шаралар;
   
3. 
   спорттық шаралар;
   
4. 
   қонақ үйлер мен мейрамханалар;
   
5. 
   жалдық қызмет;
   
6. 
   туризм;
   
7. 
   жылжымайтын мүлікті сату;
   
8. 
   пошталық қызметтері;
   
9. 
   қаржылық опреациялар.
   

80-90 жылдардағы салықтық реформалау кезінде қазіргі кезеңдегі нарықтық экономиканы реттеуге мүмкіндігі бар, салық жүйесін құру саясатына тұжырымдамалық бағыт қалыптастырылады.

Келесі бағыттарды атап көрсетуге болады:

1. 
   Өндірістік және ғылыми-техникалық салаларда тұрғындар және кәсіпкерлердің инвестициялық белсенділігін ынталандыруға салықтық әдістерді жетілдіру;
   
2. 
   Бюджетті толықтырудың тиімді көзі ретінде тұтынуға салықтың іс-әрекет саласын кеңейту салықтық саясаттың бұл бағыттары белгілі түрде өзара байланысты: нарықты экономикасы бар елдер өндірістік және ғылыми-техникалық инвестицияларды ұлғайтуға ұмтылған мемлекет бюджет табысындағы корпоративті салықтар үлесін төмендету саясатын жүргізеді, ал бұл жоғалтудың орнын жабу үшін қосылған құн салығын қолдану және жанама салық салу жүйесін реформалау қолданылады.
   
3. 
   Салықтық құрылымда маңызды өзгеріс корпорациялар мен тұрғындар үшін салық салынатын табысты салықтық жеңілдіктерді қысқарту арқылы салық ставкаларын төмендету саясатын қолдану негізінде есептеу болып табылады. 50-70 жылдары өндірістің артық- шылықты салаларын дамыту ұлттық экономиканың тұрақты дамуын және халықаралық жарыстарда жеңістерге жетуге қамтамасыз етуге, сондықтан өндірістің осы салаларының өсуін ынталандыратын салық жеңілдіктерін қолдану қажеттілігі болды. Бұл салық жағдайлары басқа салық төлеушілерде жоғары салық ставкалары бойынша төлеуге мәжбүр етті. Өндірістің ғылыми-техникалық дамуының ерекшеліктері өзгергендіктен кәсіпкерлік қызметтің барлық салалардың техникалық жаңалау және инвестицияларды қаржыландырудың тұрақты ағымын қамтамасыз ету мақсаты қойылды. Бұл мәселені шешу үшін салық төлеушіге табыстың көп бөлігін қалдыра отырып, болашақта осы құралдарды инвестициялау мүмкіндігі берілді. Осыған байланысты жеңілдіктер және ставкалардың шегерімдерін алып тастау арқылы жеке табыс салығының базасын кеңейту табыстарды есептеу әдістемесінің өзгеруімен қоса жүргізілді, бұл салықтардың нейтралдығын әлсіретті, яғни тұрғындардың әртүрлі топтары үшін(зейнеткерлер, мүгедектер)жеңілдіктер сақталды.
   
4. 
   Салық салудың біртекті қүрылымдарын қалыптастыру. Салықтық жеңілдіктердің унификациясы салық ставкаларының мөлшерінің төмендеуі арқылы және 20 ғасырдың соңғы 20 жылында оларды есептеу әдістемесінің құпталуы дүние жүзіндегі көптеген елдердің сыртқы экономикалық саясатының құрамдастырушы бөлігі болып табылады.
   
5. 
   Сыртқы заңдылығына кіші және орташа кәсіпорындардың қызметін нақтайтын қарыз ауртпалығын жеңілдететін өзгерістер енгізді.
   
6. 
   «Ластаушы төлеуі тиіс» принципі бойынша экономикалық салықтардың пайда болуы. Бұл ішімдік, темекіге әртүрлі акциздер, олар қазіргі жағдайды фикальді ғана емес, сонымен қатар қорғаушылық қызметтер де атқарады.