Жұмыс бағдарламасы «Мамандыққа кіріспе»

2 дәрістер

1.Қазақстан Республикасының білім туралы заңы

2.Мамандыққа каваликатционды мінездеме

3. Қазақстан Республикасында техникалык физика бакалаврларын дайындау

4.Қызметкерлердін біліктілігін арттыру

5.Техникалық физика бакалаврларын қазіргі заман талабына сай етіп дайындау

6-бап. Бiлiм беру саласындағы жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың  құзыретi

27-бап. Бiлiм алу нысандары

Заң туралы білімдер; біліктіліктің мінездемесі; кәсіби қызметтің облысы; кәсіби қызметтің нысандары; кәсіби қызметтің пәні.

1. 
   Қазақстан Республикасының білім туралы заңының ішіне не кіреді?
   
2. 
   Білекілікті мінезде нені түсіндіреді?
   
3. 
   Техникалық физика бакалаврының кәсіби қызметінің нысандары неболып табылады?
   
4. 
   Техникалық физика бакалаврына қандай талаптар қойылған?
   

1. 
   Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Ресми сайт. - URL: http://www.edu.gov.kz/
   
2. 
   Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III
   
3. 
   БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
   
4. 
   Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі. Ресми сайт. - URL: http://www.enbek.gov.kz/
   
5. 
   Ғылыми-Ағартушылық Фонды «Аспандау». Ресми сайт. - URL: http://aspandau.kz/
   

1. 
   Жоғарғы оқу орнының құрылымы
   
2. 
   Университет, факультет, деканат, кафедра.
   
3. 
   Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетің тарихы,дәстүрлері.
   

Жоғарғы оқу орны екіге бөлінеді:мемлекеттік және жеке меншік

Ректорға, проректорға, ерiктi деканға жоғары оқу орыны филиалының, институт директорларына өзiнiң қызметiмен қатар жоғары оқу орынынан тысқары немесе iшiндегi (ғылыми және ғылыми-әдiстемелiк басшылықтан басқа) басқару қызметiн атқаруға рұқсат етiлмейдi. Ректор, проректор, директор, ерiктi декан, кафедра меңгерушiсi өзiнiң мiндетiн қосымша қызмет есебiнде атқара алмайды, өкiлеттi органдардың депутаты және жергiлiктi басқару органдарының мүшесi бола алмайды, кәсiпкерлiк жұмыспен айналыса алмайды, оның iшiнде шаруашылық субъектiлерiнiң ұйымдастыру-құқықтық түрлерiне қарамай оларды басқаруға қатыса алмайды.

Доцент,профессор-тиісті жоғары оқу орны беретін академиялық атақтар.Жоғары оқу орнының немесе ғылыми ұйымының өтініші бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган беретін ғылыми атақтар;

Қазақстан халқы студенттік Ассамблеясы, ақындар клубы, дебат клубы, КТК, сән студиясы, ШҚО-ның жастар қоғамдық бірлестігі, студенттік құрылыс жасағы, «Жасыл ел» жасағы, Қазақстан студенттері Альянсы құрылған

1965 жылы Қазақ технологиялық институтының азық-түлiк факультетiнiң базасында жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнiң Жамбыл технологиялық институтының Семей филиалы ұйымдастырылды.

Бiрiншi жылдардан бастап филиал ет және сүт өнеркәсiбiнiң инженер-технолог мамандарын дайындай бастады. Егер 1965 жылы түлектер саны 31 адам болса, онда дәл қазiргі уақытта жыл сайын 300 адамнан астамды құрайды.

Филиалда технологиялық және механикалық екi факультет болды. Оқу формасы 3 түрде болды: күндiзгi, кешкi және сырттай. Мамандар дайындау келесi мамандықтар бойынша жүзеге асты:

0517 – Тамақ өндірісінің машиналары және аппараттары

1718 – Азық-түлiк өнеркәсiбi тауарларын ұйымдастыру және экономикасы

1009 – Ет және ет өнiмдерi технологиясы

1017 – Сүт және сүт өнімдері технологиясы

Филиалдың профессор-оқытушы құрамы 128 адамды құрады, оның iшiнде 1 техника ғылымдарының докторы, профессор, 39 техника ғылымдарының кандидаттары.

Филиал бірдей бағыттағы ЖОО-мен достық қатынаста болдыЛенинград тоңазыту өндірісі институты және Мәскеу ет және сүт өнеркәсiбi технологиялық институтымен творчестволық достастық жоспарына қол қойылған.

Факультетте негізгі дайындықтан басқа шет тілдеріне, компьютерлік және экономикалық дайындыққа, сондай-ақ тәжрибелік жұмыстарға дайындауға көп көңіл бөлінуде. Студенттерді жан-жақты дайындау, оларды ұйымдастыруда және техниклық-экономикалық басқаруда тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда Шәкәрiм атындағы Семей мемлекеттiк университетiнiң инженерлік-технологиялык факультеті Қазақстандағы және Орта Азиядағы ауылшаруашылық өнiмдерін өңдейтiн өндiрiске мамандар даярлайды. Бұл факультетте барлық мамандықтар бойынша мемлекеттiк лицензиялар бар, сонымен қатар факультет аттестаттау мен аккредиттаудан өткен. Кейбір мамандықтар бойынша мамандар Қазақстанның 2-3 жоғары оқу орындарында ғана даярланады, соның бірі Шәкәрiм атындағы Семей мемлекеттiк университетiнiң инженерлік-технологиялык факультеті. Факультеттің профессорлық-оқытушылық құрамының шамамен 60 пайызы ғылыми дәрежелерi мен атақтары бар оқытушылар. Олардың басым көпшілігі Қазақстан, жақын және алыс шетел қалаларының аспирантура мен доктарантураларының түлектері. Факультетте жоғарғы оқу мен жоғарғы оқудан кейінгі барлық білім беру түрінен: бакалавриат, магистратура, аспирантура, PhD докторантура бойынша оқу-жұмыстары жүргізіледі.

Сонымен қатар инженерлік-технологиялық факультетінде Қазақстан мен Ресей ғалымдарынан тұратын диссертациялық кеңес келесідей 05.18.04 – Тоңазыту өндірісі мен ет, сүт және балық өнімдері технологиясы; 05.18.12 Тамақ өндірісі аппараттары мен процесстері; мамандықтары бойынша қызмет атқарады. Факультетте 2 ғылыми орталық жұмыс істейді: ет және сүт өнеркәсібі мен химия-экологиялық мәселелерінің ғылыми – зерттеу институты.

Факультет Томск политехникалық университетiмен; Томск ядролық физика ғылыми-зерттеу институтымен; Қазақстан республиканың ұлттық ядролық орталығымен; Мәскеу технологиялық тамақ академиясымен; Кемерово тамақ өндірістік технологиялық институты; Омбы мемлекеттiк аграрлық университетiмен; Новосiбiр мемлекеттiк техникалық университетімен; Сiбiр сырбөлу ғылыми-зерттеу институтымен; Ползунов атындағы Алтай мемлекеттiк техникалық университетiмен; Мәскеу Мемлекеттiк қолданбалы биотехнологияның университетiмен; тығыз қарым қатынаста.

Инженерлiк - технологиялық факультетінiң студенттiк өмiрiнiң орталығы Қазақстан студенттерiнiң Альянсы, старосталардың кеңесi және кіші деканат болып табылады.

Жоғары базалық білім беру (бакалавр дәрежесіне 4 жыл оқыту) және жоғары ғылыми-кәсіптік білім беру (магистр дәрежесіне 1-2 жыл оқыту) үщін күндізгі және сырттай оқу бөлімдеріне төмендегі мамандықтар бойынша студенттер қабылдайды. Бакалавриаттан кейін магистратурада тереңдетіліп оқыту жүргізіледі. Магистратураны үздік бітірген мамандар университет PhD докторантурасында оқуды жалғастырып, оны аяқтағаннан кейін профильдік дайындығы бойынша ғылым докторы дәрежесіне ие болады.

Бакалавриаттың, магистратураның және PhD докторантураның дарынды студенттеріне шетелдік серіктес университеттерде оқуды жалғастыруына мүмкіндік беріледі.Шәкәрім атындағы СМУ-нің түлектеріне жұмысқа орналасу мәселесі қиындық туғызбайды.

Кафедра 1984 жылы Семей ет және сүт өнеркәсібінің технологиялық институтында «Тоңазытқыш-компрессорлы машиналар мен құрылғылар» атымен құрылған. Кафедраның алғашқы меңгерушісі болып т.ғ.к., доцент Холдин Н.В. тағайындалады.

1996 жылы Семей мемлекеттік университеті құрылғаннан кейін кафедра «Төменгі температуралар техникасы мен физикасы және технологиялық процестерді автоматтандыру» деп атанады, ол мерзімде кафедра меңгерушісі т.ғ.к., доцент Асамбаев А.Ж. болатын. 

2004 жылы, мамандықтардың жаңа классификаторларын енгізуге байланысты, кафедра «Техникалық физика» деген жаңа атқа ие болды, сол мерзімде кафедраның меңгерушісі Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығының (ҚР ҰЯО) бас директорының бірінші орынбасары, ф.-м.ғ.д. Жотабаев Ж.Р болды. 

2008 жылы кафедраның аты «Техникалық физика және жылуэнергетика» болып өзгертілді.ҚР ҰЯО (Курчатов қ.) кафедра филиалы жұмыс істейді. Мұнда «Техникалық физика» мамандығы бойынша арнайы пән сабақтары, іс-тәжірибенің барлық түрлері мен дипломдық жобалау өткізіледі.

Ортақ білімділікке негізгі талаптар, түлектің, мазмұны және көлемі бойынша мемлекеттік білім стандарттарының критерилері мен бағалануына, білім деңгейімен, білуімен, дағдылар және құзырлармен бекітілген толық және сапалы мамандыққа сай білім алу болып келеді.

Білім беру бағдарламаның негізгі мақсаттары белгілі бағыттағы маманды дайындаудың білім деңгейіне және мазмұнына қойылатын талаптарында болып келеді.

1-мақсат.

Түлек гуманитарлық мәдениетпен, қоршаған ортаға, қоғамға және адамға қатынасты этикалық және құқықтық нормалармен, қоғамның социалды-экономикалық даму заңдарының негізіндегі ойлау мәдениетімен иеленуі керек.

2-мақсат.

Түлек экономикалық дамудың негізгі заңдарымен, өндірістің техникалық-экономикалық тиімділікке әсер ететін факторлармен, өндірісті басқарудағы социология және психология білімдерімен, басқаруда сапалы және көлемді шешім қабылдй білумен иеленуі керек. 

3-мақсат.

Түлек міндетті:

• 
  өз пән аймағындағы біліммен профессионалды иелену, өндірістік қарым-қатынастың негізін және техникалық, қаржылық, адам факторларын ескере отырып басқару принціпін білу;
  
• 
  өз пән аймағындағы және өзінің таңдауына сай білім траекториясына, жұмыс саласына байланысты жақын аймақтардағы бүгінгі күнгі жаңа технологияларды қолдану және жасау жүйесінің біліміне иелену;
  
• 
  өз пән аймағында жобалық, эксплуатациялық-зерттеулік немесе  конструкторлық есептерді білікті қою және шешуүшін қажетті білім көлемімен, білумен, дағды және құзырлармен қажетті көлемде иелену.
  

Қазіргі шарттарда бакалавр-маманының профессионалды мүмкіндіктері глобалды интернационалды еңбек нарығындағы талаптарына жауап беру керек.   Бакалавр-маманы социалды, экономикалық, профессионалды рөлдердің өзгерісінедайын болу керек, өзгерiс және екiұштылықтардың динамикалық өсу жағдайында географиялық және социалды жылжымалы болу керек.

5-мақсат.

Түлек кәсіби, мәдениет аралық, коммуникативті құзырларының кешендерін иеленуі үшін осы мемлекеттік стандартпен бекітілген (ЖБП) жалпы білім беру пәндерін   (БП) базалық пәндер және (ПП) профильдік пәндер жиынтығының білімдерін сайлап алынған оқу траекториясы бойынша толық көлемде игеруі қажет. 

Бүгінгі күнгі еңбек нарығы маманның оқу кезінде алған білім соммасына емес, оның мамандық құзырына үлкен талап қояды. 

