Кешенді сҧйық тыңайтқыштар

89 
 
пайдаланылады.  Егін  егер  алдындағы,  тҧқым  себер  барысындағы, 
ауыспалы егістің дақылдарын ҥстеп қоректендіретін тыңайтқыш ретінде 
қолданады.  
Микротыңайтқыштар
 
– 
борлы, 
молибденді, 
марганецті,мырышты,  мысты  және  кобальтты.  Ең  тиімдісі  тҧқымды 
себер  алдында  опалау  немесе  шылау.  Сондай-ақ  топыраққа  жаппай 
шашуға немесе ҧяларға салуға немесе егістікті ҥстеп қоректендіруге де 
болады.  Бҧлардың  тиімділігі  дақылдардың  бҧларға  деген  талабын, 
топырақтағы ӛсімдікке сіңімді мӛлшерін де білуге байланысты. 
Тыңайтқыш  қолдану  жҥйесі
  –  бҧл  ӛнімділікті  және  оның 
сапасын  арттыруға  және  топырақтың  қҧнарлылығын  ҥдетуге 
бағытталынған  органикалық  және  минералды  тыңайтқыштарды 
пайдаланудың 
органикалық 
және 
ҧйымдастыру 
шараларының 
(органикалық  тыңайтқыштарды  жинау,  дайындау  және  дҧрыс  сақтау, 
тыңайтқышты  танапқа  тасымалдау  және  танапқа  енгізу  машиналар 
жҥйесін  ҧйымдастыру,  қышқыл  топырақтарды  ғаныштау  және  сортаң 
топырақтарды ізбестеу) кешені. 
Тыңайтқыш қолдану жҥйесі әртҥрлі санаттағы шаруашылықтарда 
тыңайтқыштарды 
қолданудың 
ғылыми-ҧйымдастыру 
жҥйесінен; 
егіншіліктің  агроландшафты  жҥйесінің  маңызды  буыны  –  ауыспалы 
егісте  тыңайтқыш  қолдану  жҥйесінен;  оңтайлы  мӛлшесінен,  тҥрінен, 
енгізу  мерзімі  мен  тәсілінен  тҧратын  тыңайтқышты    ауыспалы  егістің 
жекелеген дақылдарына қолдану жҥйесінен тҧрады.  
Ауыспалы  егістегі  және  жекелеген  дақылдардың  тыңайтқыш 
жҥйелері  бірімен-бірі  тығыз  байланыста.  Сондықтан  топырақтың 
қҧнарлылығының 
ӛзгеруіне 
шаруашылықтың 
химияландыру 
қҧралдарының,  қорларының  болуына,  жоғары  ӛнімді  жаңа  сҧрыптарды 
және  технологиялық  тәсілдерді  енгізуге  байланысты,  сондай-ақ 
айналадағы  ортаны  қорғаудың  талаптарына  сай  ол  жетілдіріліп  және 
тҥзету енгізіліп отырылуы тиіс.  
Ӛсімдіктердің қоректік заттарға деген талабы оларды негізгі және 
қосымша  ӛніммен  алып  шығатынымен  сипатталынады.  Жоспарланған 
ӛнімді  алуға  қажетті  тыңайтқыштың  оңтайлы  мӛлшерін  анықтау 
ӛніммен  алынып  шыққан  қоректік  заттардың  кӛрсеткішіне,  ӛсімдікті, 
жапырақты  және  топырақты  нақтылаудың  (диагностикалаудың) 
нәтижесіне  негізделінген.  Бір  ӛлшем  негізгі  ӛніммен  (қосалқыны  қоса) 
шыққан  қоректік  заттардың  мӛлшері  топырақ  климат  жағдайына, 
сҧрыпқа,  ӛнімнің  деңгейіне,  енгізілген  тыңайтқыш  мӛлшеріне, 
суландыру деңгейіне байланысты елеулі ӛзгеруі мҥмкін.  Жоспарланған 
ӛніммен  шығарылған  қоректік  заттарды  біле  отырып  ауыспалы  егістегі 
дақылдарға қанша тыңайтқыш қажет екенін есептеуге болады. Қоректік 
заттардың  мӛлшесін  есептегенде  кез  келген  (N,  P,  K,т.т.)  элементтерді 
топырақтан  қаншалықты  пайдаланатын  коэффициентіне  тҥзетуді  де 
ескереді.  Тыңайтқыштың  ауыспалы  егістегі  жҥйесін  қҧрастырғанда 

90 
 
ӛсірілетін дақылдың аңыздық және тамырлық қалдықтарын да ескерген 
жӛн. 
Ауыспалы 
егістің 
дақылдарының 
егістігіне 
енгізілетін 
тыңайтқыштың  жалпы  кӛлемін  бір  немесе  бірнеше  рет  әртҥрлі 
тәсілдермен  енгізіп,  топыраққа  араластырады.  Тыңайтқышты  тҧқым 
сепкенге  дейін  (негізгі) 
тұқыммен  бірге
  (қатар  бойына,  ҧялап), 
тұқым 
сепкеннен кейін
 (ҥстеп қоректендіру) енгізуге болады. 
Тұқым  сепкенге  дейінгі
  немесе 
негізгі
  тыңайтқыш  ӛсімдікті  бҥкіл 
ӛсінді  кезеңінде,  әсіресе  ӛсімдіктің  пәрменді  ӛсу-даму  кезеңінде  және 
қоректік  заттарды  ең  мол  пайдаланғанында  қоректенуін  қамтамасыз 
етеді. Ол қоректік заттардың жалпы мӛлшесінің ҥлкен бӛлігін қамтиды. 
Негізгі  тыңайтқышты  кҥзде  немесе  кӛктемде  соқамен,  культиватормен, 
тереңқопсытқышпен,  ауыр  тырмамен  және  басқа  да  қҧралдармен 
шашып, ҧялап топыраққа тереңірек сіңіруге болады. 
Тҧқыммен  бірге  енгізілген  тыңайтқыштың  негізгі  міндеті  - 
ӛсімдіктердің тамыр жҥйесі әлі жетіле қоймаған алғашқы кезеңдерінде, 
олардың  тамырлық  қоректенуін  жақсарту.  Бҧл  тәсілде,  әдетте  қоретік 
заттардың  әрқайсысының  шамалы  мӛлшесін  (5-20  кг/га)  енгізеді.  Бҧл 
ҥшін  жай  және  қос  суперфосфат,  кешенді  тыңайтқыштар  (аммофос, 
нитрофос, нитрофоска, нитроаммофос) қолданылады. 
Сапасы  жақсы  жоғары  ӛнім  алуда  тыңайтқышты 
егін  еккеннен 
кейін
  немесе 
үстеп  қоректендіру
  ҥшін  пайдаланудың  маңызы  ӛте  зор 
(отамалы  дақылдар,  кҥздік  дақылдар,  кӛпжылдық  шӛптер  егістігінде 
суландырылатын  дақылдарға,  жеміс-жидек  плантацияларында).  Бҧл 
негізгі  тыңайтқыштың  немесе  оның  әсерін  ҥстемелейді.  Айтылған 
тәсілдерді  дҧрыс  ҥйлестіру  ӛсімдіктің  бҥкіл  ӛсінді  кезеңінде  оңтайлы 
қоректенуін қамтамасыздандырады.  
 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: