И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

142 
 
тығыздығына  байланысты  қатараралықтарды  бірнеше  рет  ӛңдеуге 
болады.  
Картоп 
ӛсіргенде 
қатараралықты 
бірінші 
рет 
ӛңдеуді 
кешіктірмеудің  маңызы  зор.  Ең дҧрысы  - отырғызғаннан  5-7  кҥн  ӛткен 
соң ӛңдеу. Осы
 
кезде арамшӛптің тамырланып ҥлгермеген ӛскіндерінің 
80 %-на жуығын оңай жоюға болады. 
Бірінші ретте топырақ 10-12 см, екіншіде 8-10 см,, ҥшіншіде 6-8 см 
тереңдікке ӛңделеді. Бірінші рет қопсыту кезінде ӛсімдікті қорғау алаңы 
8-10 см, келесілерінде 2-3 см қосылып отырылады. 
Азжылдық    қосжарнақты    арамшӛптермен      кҥресу    ҥшін  
гектарына  70  %  с.ҧ.  пиларбузиннің  0,7  кг  бҥркеді.  Қосжарнақты 
арамшӛптерге  қарсы  2,4  Д  тобының  амин  тҧзын  қолдану  да  жақсы 
нәтиже  (гектарына  1,5-2  кг)  береді.  Аталған  гербицидтермен  картоп 
ӛскіні  топырақ  бетіне  шығардан  4-5  кҥн  бҧрын  ӛңдеу  керек,  ал 
пиларбузинді ӛскін пайда болғаннан кейін де бҥркуге болады. 
Егін  кӛгі  жаппай  пайда  болғаннан  кейін  жас  ӛсімдіктерді  0,1% 
мыс  тотыяйынына  NPK  2  %  (әр  гектарға  300-400  л  жҧмыс  ерітіндісін 
жҧмсап)  қосып  ӛңдейді.  Бҧл  ӛсімдіктердің  саңырауқҧлақ  ауруларына 
тӛзімділігін  арттырады  және  тамырдан  тыс  ҥстеп  қоректендіру  болып 
табылады. 
Суландырылатын  және  суландырылмайтын,  бірақ  топырақ 
ылғалдылығы мол жағдайларда және ӛсімдік биіктігі 15-17 см жеткенде 
(бҥршіктенуінің басында), картопты тҥптеуге кіріседі.  
Суландыру.
  Суландырылмайтын  жерлерде  картоп  1  ц  тҥйнек 
қалыптастыру  ҥшін  орташа  есеппен  15  м
3
  су  шығындайтыны  белгілі. 
Егер  әр  гектардан  200  ц  тҥйнек  жинауды  болжасақ,  онда  3000  м
3
  су 
қажет  болады.  Бҧған  болады-ау  деген  бос  шығын  суларды  ескерсек, 
Қазақстанның  солтҥстігінде  тҥсетін  жауын-шашын  айтылған  ӛнімді 
қалыптастыруға  жеткіліксіз  екені  белгілі.  Осыған  байланысты  картоп 
егістігін кҥтіп-баптауда суландыру ерекше маңызға ие. 
Картоптың  бірқалыпты  ӛсіп-дамуына  оңтайлы  ылғалдылық 
жағдай топырақтың тӛменгі ылғал сыйымдылығы кӛктегенге дейін 65-70 
%,  бҥршіктену-гҥлдеу  кезеңдерінде  –  75-85,  жапырақтары  сола 
бастағанда  –  60-65  %-дан  тӛмен  тҥспегенде  қалыптасады  екен.  Осы 
кӛрсеткіштер  суару  мерзімін  және  гектарлық  су  мӛлшерін  анықтайды. 
Суландыруды әртҥрлі әдістермен жҥргізуге болады, әзірше ең тиімдісі –  
жаңбырлатқыш  қондырғылармен  (ДДА-100МА,  ДДН-100,  ДМУ-
«Фрегат» және т.б.).  
Қазақстанның  солтҥстік  ӛңірінде  картопты  ӛсінді  кезеңінде  4-5 
рет,  әр  гектарға  350-450  м
3 
су  беріп  суландырады.  Кейбір  ылғалды 
жылдары  жақсы  ӛнім  алу  ҥшін  уақытында  екі-ҥш  рет  суландыру 
жеткілікті болады. Қуаңшылық жылдары 5-6 рет суландыру қажеттілігі 
туындайды. 