Сондықтан осы бағдарлама түлектері ие болатын маңызды құзырларға келесілер жатады:

• 
  энергетиканың казіргі кездегі күй жөнінде және оның болашақта даму жолдары жөнінде, негізгі жабдықтардың өзара байланысы мен құрылымы және оның функционалдық тағайындалуы жөнінде, жобалау саласындағы қолданбалы бағдарламалар жиынтығы жөнінде білімін көрсете білу қабілеттілігі.;
  
• 
  оқушының өздік жұмыс кезінде және сарамандық сабақты өткізу кезінде оқу бағдарламасының әртүрлі пәндерін оқу кезінде алынған білімді, әдістерді және тәжірибені дұрыс пайдалана алу қабілеттілігі;
  
• 
  кәсіби қызметін жүзеге асыру  үшін қажетті және жеткілікті жаңа ақпараттық технологияларды игеру және таңдап алынған оқу траекториясы бойынша кәсіби білімі;
  
• 
  қазіргі кездегі энергияны үнемдеудің әдістерін қолдана отырып, бар энергожүйелер мен құрылғыларын қолдып, қойылған есептерге принципиалды жана шешімді іздене білу, берілген өндірістегі шарттарға сай энергетикалық құрылғыларды жобалай білу;
  
• 
  қазiргi әдiстер мен зерттеу құралдарын пайдалану арқылы жылуэнергетика саласында зерттеулер сапасын бағалау қабiлеттiлiгі, жылуэнергетикалық бағыттағы өнергкәсіпке арналған жылу жүйелерін және құрылғылардың таңдалуын негіздей білу;
  
• 
  кәсіби жетілдірілуге дайын болу, талпыну және үнемі қажеттілігі болуы өз мамандықтарына деген саналы қатынасқа қабiлеттiлiгі;
  
• 
  кәсіпорын саласын және базалық және аралас ғылымдар лексикасы мен түсінікті аппаратын пайдалану, іскерлік этика білімін, қол астындағылардың әректтерін бағалау және білікті талдау, ұжымдағы моральді ақуалды бақылай алу, еңбек және атқарушы тәртіптің қажетті деңгейін ұстап тұра алу, дискуссия жүргізе білу, өз шешімдерін дәлелдеп және қорғай білу қабілеттілігі.
  

Жалпы білім беру пәндері (ЖБП) циклінің мақсаты – қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының заңдарын, Қазақстан тарихын, казіргі кездегі ақпараттық технологияларды, мемлекеттік тілді, шет және орыс тілдерін  ұлтаралық қатынас құралдары ретінде білу негізінде әлеуметтік-гуманитарлық біліммен қамтамасыз ету.

Базалық пәндер циклінің мақсаты (БП) –жаратылыстану-ғылыми, жалпы техникалық және экономикалық сипаттамадағы кәсіби білімнің қалауы ретінде тереңдетілген біліммен қамтамасыз ету.

6М072300 –Техникалық физика(магистратура): 

профилді бағытта – 1,5 жыл;

ғылыми-педогогикалық бағытта– 2 жыл.

Білім беру бағдарламаның мақсаты

Ортақ білімділікке негізгі талаптар, түлектің, мазмұны және көлемі бойынша мемлекеттік білім стандарттарының критерилері мен бағалануына, білім деңгейімен, білуімен, дағдылар және құзырлармен бекітілген толық және сапалы мамандыққа сай білім алу болып келеді.

6М072300 « Техникалық физика » мамандығының білім беру бағдарламасын жүзеге асыру кезінде факультет және шығарушы кафедра коллективі бітірушілерге өз бетімен алдына мақсат қоя білу және ғылыми зерттеуді жобалауға, сонымен қатар жоғарғы оқу орындарындағы педогогикалық және оқу-әдістемелік жұмыстың негіздерін уйретуді өз алдына міндет қояды.

Білім беру бағдарламаның негізгі мақсаттары белгілі бағыттағы маманды дайындаудың білім деңгейіне және мазмұнына қойылатын талаптарында болып келеді.

1-мақсат.

Магистратура түлегі гуманитарлық мәдениетпен, қоршаған ортаға, қоғамға және адамға қатынасты этикалық және құқықтық нормалармен, қоғамның социалды-экономикалық даму заңдарының негізіндегі ойлау мәдениетімен иеленуі керек.

2-мақсат.

Магистратура түлегі ғылыми зерттеулерді өткізудің әдістерімен және есептелуімен, өткізілетін  зертеулер мен жобалардың техникалық-экономикалық тиімділікті анықтау және жоғарғы мектептегі педагогикалық және оқу-әдістемелік жұмыстарына үйренуі тиіс.

3-мақсат.

Магистратура түлегі міндетті:

• 
  өз пән аймағындағы біліммен профессионалды иелену, жылуэнергеикадағы ғылыми, жобалық және техникалық есептерді шешу үшін математикалық аппаратты және бағдарлау әдістерін білу;
  
• 
  алынған нәтижелерді өңдеу бойынша білім жүйесіне ие болу;
  
• 
  өз пән аймағында жобалық, эксплуатациялық-зерттеулік есептерді білікті қою және шешу үшін қажетті білім көлемімен, білумен, дағды және құзырлармен қажетті көлемде иелену.
  

Қазіргі шарттарда магистр профессионалды мүмкіндіктері глобалды интернационалды еңбек нарығындағы талаптарына жауап беру керек.   Магистр социалды, экономикалық, профессионалды рөлдердің өзгерісіне дайын болу керек, өзгерiс және екiұштылықтардың динамикалық өсу жағдайында географиялық және социалды жылжымалы болу керек.

5-мақсат.

Түлек кәсіби, мәдениет аралық, коммуникативті құзырларының кешендерін иеленуі үшін осы мемлекеттік стандартпен бекітілген жалпы білім беру пәндерін (ЖБП)  базалық пәндер (БП) және (ПП) профильдік пәндер жиынтығының білімдерін сайлап алынған оқу траекториясы бойынша толық көлемде игеруі қажет. 

Бүгінгі күнгі еңбек нарығы маманның оқу кезінде алған білім соммасына емес, оның мамандық құзырына үлкен талап қояды. 

