Газет 988 жылдыѓ шiлдесiнен бастап шыѕады №32-33 (5382), 16 наурыз, бейсенбi, 2017 жыл

16 наурыз 2017 жыл.

№32-33 (5382)

www.almaty-akshamy.kz

9

«АЋШАМ» ЖЌНЕ АЅАЙЫН

Менiѓ ћолыма ћалам алѕызып, ккейде

быћсып жатћан шоћты, жаћсыны жариялауѕа

тырысып, тырысып ћана ћоймай, ћолџшын да

берiп,  ел кѓiлiнен шыѕып жљрген Бейсен

Ћџранбектiѓ 11.01.17 кљнгi «Айтуѕа  оѓай»

хабарында  ктерiлген «Жџлдыз дегенiмiз

кiм?» деген хабары љрлеп жiбердi. Халћымыз

еш уаћытта халыћтыѓ небiр тџлѕаларын

жџлдызѕа теѓемептi, халћыныѓ жџлдызы ѕана

емес, айы, кљнi болѕандарѕа да  «жџлдыз»,

«ай», «кљн» деп ат ћойып, айдар таћпай-аћ

жљрегiнде саћтап, мойындапты. Елiн жан-

тќнiмен жаћсы крiп, ат љстiнде кљн крiп,

ћажет кезiнде шыбын жанын ћџрбан

еткендердi айтпаѕанда, нерiмен елiмiздi ѕана

емес, шет елдi де дљр сiлкiндiрген хас

жџлдыздарымызды жџлдыз деп атамаппыз.

Ал  жеѓiл-желпi бiр-екi ќн айтып, не айтар

ойы жоћ, не даусы жоћтарды, керiсiнше,

«жџлдыз» санап  жљргенiмiз ћалай? Санап

ћана ћоймай, ћазiргi кзi тiрi, жастары

келген, бљкiл мiрiн нерге арнаѕан майтал-

мандарымызды ескермей, бљгiнгi сол бесiк-

тен белi шыћпай «жџлдызѕа»  айналѕандарды

ѕана  љкiмет наградасымен марапаттайты-

нымыз ћалай? Атам заманнан келе жатћан

халыћ ќндерiн бџзып айтатын... 

(ретi

келгенде, толып жатћан мысалдыѓ бiрiн ѕана

айта кетейiн, халыћ ќнiнiѓ ќу бастаѕы сзi:

«Ћарай кзiм, жете алмадым жер шалѕай,

жалѕыз зiм» деген жолды, «Ћарай кзiм,

есiѓде ме, кешегi айтћан сзiм» деп айтып

жљр) з «деѓгейлерiне» лайыћтап, згертiп

айтатындарды да жџлдыз крiп жљргенiмiз

ћалай? Љнi, дикциясы, кркемдiгi тљгiлi 42

ќрiптi дџрыстап  айта алмайтын, тiлдерiнде

мљкiстерi бар,  аћшаныѓ, тамыр-таныстыѓ

арћасында теледидарда жљргiзушi боп жљрген

жљргiзушiсымаћтарды да жџлдыз санайты-

нымыз ћалай? Бџл бiздiѓ iрiленудiѓ орнына,

керiсiнше, џсаћталып бара жатћанымыздыѓ

белгiсi емес пе екен, аѕайын!?

Жалпы, тележурналистерiмiздiѓ негiзгi

мiндеттерiнiѓ бiрi ќрi негiзгiсi – халыћћа бе-

рерi кп маѕыналы, маћсатты идеологиямен

жџмыс iстеу деп тљсiнемiн. Сол идеология-

лардыѓ бiрi – бала тљгiлi, керек десеѓ, љлкен-

дердi де тќрбиелейтiн, дџрыс жолѕа, мќде-

ниеттiлiкке баѕыттайтын мазмџнды, тартым-

ды хабарларды беру болса, осы љдеден олар-

дыѓ шыѕа алмай отырѕандары ћалай? Барлыћ

саланыѓ кемшiлiктерiн атойлап халыћћа

жеткiзетiн 4-билiк иелерiнiѓ з кемшiлiктерi

туралы жаћ ашпайтындары ћалай?

