Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	80/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

Ажалды қарға бүркітпен ойнайды.
Мақал
1. Сөйлемде бір ғана тыныс белгі бар. Ол - нүкте.
2. Айтылу сазы мен мазмұнына қарай хабарлы сөйлем.
3. Құрылысына қарай - жай сөйлем.
4. Жай сөйлемнің түрлеріне қарай:
а) Жайылма
ә) Толымды
б) Жақты
5.   а)   Не   істейді?   -   ойнайды   -   дара,   етістікті,   (-ды)   жіктік   тұлғалы   -
бастауыш.
ә) Ойнайтын не? - қарға - дара, зат есімді, атау тұлғалы бастауыш.
б) Қарға немен ойнайды? - бүркітпен - дара, зат есімді, (пен) көмектес
септік тұлғалы - жанама толықтауыш.
в)  Қандай   қарға   -   ажалды   -   дара,   қатыстық   сын  есімді  қатыстық
анықтауыш.
6.   Байланысу   түрлері   мен   тәсілдері:   а)   қарға   ойнайды   –   қиысу;  ә)
бүркітпен ойнайды – меңгеру; б) ажалды қарға - қабысу
7. Сөйлемде:
а) ажалды қарға   сөз тіркестері
ә) бүркітпен ойнайды
Құрылысына қарай еркін; тұлғасына қарай: а) ажалды қарға - есімді
тіркес; ә) бүркітпен ойнайды етістікті тіркес.
Ажалды.
1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: ажал +ды.
2. Тұлғасына қарай:
а) ажал - негізгі түбір;
ә) ажалды - туынды түбір
3. Құрылысына қарай - дара.
4. Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.
5. Лексикалық мағынасы - сапалық қасиетке берілген тау.
111

6.  Грамматикалық   мағынасы   лексикалық   мағынаның  жалпылануынан
жасалған жалпы грамматикалық мағына - сын есім.
7. Ажалды - қандай? деген сұраққа жауап береді. Ендеше, бұл - сын
есім.
8. Мағынасына қарай - қатыстық сын есім.
Тұжырымдай келгенде, тілдің фонетикалық, лексикалық, сөзжасамдық
және   морфологиялық   жүйелерінің   бәрі   тек   синтаксис   арқылы   қатынас
құралы бола алады. Синтаксис тіл білімінің басқа салаларына сүйене, оларды
жинақтай әрі олармен дидактикалық тұтастыққа ене отырып, адамның ойын
қалыптастыруды,   оны   жарыққа   шығарып,   қарым-қатынас   жасауды
қамтамасыз   етеді.  Оқушылар  синтаксистік   бірліктерді   сатылай   кешенді
талдай   меңгере   отырып,   сөйлем   мен   сөз   тіркесінің   айырмашылығын,
сөздердің   тіркесімділік   мүмкіндіктерін,   күрделі   сөз   тіркестерінің   түрлі
модельдерін, синтаксистік байланысқа түскен сөздердің apacындaғы қарым-
қатынастарды саналы меңгеруіне қол жеткізеді.
Синтаксис тіл білімінің басқа салаларымен тікелей байланысты екенін,
оны фонетика, лексика, морфологиямен салыстыра түсіндіру, оқушылардың
синтаксистік   бірліктерді   жете   меңгеруіне   және   тілдің   басқа   салаларынан
өзіндік айырмашылығын ажыpата білуге машықтанады. Синтаксиcтік талдау
бойынша   берілген  сызбаларды   басшылыққа   ала   oтыpып,   сөйлемді,   сөз
тіркесін, сөздердің байланысу түрлерін, тәсілдерін сауатты, жүйелі сатылай
кешенді талдау жасауға үйренеді.
Әрбір синтаксистік тұлғаның өзіндік белгілерін бір-бірімен салыстыpа,
саралай,   сатылай   талдау   оқушыларды   жүйелілікке,   жинақылыққа,
сенімділікке   баулиды.   Сатылай   кешенді   талдауда   сөйлемді   жан-жақты
талдаумен қатар сөйлемде айтылған ойды пайымдау жүзеге асады.
Тіл білімінің салаларын жеке-жеке талдап, машықтанған оқyшылар бір
сөйлемге синтакситік талдау, пунктуациялық талдау, оның құрамындағы жеке
сөздерге сөзжасамдың, морфологиялық, лексикалық, фонетикалық талдауды
ешбір  қиындықсыз  сатылап, жүйелеп, кешенді талдай алады. Осы арқылы
олар сөздердің сөйлем ішіндегі, жеке тұрғандағы мағыналарын, тұлғаларын,
атқаратын қызметін саналы әрі сауатты меңгеруге дағдыланады.

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 145