Сондықтан осы бағдарлама түлектері ие болатын маңызды құзырларға келесілер жатады:

• 
  сәйкес білім аймағында казіргі кездегі ғылымда және техникада алдағы отандық және шет елдік жетістіктерде білімін көрсете білу;
  
• 
  еңбек заңына негізделе отырып өндірісті, еңбекті және жетекшілікті дұрыс ұйымдастыра білу;
  
• 
  құралдар мен жүйелердің өндірістік зерттеулерде тәжірибиелі болу;
  
• 
  арнайы әдебиетті оқу негізінде және басқа ақпараттық мәліметтерге сүйене отырып кәсіби есептерді шешудің принципиалды жаңа көз-қарастарды іздеуге қабілетті болу;
  
• 
  жаңа әдістер мен зерттеу құралдарын қолдана отырып, жылуэнергетика және жылутехнология ғылыми зерттеулердің сапасын бағалай білу;
  
• 
  кәсіпорын саласын және базалық және аралас ғылымдар лексикасы мен түсінікті аппаратын пайдалану, іскерлік этика білімін, қол астындағылардың әректтерін бағалау және білікті талдау,  ұжымдағы моральді ақуалды бақылай алу, еңбек және атқарушы тәртіптің қажетті деңгейін ұстап тұра алу, дискуссия жүргізе білу, өз шешімдерін дәлелдеп және қорғай білу қабілеттілігі.
  

Жалпы білім беру пәндері (ЖБП) циклінің мақсаты – кәсіптік білімге негізді болатын әлеметтік-гуманитарлы, жаралыстану ғылымы, ортақ техникалық және экономикалық мінезді  пәндерде терең білім алу.

Жоғарғы оқу орны;факультет;деканат;декан.

1. ЖОО-ның құрылымы қандай?

2.факультеттің қызметі қандай?

3.Деканаттың қызметі неде?

4.Кафедраның қызметі қандай?

5.ЖОО-ның басшысы ким?

6.Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университті қашан құрылды?

7.Университтің жетістікрері қандай?

8.ИТФ қандай мамандықтар кіреді?

9.“Техникалық физика және жылу энергетика” кафедарсы қашан құрылды?

1. 
   Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Ресми сайт. - URL: http://www.edu.gov.kz/
   
2. 
   Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III
   
3. 
   Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі. Ресми сайт. - URL: http://www.enbek.gov.kz/
   
4. 
   Википедия. энциклопедия. - URL:http://kk.wikipedia.org
   
5. 
   Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті.Ресми сайт. - URL: http://www.semgu.kz/
   

1 Бакалавриат, магистрат, Phd- докторантура.

2 Мамандық(оқыту бағдарламасы), оқыту траекториясы. Кредиттік жүйе.

3 Оқу жоспар, мамандықтың оқу жұмыс жоспары.

4 Кәсіптердің түрлері. Үлгерімділіктің тексерісінің түрі.

5 Студенттің(срсп, срс) дербес жұмысы.

6 Курстық жұмыс(жоба).

7 Дипломдық жұмыс

8 талабын ша мәтіндік құжаттың рәсімдеу.

9 Студенттің ақпарат беру мәдениеті

Оқу процесі төменде көрсетілген ГОСО ұсынған .

Бакалавриат –Қазақстан Республикасының кәсіби көп салалы жоғарғы оқу орнының сатысы. . Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.019-2011.

Магистрат – бакалавриаттан кейінгі кәсіби жоғары білім беру сатысы,белгілі бір бағыттағы мамандықты терендетіп оқытады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғары білім. Магистрат. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.033 - 2011.

PhD докторантурасы –ғылыми дайындық және ғылыми педогогикалық кадрлардың жоғарғы біліктілердін жоғары оқу орындарында үкім шығару арқылы- "доктор" және "ғылыми доктор профильі" азаматына арналған"магистр" деген академиялық дәрежесі бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғарғы оқудан кейінгі білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.034 - 2011.

Мамандандыру- бұл көрсетілген мамандық шеңберінде адамның өз саласындағы кәсіби ісінде қолдануға бағытталған білім, іскерлік және дағдылар жиынтығы.

Мамандықтар әлемі құбылмалы. Адамдар өздері мамандықтарды ойлап табады, біріктіреді, бөледі және ескірген мамандықтарды жойып отырады.

Білім мекемелері мамандықтарды өздері ашуы мүмкін немесе элективті курстарды студенттерге жария етеді. Барлық мамандықтар классификаторда бекітілген.

Жоғарғы оқуды бітірген студенттің дипломында мамандығы мен мамандық деңгейі көрсетіледі. Соған қарап жұмыс беруші студенттің мамандық деңгейін біле алады.

Бас база жиынтық оқу жоспардың жоғарғы оқу орынның жұмыстың оқу жоспары әзірленеді.

Оқу жоспар – ол мемлекеттік құжат,сол мамандықтың дайындығы жүзеге асады.

Типтік оқу жоспары –негізгі құжат,кәсіби бағдарлама мемлекеттік компонентке сай құрылады. ол мемлекеттік деңгейде құрылады ең кіші оқу сағаттың және топтаманың(шығырлардың) ең төмен көлемдерін мемлекеттік деңгейде тағайындайды, ақырында, дербестік жоғары оқу орындарына айтылмыш мамандықтың жұмыстың оқу жоспарының жоо компонентінің зерттейді. Осы құжатта - маманның біліктілігі көрсетіледі, қосымша деректер(айталық, мемлекеттік емтиханның тізбесі, тәжірибенің көріністерінің және т.п.) және ескертулер келтіреді.

Жоғары оқу орны оның толықтыруларының және түзетулермен(сәйкес нормативтік құжаттармен), есептескіш жергілікті шартты, арнайыландыруды, анықтап- күнтізбелік құрылымды, оқу үдерістің кезеңдерін әзірлеген жұмыстың оқу жоспары. Жұмыстың оқу жоспары оқу үдерісінің кестесін, деректердің жиынтығының,уақыттың бюджеттен тағайындайды, мамандыққа байланысты оқу дисциплинасы, оқу жылдарына, семестрлерге, апталарға(сағаттарда),емтихан, сынақ, курстық және дипломдық жоба(жұмыстардың), тәжірибе түрлі көрініс ұйым, көрініс және білім.

Курстық жұмыс – тапсырма,студенттерге тағайынды мерзімге талаптарға сай орындалады.

Курстық жұмыстың көріністері:

- есептеп сызу. ереже-курсавойдын таратылған түрі. Оның құрамына: орындалған тапсырма және түсіндірме хат шешімге кіреді. Мынадай жұмыстың орындалуының мерзімдері алуан болу біледі, жұмыстың күрделігіне байланысты. Жұмыс ара үдеріс оқудың бекіт- және ал- дағдының қолданысына деген өлшеулі;

- ғылыми-зерттеу. Ең күрделі көрініс курстық. Ара үдеріс жұмыстың орындалуының студент операцияның екі үлгісін орындайды. Ал- білімнің қолданысы, ізденіс және тақырыпты зерттеу-. Жұмыс студенттің бастамасына деген өлшеу;

- есептік. Жазғанда көп еңбек сұрамайтын жұмыс. Кейін тәжірибелік жұмыстан өткенен, студент есеп беруді курстық түрде жасайды;

- кешенді. Екі немесе одан көп пәнге орындалатын жұмыс.

