I теоретические основы логопедии

207 

Дыбыс айту кемшіліктері, сөздерді дұрыс қолданбау, 
сөйлемді дұрыс құрастырмау т.б. 

Ауызша сөйлеу кемшіліктері, жазбаша сөйлеу тіліне
әсерін тигізеді. Жазуда бірдей әріптер мен буындар қайталанады, 
сөзді бөліп жазады. Мұндай ерекшеліктер Р.Е. Левинаның, М.Е. 
Хватцевтің, В.И. Селиверстовтың, А.В. Ястребованың, Г.А. 
Воронованың жұмыстарында көрсетілген. 
Тұтықпа балалардың психологиялық ерекшеліктері. 
 
Р. Е. Левинаның пікірі бойынша сөйлеу тілінің бұзылуы әр қашан
тұлғаның дамуына және психикасының дамуына әсер етеді, оның әсері
ақаулықтың табиғатына, деңгейіне сонымен қатар баланың өзінің
ақаулығына көңіл аударуына байланысты болады. Көптеген авторлар
тұтықпа балаларда әр түрлі деңгейде психикалық ерекшеліктері
байқалатынын атайды (Х. Лагузен, И. А. Сикорский, Г. Д. Неткачев, Э. 
Фрешельс, Ю. А. Флоренская, М. Е.Хватцев т.б). Кейінгі жылдардағы
ғылыми жұмыстарда психологиялық ерекшеліктерін тереңірек зерттеумен
қатар (С. С. Ляпидевский, В. И. Селиверстов, В. М. Шкловский, Ю. П. 
Некрасова, Г. И. Ангушев, Л. З. Андронова, Э. М. Кулиев). оларды
психологиялық ерекшеліктері бойынша ажыратуға (дифференциялауға) 
көңіл бөлмеді. Оның негізіне логофобияның болуы (С. С. Ляпидевский, С. 
И. Павлова) әр түрлі деңгейде өз ақаулығына көңіл аударуы (В. И. 
Селиверстов, В. М. Шкловский) алынады. 
Қазіргі кезде психологиялық-педагогикалық сипаттаманы ескере
отырып, өзінің ақаулығына көңіл аударуын негізге ала отырып
тұтықпаларды 3 топқа бөледі: нольдік, біркелкі, орташа және айтарлықтай
немесе жоғары деңгейде ақаулыққа көңіл аудару. 
Бірінші топтағы балалар өздерінің ақаулығын байқамайды, көңіл 
аудармайды. Олар үлкендермен де өзінің құрдастарымен, бөтен
адамдармен ұйалмай қарым – қатынас жасайды. Екінші топтағы балалар
тұтықпаға байланысты іштей қайғырады, әр түрлі амал арқылы
тұтықпаны байқатпауға тырысады. Дегенмен ақаулықты сезінуі, іштей
қайғыруы тұлғаның дамуына оншалықты әсерін тигізбейді. Үшінші
топтағы балалар үнемі өзінің ақаулығын сезінеді. Ондай балалар
әрдайым сөйлеу қиыншылықтарына көңіл аударып, терең және ұзақ
қайғырып, ренжиді. Соның салдарынан олар өздерін кем санайды,
секемшіл келеді және сөйлеу алдында қорқыныш пайда болады. 
Сонымен, тұтықпада тек сөйлеу функциясының бұзылуымен
қатар нерв жүйесінің, жалпы және сөйлеу моторикасының бұзылуы,
психологиялық ерекшеліктері байқалады
. 
Тұтықпаның таралуы. 

208 
Балалар арасында тұтықпаның таралуы туралы статистикалық
мәліметтерді талдау барысында төмендегідей қорытындыларды жасауға
болады: 
1.
Тұтықпа көбінесе 2-5жас арасында пайда болады, яғни фразалық 
сөйлеудің қарқынды даму кезінде. 
2.
Тұтықпа бастауыш сынып (әсіресе 1-сынып) оқушыларында жиі
кездеседі. 
3.
Мектепте оқу кезінде және жыныстық жетілу кезеңінде күшейеді. 
4.
Ер балалар арасында тұтықпа қыздарға қарағанда 3 есе көбірек
кездеседі 
5.
Жалпы балабақшалар мен мектептерді салыстырғанда балалар
үйіндегі, мектеп интернатының балалар арасында балаларда тұтықпа жиі
кездеседі.
6.
Қалада тұратын балаларға қарағанда ауылда тұратын балалар
арасында тұтықпа сирек кездеседі. 
Ауылда 0.8-0.9% (И. И. Демина, О. Т. Мороз), ал қалада 2% шамасында 
(М. Е. Хватцев т.б) тұтықпа байқалады. 
Профессор М. Зееманның айтуынша климат та тұтықпаның
байқалуына әсерін тигізеді. 
Сонымен, статистикалық мағлұматтар тұтықпаның байқалуына әр түрлі
факторлар (жынысы, жасы, мекеменің түрі, климаттағы т.б) әсер ететінін
көрсетеді. 

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: