Органикалық  тыңайтқыштар

86 
 
әдісіне  қарай  тӛсенішті,  тӛсенішсіз,  оның  қҧрамындағы  судың 
мӛлшеріне байланысты жартылай сҧйық (90% дейін) және сҧйық (90-93 
%)  кӛң  алынады; 
қҧс  саңғырығы
  –  қҧнды  және  жедел  әсер  ететін 
органикалық тыңайтқыш. Қҧсты еркін баққанда  – тӛсенішті, фабрикада 
қҧсты  торда  баққанда  тӛсенішсіз  саңғырық  алады.  Отамалы,  кҥздік 
дақылдар  егістігіне  негізгі  және  ҥстеме    тыңайтқыш  ретінде  қолдану 
тиімді.  
Шымтезек
  –  оттегі  тапшы,  ылғалдылығы  әжептәуір  жоғары 
жағдайда  ӛсімдік  массасының  ыдырауы  әртҥрлі  деңгейдегі  тҥрі.  Пайда 
болу  тегіне  қарай,  ол  жоғарғы(лық),  ӛтпелі  және  ойпаңдық  болады. 
Ҥшеуінде де азот мол, бірақ ойпаң шымтезекте кӛбірек (қҧрғақ затының 
2,5-3,8  %).  Жоғарғы  шымтезекке  жоғарғы  қышқылдылық  тән 
болғандықтан,  оны  таза  кҥйінде  енгізуге  ҧсынбайды.  Шымтезекті 
кӛңмен,  кӛң  сыдырасымен  қордалау  ӛте  тиімді  –  микробиологиялық 
ҥдерістер пәрменделінеді, тыңайтқыштың (қоректілік) қҧны артады. 
Қорда
  –  екі  қҧрауыштан  тҧрады:  топырақтан  (шымтезектен)  – 
ылғалды және аммиакты сіңіретін және кӛңнен немесе шаруашылықтың 
басқа  да  органикалық  қалдықтарынан.  Алғашқы  қҧрауыш  қордалаусыз 
әлсіз сіңірімді, соңғысында микрофлораға ӛте бай және азоты бар жеңіл 
ыдырайтын  органикалық  қосылыстар  мол.  Қоспадағы  барлық  масса 
(қҧрауыштар)  біркелкі  және  сусымалы  болғанда  қорда  дайын  деп 
есептелінеді.  Кҥзде сҥдігер кӛтергенде немесе сҥдігерді кӛктемде ӛңдеу 
барысында  қолдану  тиімді;  жасыл  тыңайтқыш  (сидерат)  –  бҧршақты 
дақылдардың 
(бӛрібҧршақ, 
сераделла, 
тҥйежоңышқа, 
кҥздік 
сиыржоңышқа,  эспарцет,  таспашӛп,  ноғатық,  т.т.)  жасыл  массасын, 
топырақты  азотпен  және  органикалық  заттармен  толықтыру  ҥшін 
орналастыру.  Бҧл  тәсілді  сидерациялау,  ал  араластырылатын  ӛсімдікті 
сидерат  деп  атайды;  жасыл  тыңайтқыштармен  қҧрамында  100-200  кг 
азоты бар 35-40 т/га органикалық масса енгізіледі. Жасыл тыңайтқыштар 
– мәдениленуі нашар, әсіресе кӛңнің әкелінуі немесе тасымалдауы қиын 
аудандар ҥшін топырақ қҧнарлылығын арттырудың бірде-бір қҧралы.  
Сабан
  –  сәйкес  минералды  тыңайтқышпен,  сҧйық  кӛңмен  немесе 
жасыл  тыңайтқыш  ретінде  қолданылатын  бҧршақты  дақылдармен 
ҥйлестірілгенде  топырақтағы  қарашірінді  мӛлшері  бойынша  сондай 
кӛлемдегі  кӛңге  балама  бола  алады.  Сабанды  ҧсақтап  тыңайтқыш 
ретінде  қолдану  тәсілдері:  кҥзде  сҥгер  астына  немесе  кӛктемде  жасыл 
тыңайтқышпен  ҥйлестіре;  топырақты  су  шаюдан  және  жел  ҧшырудан 
қорғайтын жабынды ретінде. 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: