И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

жүктеу 1,36 Mb.

Pdf просмотр

бет	45/222
Дата	16.01.2022
өлшемі	1,36 Mb.
	#32946

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 222

аг негиздери

2-дәріс. Топырақ қҧнарлылығы және ӛнім
1.

Топырақ қҧнарлылығы туралы тҥсінік.
2.

Топырақ  қҧнарлылығының  тҥрлері  және  қҧнарлылықты  ҥдету
(арттыру)  тәсілдері.
3.

Қарашіріндінің пайда болуы және оның қасиеттері.
4.

Ауылшаруашылық  дақылдарының  тіршілік  тҥрткіжайттары  және
олардың маңызы.
5.

Егіншілік
заңдары
және
олардың
ауылшаруашылық
дақылдарының ӛнімділігін арттырудағы маңызы.
Әдебиет:
1,9,10,11,23,25,26.
В.В.Докучаев,  «судың,  ауаның  және  әртҥрлі  ағзалардың  бірлесіп
әрекеттесуінен  жыныстардың  сыртқы  кӛкжиектерінің  табиғи  ӛзгеруін,
топырақ  деп  атау  керек»  деген.  Топыраққа  тән  ерекше  қасиет  –
қҧнарлылық
, яғни оның қоректік, су-ауалық, температуралық, тотығу-
тотықсыздану  және  т.б.  режимдерін  анықтайттын,  ӛсмдіктің  ӛсу-даму
барысында  тіршілігіне  қажетті  тҥткіжайттармен  қамтамасыздандыру,
қабілет деп тҥсіну керек.
Топырақ қҧнарлылығы ӛте жоғары ӛзгермелілігімен ерекшеленеді
және  тҥрткіжайттар  мен  топырақ  тҥзілу  жағдайларының  ӛзгерісіне  аса
сезімтал  келеді.  Ол  олардың  тектік  (генетикалық)  ерекшеліктерімен
тығыз
байланысты,
ал
жыртынды

топырақтар
ҥшін
–
ауылшаруашылығында  пайдалану  сипатына  (ӛсірілетін  дақылдарға,
агротехника  деңгейіне,  климатқа  және  т.т.).  Топырақ  қҧнарлылығының
деңгейіне  адамның  шаруашылық  әрекеті  ӛте  кҥшті  әсер  етеді.
Әлеуметтік – экономикалық қатынастар ӛзгергенде, ғылым мен техника

41

дамығанда
топырақ
қҧнарлылығы
да
ӛзгереді.
Топырақтың
жаратылыстық  (табиғи)  және  жасанды,  әлеуеттік  және  нақты  (тиімді)
қҧнарлылық тҥрлерін ажыратады.
Жаратылыстық  (табиғи)  құнарлылық
  –  тың  және  тыңайған
жерлерге  тән.  Ол  топыраққа  табиғи  ҥдерістер  мен  тҥрткіжайттардың
(топырақ  тҥртегі,  механикалық  қҧрамы,  физикалық  және  химиялық
қасиеттері,  қарашірінді  қоры  және  т.т.)  бірлесе  әсер  етуіне  тәуелді:
қҧнарлы (жоғары) және нашар (тӛмен) болуы мҥмкін.
Жасанды  құнарлылық
  –  адамның  шаруашылық  іс-әрекеті  болған
барлық  топырақтарда,  әсіресе  жыртылатындарда  анық  байқалады.
Топыраққа  әсер  ете  отырып,  адам  оның  табиғи  қорларын  ғана
пайдаланып  қоймайды,  сонымен  бірге  топырақтың  әлеуеттік
мҥмкіншілігіне  елеулі  әсер  етеді.  Ауылшаруашылық  дақылдарының
ӛсуіне  және  дамуына  оңтайлы  жағдай  жасау  мақсатында  топырақ
ӛңделеді,  тыңайтқыш  енгізіледі,  жақсарту  шаралары  жҥргізіледі.  Бҧлар
топырақтың
табиғи
қҧнарлылығын
ӛзгертеді
және
жасанды
қҧнарлылығын жасайды. Келе-келе жасанды қҧнарлылық топыраққа тән
қасиетке  айналады.  Адам  еңбегінің  ӛнімі  саналатын  топырақ
қҧнарлылығының  жаңа  деңгейі  пайда  болады.  Ӛте  жоғары  тиімді
қҧнарлылыққа  ие  топырақты
мәдени
  топырақ  дейді.  Ол  ӛндірістік  іс-
әрекет барысында тҧрақты тҥрде жақсара тҥсуі мҥмкін.
Адамның  іс-әрекетімен  туындаған  жасанды  қҧнарлылық  жеке
дараланбайды,  жаратылыстықпен  ҥйлесіп,  ол  сапалы  жаңа  санатты  –
табиғи-экономикалық
  (жаратылыстық-антропогендік)  қҧнарлылықты
қалыптастырады.  Бастапқы  табиғи  қҧнарлылық  қаншалықты  жоғары
болса  және  адам  топыраққа  қанша  мол  қаржы  мен  еңбек  шығындаса,
ӛңделетін жерлерде ол соншалықты жоғары болады.
Топырақтың
  әлеуетті

(енжарлы)  құнарлылығының
  шамасын
(мӛлшерін)  ӛсімдіктерге  қажетті  қоректік  заттардың  қоры,  топырақтың
агрофизикалық, агрохимиялық және т.б. қасиеттері бойынша болжайды.
Айтарлықтай деңгейде ол тың телімдердің табиғи қҧнарлылығын немесе
жыртылатын және басқа да ауылшаруашылық жерлердің жаратылыстық
және жасанды қҧнарлылығын білдіреді.

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 41 42 43 44 45 46 47 48 ... 222