Курстық жұмыстың мазмұны : курстық жұмыс теориялық бөлікті қосады- айтылмыш сұраққа - айқындаманың және тіл табудың мазмұндамасының ішіне алады.

Курстық жұмыс міндетті түрде индексті(мазмұн), кіріспені, қағидалы тарауды(ы), практикалық тарауды(ы), анда-санда жобалықты, студент проекты шешімін жобасын, тұжырымды, әдебиеттің тізбесінің, көлемі керегіне қарай болады. Курстық жұмыстың көлемі варьироваться біледі.

Дипломдық жоба(жұмыс) - бір шығарылымның біліктіліктің жұмысының көріністерінен - студенттің дербес олармен соңғы, шығарылым курста орындайтын шығармашылық жұмысы.

Дипломдық жұмыс- экономикалық және шығармашылық гуманитарлық мамандықтарға - студенттермен орындалатын жұмыс,

Дипломдық жоба техникалық мамандықтағы студенттермен орындалады және техникалық құрылымының немесе технологияның есебін болжайды. Түрінде шығар- техникалық ;жоғарғы оқу студенттері және дипломдық жұмысты орындау біледі, ол қағидалы немесе эксперименталді мінезді тасыса.

Дипломдық жобаның(жұмыстар) дайындығы және осы предшествующая, сияқты тәлім-тәрбиенің ақырғы кезеңі, үшін құралымды бас дағдының студентінің дербес жұмыс кәсіби облыста жауап береді. Дипломдық жобаның табысты ығы мемлекеттік аттестациялық комиссияның мәжілісінде құқықтықтың түбінің лайықты біліктілігі үшін студентке болып табылады.

Тұлғаның ақпараттық мәдениеті - бір из адамның ортақ мәдениетінің составляющих, сол ақпараттық дүниетанымның және, целенаправленную дербес қызметті ша жеке ақпараттық қажеттіліктің үйлесімді қанағатына мен игерушілік как дәстүрлі, олай және жаңа ақпараттық технологиялардың қамсыздандыр- білімнің және ұсталық жүйе құрам. Ол табысты кәсіби және емескәсіби қызметтің ең маңызды факторымен болып табылады, ал да тұлғаның әлеуметтік қорғампаздығына ақпараттық қоғамда.

Тұлғаның ақпараттық мәдениеті ақпараттық дүниетанымның құйындысын ұсынады, ақпараттық сауаттылыққа және сауаттылыққа информациялық-коммуникациялық технологияның облысында.

Ақпараттық дүниетаным - сол ақпараттың әлемінің және адамның жерінің ара онда адамның назарының жүйесі, ол иманды, армандарды, танымның және қызметтің ұстанымдарын, в ақпарат ғасыр в өзі деген ішіне ал- ара тұлға өмір бейне бәс білдір-. Ақпараттық дүниетаным қойын-қолтық оның ақпараттық дайындығының табыстысы анықта- адамның қызметінің қозғамдамасымен тоқулы.

Ақпараттық сауаттылықты немесе тұлғаның ақпараттық дайындығын келесі компоненты: сипаттайды

- ұсталық өздігінен-өзі тұжырымда- өзінің ақпараттық қажеттілігін(сұраныс) және білдір- ол ауызша;

- ақпараттық қамбаның білімі;

- НТИЦ және кітапхананың мүмкіндігінің білімі. Пайдалану ұсталық осы мүмкіндіктерді;

- жүргізу ұсталық ақпараттық ізденісті, т.е. ақпараттың ізденісінің негізгі алгоритмының білімі ара тәуелділік от ақпараттық сұраныстың(адресті, тематикалық, фактограф) көрінісінің;

- білім және ұсталықтар ша ақпараттың өңдеуінің, т.е. ұсталық тек ажырату ақпарат бастаудан, бірақ және рәсімдеу дұрыс өзінің ақпараттық-талдау қызметінің нәтижелерін.

- ұсталық қысылшаң ойла-, түсін-, бағала- және шығармашылық пайдалан- ақпарат.

Сауаттылық информациялық-коммуникациялық технологияның облысында қолдануға ұсталықты қазіргі ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялармен болжайды.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:

Бакалавриат; магистрат; Phd- докторантура; мамандық; тәлім-тәрбиенің кредиттік жүйесі; оқу жоспар; курстық жұмыс(жоба); дипломдық жұмыс(жоба); тұлғаның ақпараттық мәдениеті.

1. ГОСО РК 5.04.019-2011нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті . Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар?

2 ГОСО РК 5.04.033 – 2011нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті. Жоғары білім. Магистрат. Негізгі жағдайлар?

3 ГОСО РК 5.04.034 - 2011 нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті. Жоғарғы оқудан кейінгі білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар?

4 Жоғары оқу орыннның құрылымы - университеттің қандай?

5 Факультет қандай қызметті жасайды?

6 Деканат қандай қызметті жасайды?

7 Кафедра қандай қызметті жасайды?

8 Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті қашан құрылды?

9 Шәкәрім атының СМУ ға қандай факультеттер кіреді?

10 Инженерлік-технологиялық факультеттің құрамына қандай кафедралар кіреді?

11 Қандай мамандықтарға(оқу бағдарламаларға) дайындық кафедрада "техникалық физика және жылуэнергетика" жүзеге асады?

12 " Техникалық физика және жылуэнергетика " кафедрасы қашан құрылды?

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. 
   Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ресми сайт. - URL: http://www.edu.gov.kz/
   
2. 
   Қазақстан Республикасының Заңы «Білім туралы» 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III.
   
3. 
   БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
   
4. 
   БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Магистратура. Негізгі жағдайлар.
   
5. 
   БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар.
   
6. 
   Еркін сөздігі терминдердің, ұғымның және ұйғарымдардың экономика,финанс және бизнес туралы- URL: http://termin.bposd.ru/publ/19-1-0-17651
   
7. 
   Ғылыми-Ағартушылық Фонды «Аспандау». Ресми сайт. - URL: http://aspandau.kz/
   

1.Ғылыми-зерттеу жұмыстың(ҒЗЖ) ұйымы.