143 
 
Бірінші рет суарудың мерзімін анықтаудың маңызы ӛте зор. Ерте 
отырғызғанда  және  ылғалмен  жақсы  қамтамасыздандырылғанда, 
суландыруды 
ӛскіндер 
пайда 
болысымен 
жҥргізеді. 
кешірек 
отырғызғанда,  әсіресе  қҧрғақ  топыраққа,  суландыруды  тҥйнекті 
отырғызысымен  жҥргізу  керек,  бҧл  ӛскіндердің  жедел  пайда  болуын 
қамтамасыздандырады.  Келесі  суландыруларды  бҥршіктену  алдында, 
гҥлдену  кезеңінде  және  соңғысын  картопты  жинауға  20  кҥн  қалғанда 
жҥргізеді.  Суландыру,  әсіресе  бҥршіктену  алдында  немесе  бҥршіктену 
кезеңінде – тҥйнек қалыптаса бастағанда қажет болады.  
Суландыруда  топырақтың  ылғалдану  қабатының  тереңдігінің 
маңызы ӛте зор, себебі ылғалдандырудың қажетті тереңдігіне жетпеген 
суландырудың  тиімділігі  шамалы,  тіпті  тамыр  жҥйесі  мҧндайда 
топырақтың  жоғарғы  қабатында  ғана  дамиды  да  тҥйнектердің  біркелкі 
ӛсуін 
қамтамасыздандыра 
алмайтындықтан 
зиянды. 
Озық 
шаруашылықтардың іссанасына сҥйенсек, топырақтың терең қабатының 
жақсы  ылғалдануы,  суландыру  алдында  тереңдігі  30-35  см  тереңдікке 
жететін саңылаулар жасағанда жҥретіні.  
Әрине  суландыру  барысында  екінші  жағына  –  суландыруды 
топырақтың шекті су сыйымдылығынан асырып жіберуге – жол бермеу. 
Бҧл  судың  артық  шығынына,  ыза  суының  кӛтерілуіне,  топырақтың 
тҧздануына  және  ауа  райының  кҥрт  нашарлауына,  ӛнімділіктің 
тӛмендеуіне әкеледі.  
Суландыруды ең дҧрысы таңсәріде, кешкі немесе тҥңгі сағаттарда 
жҥргізу. Мҧндайда желдің кері әсері, ӛсімдіктердің кҥюі және ылғалдың 
топырақтан артық булануы басыңқыланады. 
Әр  суландырудан  кейін,  топырақ  ҥсті  сәл  дегдігенде, 
қатараралықтарды  ӛңдеу  қажет.  Қопсытуды  уақытында  жҥргізбесе 
суландырудың тиімділігі кӛптеп тӛмендейді. Қатараралықты қопсытуды 
кешеуілдеткенде  топырақ  ҥстіне  ірі  кесектер  кӛтеріледі  (әсіресе  ауыр 
топырақтарда)  және  ӛсімдіктердің  тамыр  жҥйелері  зақымдалады. 
Суландырудан  кейін  топырақты  қопсытусыз  қалдырса,  ол  қатты 
тығыздалады  және  жарылады  да,  топырақтан  бірнеше  кҥн  ішінде, 
суландыру  суынан  артық  мӛлшерде  ылғал  ҧшып  ҥлгереді.  Міне, 
сондықтан  да  суландырудан  кейін  уақытында  және  сапалы  жҥргізілген 
қопсытуды қҧрғақ суландыру деп атауы жай емес.  
Азықтық  картопты  жинауды  тҥйнектердің  физиологиялық  толық 
піскен  кезінде  бастаған  жӛн,  бҧл  пәлектің  солуымен  тҧстас  келеді. 
Ӛсінді  кезеңі  қысқа  және  жаздың  екінші  жартысында  жауын-шашыны 
молаятын  Қазақстанның  солтҥстігінде  картопты,  әсіресе  орташадан    
кеш  пісетін  сҧрыптарды  пәлегінің  жасыл  кҥйінде  жинауға  тура  келеді, 
себебі  ерте  тҥсетін  бозқырау  ӛсінді  кезеңін  тоқтатады.  Сондықтан 
картопты қауіпті бозқырауға дейін жинап алу керек. Картопты  тҧрақты 
бозқырауға  дейін  25-30  кҥнде  жинап    алу  ҥшін,  жинауды  ерте  

144 
 
пісетіндерден, тамыздың ҥшінші он кҥндігінде бастап, қыркҥйектің 15-
20-да бітіру керек. 
Тҥйнектердің  пісуін  жеделдету,  жинау  барысында  олардың 
жарақаттануын  азайту  және  тҥйнекжинағыш  машиналардың  жҧмыс 
атқару  жағдайларын  жақсарту  ҥшін,  жинаудан  5-7  кҥн  бҧрын  пәлегін 
аластау  қажет.  Бҧл  жҧмысты  КИР-1,5  Б  (тҥйнек  жинау  жеңілдейді) 
машинасымен атқарады. 
Пәлекті  қҧрғатумен  (десикациялаумен),  магний  хлоратын  (30-35 
кг/га)  әр  гектарға  400-500  л  жҧмыс  ерітіндісін  шығындап  бҥркумен, 
жоюға болады. 
Тҧқымдық  картопты  КТН-2В,  КТС-1,4  машиналарымен  жинауға 
болады. 
Жинаудың үш тәсілі бар.  
Комбайнмен
  тікелей  жинауды  топырақ  жеңіл  еленгенде  (жеңіл 
және  орташа  саздақ  топырақтарда)  және  ылғалдылығы  12-23  %-да 
қолданады.  Е-686,  ККУ-2А  комбайндарымен  жинайды  және  КСП-15Б 
сҧрыптағыш нысанға жеткізіп фракцияларға бӛледі. 
Бӛлектеп  жинауды
  ауыр  және  ылғалды  топырақтарда,  комбайнмен 
тікелей  жинауға  мҥмкіндік  болмағанда,  қолданады.  Тҥйнектерді  УКВ-2 
қазғыш-жалжасағышпен 2 қатардан қазып алады да, жалға салып, кейін 
комбайнмен жинайды.  
Құрамалы  тәсілде
  бірінші  кезекте  картопты  УКВ-2  машиансымен 
қазып алады да, тҥйнектерді қазылмаған кӛршілес екі қатардың арасына 
жолақтап салады. Екінші кезеңде тҥйнектерді комбайнмен жинайды әрі 
қалған қатараралардағыларды қазып алады. 
КТН-2В қазғышымен және соқамен де қазуға, кейін қолмен жинауға 
болады.  

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: