«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
90
Абдуллаева Зейнеп
Құқық және экономика негіздері
3курс/бакалавр
Ғылыми жетекшісі: з.ғ.м. Л.М.Дүйсенова
ҚазМемҚызПУ
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚҰҚЫҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙЫ
Abstract. The main wealth of any country is - the people, there will be no people - there will be no
country, and if there is no country, there will be no rights. The people themselves must realize that the people
create a legal system, and what society will be directly dependent on us.
Аннотация. Главное богатство любой страны это – народ, не будет народа – не будет и
страны, а если нет страны не будет и права.Народ сам должен осозновать,что народ создаёт
правовую систему,и каким будет общество впрямую зависит от нас.
Құқықтың өзіміз білетіндей пайда болуының көптеген теориялары бар,бірақ ең дұрысы
халықтың өзі құқықты жасады.Құқық дегеніміз – бұл әлеуметтік нормаларға сәйкес,әр елдің
ерекшелігіне яки салт-дәстүрлеріне байланысты құқықтық-нормативтік актілер.Менің ойымша әр
елдің құқықтық жүйесі, сонау ғасырлардан келе жатқан өзіндік тарихи оқиғалар мен мәдениеттің
нәтижесі деп санаймын.Сондықтан да халықтың құқықтық жүйеге қанағаттанбауы,халықтың өз-өзіне
деген қанағаттанбауы деп санаймын.Әрине,Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі барлық
дүниежүзілік стандарттарға сәйкес келеді,құжаттар тарапынан ешкемшіліксіз деген менің ойым.
Әлеуметтік жағынан келгенде құқық келесі қызметтерді атқарады, олар:
Тұрақты тәртіпке негізделген әлеуметтік қоғам құру
Барлық салалардағы адам бостандығын қамтамасыз ету
Құқықтың арқасында адамда қауіпсіздік сезімі пайда болады
Құқықтың негізінде:нарықтық экономика, көппартиялық, саяси жүйе, демократиялық сайлау
жүйесі,еркін «төртінші билік» және құқықтық мемлекетті құрайды.
Заңның мәні мен әлеуметтік мақсаты оның функцияларында көрініс табады. Олар заңның
қоғамдық қатынастарға және адамдардың мінез-құлқына әсер етудің негізгі бағыттарын көрсетіп,
құқықтық нормалардың «жұмысының» жалпы сипатын беруге мүмкіндік береді.
Ең алдымен, заң қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларына әсер етеді - экономика, саясат, рухани
қатынастар, сондықтан жалпы әлеуметтік функцияларды - экономикалық, саяси және білім беруді
жүзеге асырады. Бұл жерде ол басқа әлеуметтік институттармен бірлесе әрекет етеді, бірақ өз
ерекшеліктері бар [1,1 б.].
Ал құқықтың әлеуметтік жағынан ең басты функциясы – қоғамдық қатынастарды реттеу
болып табылады.Соның ішінде бірнеше түрлерге бөлінеді, олар:
Нормативтік және динамикалық функция адамдардың болашақ мінез-құлқын анықтау үшін
құқықтың мағынасын анықтайтын функция. Бұл функция байланыстыру ережелері арқылы жүзеге
асырылады. Осылайша, заңнамада әскери борышын орындау, салық төлеу, келісім бойынша
міндеттемелерді орындау және т.б. міндеттемелер жүзеге асырылады.
Қорғау функциясы басқа да әлеуметтік реттеу жүйелерінен құқықты бөліп көрсетеді, себебі
оны мемлекеттік органдар іс жүргізу нормалары арқылы реттелетін сот процесі шеңберінде жүзеге
асырады. Құқықтық істерді қарастыру жеке қаулылардың қабылдануымен аяқталады, олардың
орындалуы мемлекеттің мәжбүрлеуімен қамтамасыз етіледі. Қорғау функциясы заңның дамуына,
қоғаммен өзара қарым-қатынасты реттеуге, адам мен қоғам үшін бағалы қасиеттерге: тұрақтылыққа,
егжей-тегжейлі және нақты реттеуге және анық рәсімдерге ықпал етеді.Қорғау функциясы арнайы
қорғаныс стандарттарын, сондай-ақ қорғау режимінде қолданылатын нормативтік-құқықтық
нормаларды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Соңғысы субъективтік құқықтарды бұзған және
оларды құзыретті мемлекеттік органдарға (талап ету құқығына) қорғауға өтініш берген кезде орын
алады.