2.ҒЗЖ ұйымының жүйесі.

3.Студенттің ҒЗЖ ұйымының жүйесі.

4.Студенттік ғылыми үйірме

5.Тезис, мақала, талдағыш шолу, монография.

6.Ғылыми- практикалық конференцияларды.

Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндеттік стандарты. Қазақстан республикасының білімінің жүйесі.Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеу жұмысы.Негізгі жағдайлар. ГОСОРК 5.03.011-2006.

Нағыз стандарт Қазақстан Республикасында орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстарына жалпы талаптар тағайындайды.

Студенттің(НИРС) ғылыми-зерттеу жұмысы дайындықтың тындырымды құрамдас бөлігімен болып табылады.

Тезистер- мақаланың, баяндаманың, курстық немесе дипломдық жұмыстың және д т. қысқа тұжырымдардың басты ойлар туралы жазылған ғылыми еңбек.

Ғылыми мақала – аяқталған және логикалық біріккен,зерттеулерге қатысты мәселелер мен сұрақтар шешілетін шығарма. Ғылыми мақалада мазмұндаманы және дәлелдемелердің ең мәнді нәтижелеріне тоқталады.

Монография – белгілі бір тақырыпқа тоқталатын ғылыми жұмыс.Монографияда қаралатын сұрақтарға тоқталып,жаңа тұжырымдамалар мен шешулер қаралады.Монография аумақты библиографиялық тізбемен, ескертулермен және д т. қоса беріледі.

Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:

Ғылыми-зерттеу жұмыс; студенттік ғылыми үйірме; тезистер; ғылыми мақала; монография.

1. ҒЗЖ қалай құрылған?

2.Студенттің ҒЗЖ қалай құрылған?

3.Тезистер арқылы не түсінуге болады?

4.Мақала арқылы не түсінуге болады?

5.Талдағыш шолу арқылы не түсінуге болады?

6.Монография арқылы не түсінуге болады?

7 .Ғылыми-практикалық конференцияларды қалай өткізеді?

1. 
   Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндеттік стандарты. Қазақстан республикасының білімінің жүйесі.Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеу жұмысы.Негізгі жағдайлар. ГОСОРК 5.03.011-2006.
   
2. 
   ғылыми мақала. - URL: http://www.media - online.ru
   
3. 
   монография. - URL: http://slovari.yandex.ru/
   

1. 
   Отын, оның түрлері мен қасиеттері.
   
2. 
   Жылу электрастанциясы (ЖЭС), топтастыру. Электрэнергиясы мен жылудың өндіру технологиясы.
   
3. 
   Атомдық электростанциялар (АЭС).
   

1. 
   Нені отын дейді?
   
2. 
   Жылу электрстанцияларын қалай топтайды?
   
3. 
   АЭС дегеніміз туралы түсінік?
   

1. 
   Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
   
2. 
   Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
   
3. 
   Электрондық энциклопедия МЭИ.
   

1. 
   Атом энергетикасы
   
2. 
   Ядролық энергетика
   

Атом (көне грекше: ἄτομος - Химиялық элементтерді құрайтын, олардың өзіне тән ерекшеліктерін сақтайтын ең кішкене бөлшек.

Атом бүтіндей алғанда зарядсыз, бейтарап бөлшек. Ол ортасында өзінен радиусы 104 -105 есе кіші көлемді алып жатқан оң зарядты ядродан және оны айнала қозғадып жүрген теріс зарядты электрондардан тұрады. Атом өзінің сыртқы бір немесе бірнеше электрондарын жоғалтқанда оң, ал сырттан электрон қосып алғанда теріс ионға айналады. Атомның сызықтық өлшемдері ~ 10-8 см, көлденең қимасының ауданы ~10-16 см2, көлемі ~10-24 см3. Борлың атом теориясында ең қарапайым атом – сутегі атомы. Оның радиусының дәл белгілі бір мәні бар және ол мүмкін болатын ең кіші айналу орбитасының радиусы шамасына тең: a=0.53 * 10-8 см (дәлірек, 0.52917*10-8 см). Атомның массасы, негізінен оның ядросының массасына тең және ол массалық санға (А), яғни протондар мен нейтрондардың жалпы санына (нуклондардың жалпы санына) пропорционал болып ұлғаяды. Өйткені атомдағы электронның массасы (0.91*10-20 г) бір протонның немесе нейтронның массасынан (1.67*10-24 г) 1.840 есе аз. Сондықтан атомның ауырлық центрі ядроға дәлдей келеді. Атом массасы ядро массасымен ондағы электрондар массаларының дәл қосындысына тең емес. Олардың арасындағы айырым атомның байланыс энергиясын анықтайды. Атомның ішкі энергиясының тек дискретті (үздікті) мәндері болады. Оның ең төменгі деңгейі атомның негізгі күйі E1 (ол ең тұрақты, шексіз ұзақ өмір сүретін күйі), ал жоғарғы энергия деңгейлері қозған күйлер Еі (і=2, 3, …) деп аталады, (ол аз өмір сүреді). Қозған күйден ~10-8 сек. ішінде атом негізгі күйге ауысып отырады. Осындай ауысу кезінде атомға осы екі деңгейінің айырымына тең (hν=Eν-E1, мұндағы h – Планк тұрақтысы, ν – ұшып шыққан сәуле квантының жиілігі) сырттан энергия берілуі не шығарылуы шарт. Атом энергиясының дискретті квантталуы оның құрамындағы бөлшектердің толқындық қасиетінің болуынан. Атомның осындай қасиеттерін кванттық теория ғана толық түсіндіре алады. Бұл теория бойынша атомдағы электронның күйі 4 кванттық санмен анықталады. Олар: электрон энергиясын анықтайтын бас кванттық сан (n), атомның осындай импульс моментін анықтайтын орбиталық кванттық сан (l), ал (l)-дың берілген оське түсірілген проекциясын анықтайтын магниттік кванттық сан (m) және электронның ішкі спинін анықтайтын кванттық сан (ms).

Осы 4 кванттық сан мен Паули принципі атомдағы электрондардың барлық күйлерін сипаттайды. Сонымен бірге кванттық теорияда микробөлшектердің сол 4 кванттық сан анықтайтын күйлерін толқындық функциямен (φ) өрнектейді. Ол функцияның квадраты (|φ|2) бөлшектердің кеңістік нүктелерінде болу ықтималдығын білдіреді. Кеңістіктегі электрон бұлтының тығыздығы осы ықтималдыққа пропорционал. Кванттық сандардың мәндеріне сәйкес атомдардағы қабықшалар мен қабаттар рет-ретімен толтырылып отырады. Осылайша элементтердің Менделеев кестесіндегі орны анықталады. Алдымен ең кіші n=1 қабат толтырып, онда болғаны 2 электрон ғана орналасады. Онан кейін n=2 қабат толтырылғанда ядроның заряды өсуіне сәйкес қабаттар ядроға жақындай түседі. 1-қабат 1s қабықшадан, 2-қабат 2s, 2p қабықшалардан, 3-қабат 3s, 3p, 3d қабықшалардан, т.с.с. тұрады. Әр қабат элементтің периодын анықтайды. Осы период элементтердің химиялық, оптикалық, электрлік, және магниттік қасиеттерінің қайталану периоды болып табылады. Осы периодтылық атомның ең сыртқы электрон қабықшаларының қасиетімен анықталады. Мұндай периодтылық иондар қасиетінде де сақталады.

Атомның орбиталарында 2 не одан да көп электрондар қозғалып жүрсе, онда мұндай күрделі атомдардағы электрондардың өзара әсерлесуін де еске алу керек. Ол әсерлесулер тек электр статикалық ғана емес, орбиталық магниттік моменттер мен бөлшектердің өзінің ішкі магниттік моменттері де өзара әсерлесуі мүмкін. Мысалы, гелий атомындағы 2 электронның негізгі күйдегі әсерлесу энергиясы 78.98 эВ. Көп электронды атомдар құрылысын зерттегенде бұларды есепке алып отырады. Сонымен бірге әр электронның орбита бойымен қозғалысында туатын электр магниттік өрісі мен электронның ішкі магниттік моменттерінің әсерлесуі де қосымша байланыс энергиясын тудырады. Осының нәтижесінде атом спектрлерінде нәзік түзілісті, ал электрон мен ядроның магниттік моменттерінің өзара әсерлесуінен аса нәзік түзілісті көреміз. Қазіргі замандағы кванттық электр динамикасында атом электрондарының вакуум құрамындағы виртуалды бөлшектермен әсерлесуін де есептеп атом құрылысының мұнан да күрделі екеніне көз жеткізуге болады.

Атом құрылысы тұрғысынан периодтық заңды түсіндіру

Периодтық жүйе периодтық заңның құрылымдық кескіні. Ол 7 периодтан 8 топтан тұратын кесте. Периодтар үлкен және кіші болып бөлінеді. Алғашқы үш период кіші периодтар, олар бір қатардан ғана тұрады, ал үлкен периодтар екі қатардан тұрады.

Бір периодта орналасқан элементтердің энергетикалық деңгейлерінің саны бірдей болғанымен, олардың ядро зарядтарының артуына байланысты ядроның электронды тарту күші артады, сондықтан атом радиустары солдан оңға карай кемиді.

Периодтарда солдан оңға қарай сыртқы қабаттағы электрондар саны біртіндеп артады, бұл металдық қасиеттің біртіндеп әлсіреп, бейметалдық қасиеттің артуына әкеп соғады.

Атомдағы электрондардың күйі

Атом өте ұсақ бөлшек болғандықтан, ондағы электронның қозғалысы микродүниенің қозғалу заңдылықтарына бағынады. Электрондар ядро сыртындағы кеңістікті біртіндеп толтырады, электрондардың орналасу заңдылықтарын білу элементтің физикалық және химиялық қасиеттерін анықтау үшін қажет. Электрон ядроны одан белгілі бір қашыктықта (энергия қорының шамасына қарай) айналып жүру мүмкіндігі ең жоғары кеңістіктің бөлігі орбиталь - электрондық бұлт деп аталады. Қозғалыстағы электрон бұлтының пішіні әр түрлі болады: шар тәрізді, олар s әрпімен белгіленеді. р-электрондар гантель тәрізді, олардан басқа d - деңгейшелері де болады

Ядролық энергетика– техниканың ядро ішіндегі энергияны энергияның басқа түріне (мысалы, жылулық, механикалық, электрлік) түрлендіру және оны өнеркәсіптік, тұрмыстық қажетке пайдалану мәселелерін қарастыратын саласы. Өнеркәсіптік ядролық энергетикалық қондырғылардың төмендегідей түрлері бар: жылулық атом стансасы (тұрмыстық және өнеркәсіптік мақсат үшін жылу өндіруге арналған), ядролық күш қондырғысы (локомотив, кеме, ұшақты қозғалысқа келтіру үшін ядролық энергияны пайдаланатын), атом электр стансасы. Ядролық энергетикалық қондырғыда ядроның бөлінуі кезінде түзілетін энергия түгелдей денеде жұтылады және жылуға айналады. Бұл процесс ядролық реакторда жүреді.

1. 
   Нені атом дейді?
   
2. 
   Атом электрстанцияларын қалай топтайды?
   
3. 
   АЭС дегеніміз туралы түсінік?
   

1. 
   Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
   
2. 
   Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
   
3. 
   Электрондық энциклопедия МЭИ.
   

1. 
   Тоңазытқыш машиналар
   
2. 
   Тоңазытқыш қондырғылар
   

1. 
   Тоңазытқыш машиналары дегеніміз не?
   
2. 
   Тоңазытқыш қондырғы туралы түсінік?
   

1. 
   Полещук И.З., Цирельман Н.М. Введение в теплоэнергетику: Учебное пособие пособие /Уфимский государственный авиационный технический университет. – Уфа, 2003. – 105 с.
   
2. 
   Росатом. Официальный сайт. Как работает АЭС. – URL:http://www.rosatom.ru/education/nuclearpowerplant/
   
3. 
   Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
   
4. 
   Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
   
5. 
   Электронная энциклопедия МЭИ
   

1. 
   Ядролық қондырғы
   
2. 
   Ядролық реактор,атомдық реактор
   

Ядролық қондырғы — Ішінде ЯМ қолданылатын немесе ЯМ бар құрылыс, кешен, қондырғы немесе құрылғы. Ескерту. Ядролық қондырғыларға: ядролық реакторлар, соның ішінде атом станциялары, ғарыштық және ұшқыш аппараттар, көлік құралдарының реакторлары; өнеркәсіптік, тәжірибелік зерттеу ректорлары, ядролық стендтер; кезкелген құрылыстар, кешендер, қондырғылар, ядролық материалдарды өндіру, пайдалану, қайта өңдеу, тасымалдау және орналастыру үшін жабдықтар мен техникалық құралдары жатады.