Бағалау функциясы біреудің шешімдері мен әрекеттерінің заңдылығы мен заңсыздығы үшін
критерий ретінде әрекет ету құқығын береді. Егер адам заңды түрде әрекет етсе, онда мемлекет пен
«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
91
қоғам оған қарсы талап қоюға болмайды. Адам жауапкершілікті мойындайды деп танылады. Бұл оң
жауапкершілік теріс заңды жауапкершілікті болдырмайды. [2,1 б.]
Конституция Қазақстанды әлеуметтік мемлекет деп жариялай отырып, біздің елімізде
адамдардың еңбегі мен денсаулығы қорғалатынын, отбасын, ананы, әкелікті және баланы
мемлекеттік қолдау қамтамасыз етілетіндігін, мүгедектердің, асыраушысынан айырылған
адамдардың, Қарт адамдардың әлеуметтік құқықтарына кепілдік берілетіндігін тікелей көрсетеді.
Әлеуметтік саланы конституциялық реттеу объектісі әлеуметтік қатынастардың ерекше класын;
әлеуметтік игіліктер берілетін әлеуметтік маңызы бар жағдайлардың тізбесін; әлеуметтік сала
субъектілерінің құқықтық мәртебесінің негіздерін; сондай-ақ Конституциялық әлеуметтік
құқықтарды құрайды. Алайда іс жүзінде нақты қоғамдық қатынастар Конституцияның ережелерін
нақтылау, дамыту мақсатында орындау үшін қабылданған өзге де нормативтік құқықтық актілерде
қамтылған құқық нормаларымен регламенттеледі. ҚР Конституциясы мемлекеттің сипаттамасын,
оның мақсаттары мен міндеттерін анықтайтын елдің Негізгі заңнамалық актісінің өзіндік ерекше
сапасына байланысты азаматтардың өздерінің әлеуметтік құқықтарын іске асыру нысандарын
бекітеді.Бабына сәйкес Конституцияның 28-жәрдемақы, зейнетақы, әлеуметтік қамтамасыз ету, жасы
бойынша, ауырған жағдайда, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және өзге де заңды негіздер.
Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын құру және
қайырымдылық ынталандырылады.Конституция бірлесу бостандығына құқықты (23-бап), Денсаулық
сақтау құқығын (29-бап), Заңда белгіленген медициналық көмектің тегін кепілдік берілген көлемін
алу құқығын бекітеді (29-бап), мемлекет адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған
ортаны қорғауды мақсат етіп қояды [3, 2б.].
Қорытындылай келе,құқықтың әлеуметтік жағынан атқаратын функциялары көп.Ендігі
мәселе,құқықтың өзіндік әлеуметтік жағынан атқаратын функцияларын қалай барынша қолдана
аламыз? Қазір де елімізде тарихымыздағы ерекшеліктерге байланысты құлдық сана жойылмаған
деген
ойдамын.Сондықтан
да,еліміздегі
өзіміз
білетіндей
көптеген
өзгерістер
болада.Мысалға,төртінші өнеркәсіптік революцияны,адам капиталының жоғары бағалануы,бірақ бұл
әлі де толықтай халық арасында қолдау таппай отыр. Алдында айтып кеткен функциялар,тікелей
құқықтық сана қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.Бұны мен не үшін айтып отырмын? Себебі
мемлекеттің басты байлығы да құндылығы халық, халық болмай мемлекет болмайды,ал мемлекет
болмаса құқық та жоқ.Халыққа барынша өзінің биліктің бірден-бір бастауы екенің,қоғамның жақсы
да,жаман болуы өзіміздің қолымызда екендігін өзі түсінуі қажет деген ойдамын.
Әдебиеттер:
1. СОЦИАЛЬНЫЕ ПРАВА: ГЕНЕЗИС И ПОНЯТИЕ, Солдатова А.В.,Вестник экономической
безопасности,2010.
2. Социальные права - основные права , Амангелды Хамзин к.ю.н,2012. в 3 ч. 4.1
3. Теория государства и права /Б. Н. Аллейников. -2-изд., доп. и перераб. - Москва: Герда,
2013. - 195 б.