Ядролық реактор, атомдық реактор – атом ядросы бөлінуінің басқарылатын тізбекті реакциясын жүзеге асыратын құрылғы. Оның негізгі бөліктеріне: ядролық отын (мысалы, уран не плутоний), баяулатқыш, шағылдырғыш, суытқыш), бақылау және өлшеу приборлары жатады. Ядролық реактор атом ядроларының бөлінуіне себепші болатын нейтрондардың энергетикалық спектріне қарай: шапшаң (нейтрондардың энергиясы 100 кэВ-тан жоғары), жылулық не баяу (нейтрондардың энергиясы 0,025 эВ) және аралық (нейтрондардың энергиясы 1 эВ-тан бірнеше кэВ-қа дейін) нейтрондар реакторы болып, ал баяулатқыштағы ядролық отынның таралу сипатына сәйкес гомогенді және гетерогенді ядролық реактор болып ажыратылады. ядролық реактор кейде пайдаланылатын баяулатқышына (мысалы, графит, бериллий, ауыр су, т.б.) не суытқышына (мысалы, сұйық металл, т.б.) қарай да бөлінеді. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті реакция уран-графитті ядролық реакторда Э.Фермидің басшылығымен 1942 ж. 2 желтоқсанда АҚШ-та алынды. Еуропадағы мұндай ең алғашқы ядролық реактор 1946 ж. КСРО-да И.В. Курчатовтың басшылығымен жасалды.

Атомдардың ядроларын бөлетін немесе біріктіретін реакциялар арнайы қондырғыларда орындалады. Ондай қондырғыларды атомдық (ядролық) реакторлар немесе атомдық (ядролық) бомбалар деп атайды.

Атом реакторларындағы ядролық реакциялар басқарылатын жолмен іске асырылады, ал атом бомбаларында басқарусыз жарылыс түрінде орындалады.

Ең бірінші қолдан басқарылатын ядролық реактор АҚШ-тың Чикаго қаласының іргесінде Э. Фермидің басшылығымен 1942 жылдың 2 желтоқсанында іске қосылды. Екінші реактор, бұдан үш жыл өткен соң, КСРО-да Москва түбіндегі Серпухов қаласында И. В. Курчатовтың басшылығымен салынды.

Тізбекті реакция үздіксіз орындалуы үшін ядролық материалдың (уран, плутоний, т.с.с.) белгілі бір массасы болуы керек. Егер ядролық отынның массасы аз болса, онда нейтрондар өз жолында жеткілікті мөлшерде жарылатын ядроларды кездестірмейді де, сыртқы ортаға тарап кетеді. Сөйтіп, ядролық тізбекті реакция жүрмей қалады.

Тізбекті бөліну реакциясына қажетті ядролық материалдың ең аз массасын сындық масса дейді.

Уран-235 изотопы үшін сындық масса 23 килограмдай болады. Бұл — диаметрі 13 см болатын біртұтас уран кесегі. Атом бомбасында ядролық жарылыс затын біртұтас етіп жасамайды. Оны жеке-жеке бөлік түрінде орналастырады. Әр бөліктің массасы сындық массадан кіші болады. Абом бомбасын жару үшін арнайы тетік ядролық зарядтың жеке бөліктерін біріктіреді. Сөйтіп, олардың біртұтас массасы сындық массаға жетеді де, ядролық жарылыс іске асырылады.

Қазір көптеген елдерде әртүрлі ядролық реакторлар бар. Олар практикалық мақсаттарда, ғылыми-зерттеу жұмыстарында қолданылумен қатар, атом электростанцияларының (АЭС) да негізі болып табылады.

Ядролық реактордың негізгі бөлігін белсенді аумақ (активті зона) құрайды. Белсенді аумақ жылу шығарғыш элементтер (ЖШЭ) деп аталатын ядролық отынмен толтырылған таяқшалардан (5), оларды айнала қоршап тұрған графит тежегіштерден (3) тұрады. ЖШЭ-лерді айнала жылу тасығыш (6) сұйықтар ағып өтетін түтіктер орналасқан. Жылу тасығыш қызметін су немесе сұйық металл, мысалы, натрий атқарады.

Нейтрондардың сыртқы ортаға ұшып шығуын азайту үшін белсенді аумақты нейтрон қайтарғышпен (2) қаптайды. Сыртқы ортаны аса қауіпті сәулелерден қорғау үшін нейтрон қайтарғыштың сыртын калың болат сауытпен және биологиялық бетон қорғанмен (4) қоршайды.

Тізбекті реакцияны қопарылысқа жеткізбей басқарып отыру үшін белсенді аумаққа дер кезінде енгізуге болатын басқарушы және апаттық (авариялық) таяқшалар (1) да реактордың негізгі құрамдас бөлігі болады. Бұл таяқшалар нейтрондарды жұтып алатын заттардан жасалады.

ЖШЭ таяқшаларындағы ауыр элементтердің (уранның, плутонийдің, т. с. с.) ядролары бөлінгенде пайда болатын бөлшектер зор кинетикалық энергияға ие болады. Сондай-ақ, ядродан босаған энергияның біраз бөлігі ү-кванттардың электромагниттік энергиясына айналады. Бұл бөлшектер белсенді аумақта өзара және басқа да материалдармен бейберекет соқтығысуы салдарынан бірте-бірте тежеледі. Сөйтіп, олардың кинетикалық энергиясы мен сәулелік энергиясы жылу энергиясына айналады.

Белсенді аумақтағы артық жылу мөлшері жылу тасығыштарға беріліп, оларды буландырады. Жоғары қысымдағы бу электр энергиясын өндіретін бу турбиналары мен генераторларға беріледі.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:ядролық реактор,ядролық қондырғы.

Өзін – өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Ядолық реактор деген не?
   
2. 
   Ядролық қондырғы тураылы түсінік?
   

1. 
   Е.В Аметистінің. Қазіргі энергетиканың негіздері. М.: Мэи, 2004. - 368 с.
   
2. 
   Росатом. Официальный сайт. Как работает АЭС. – URL:http://www.rosatom.ru/education/nuclearpowerplant/
   
3. 
   Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
   
4. 
   Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
   
5. 
   Электронная энциклопедия МЭИ