Осы хабарда бiр жас аћын бала да

«ќншiлер теледидарды жаулап алды» деп,

тљсiнген адамѕа iшiндегi ћыжылын бiлдiрдi,

яѕни, кзi ашыћ, ккiрегi ояу, талѕамы зор

халыћтыѓ ойын айтты. Бiраћ, мен дќл осы

арада не даусы жоћ, не сырт келбетi жоћ, не

ыћшамаудандаѕы љйiмiзге ћайта алмай

сандалып жљргенiмiздi, 5 жылдан берi ќлi

транспорт жљрмейтiнiн айтсын деп, белгiлi

бiр арнадан журналистер шаћырѕан едiм, бiр-

екi ћыз келдi.  Келе сала бас жоћ, аяћ жоћ,

бiр ауыз жн айтпаћ тљгiлi, амандыћ, саулыћ,

здерiн таныстыру жоћ... жиналѕан халыћћа

микрофонын џсынып тџр. Одан кейiн ха-

лыћтыѓ байбалам салмай, не мќселенi мќ-

дениеттi тљрде ћалай айтатынын џйымдас-

тыру ћайда, кiрiспе сздерi ћайда?! Кiм не

айтса, соныѓ аузына микрофонын џсынып,

млиiп тџрѕан тележурналистердi крдiм! Ћа-

заћша айтћанда, «ауыздарынан сзi, ћойын-

дарынан бзi тљскен» жанды ћуыршаћтар.

Аяѕында  «неге бќрiн дайындап ћоймаѕан-

сыз?» деп, зiмдi кiнќласын... Ћарнымныѓ

ашћаны сондай, «осындай журналистер теле-

дидарда жљрсе жетiскен екенбiз» деп, жљре-

гiм ауырып,  кетiп ћалдым. Осындай шала-

жансар журналистсымаћтар халыћты ћайда

жетелемек!? Эфирдi немен, ћалай толтыр-

маћ?

Сiздердiѓ жеѓiл таћырыптарѕа џмты-

латын себептерiѓiздi мен:    бiрiншiден, эфир-

дегi ћыруар саѕаттарыѓызды немен толтырар-

ларыѓызды бiлмейсiздер де, тек «ойбай аттан,

ћырды, жойды» деген дайын жаѓалыћтарѕа

ѕана љлкен мќн берiп, елден бџрын жетесiз-

дер,  екiншi, маѕыналы, мќндi, ћызыћты

хабарларды жандарыѓызды ћинап жасай

алмайсыздар, себебi, бџл љлкен бiлiмдi ћажет

етедi, љшiншiден,  сiздер де халыћ назарын

здерiѓiзге аударып, здерiѓiздiѓ де оѓай

жџлдыз болѕыларыѓыз келетiндiктен  деп

тљсiнемiн.

Ћорыта айтћанда,  эфирлерiн маѕыналы,

бiлiмдi хабарлармен толтыратын тележур-

налистер, ыћшамаудандарѕа есiмдi дџрыс ћоя

алатын ономастика ћызметкерлерi, бiрнеше

жылѕа созбай  халыћћа транспорт жљргiзе ала

алатын жол-клiк басшылары, аурудыѓ

ћалтасына емес, кзiне ћарайтын дќрiгерлер,

45 минут сабаѕын сапалы ткiзе алатын мџѕа-

лiмдер, таѕысын-таѕылар ..., халыћ ћамын ой-

лап,  шын мќнiнде жанашырлыћпен ћарап,

зiнiѓ отырѕан жерiнде халыћ игiлiгiне

жаратар iс iстей алатын, «айтћызбай бiлетiн,

ћаћћызбай iлетiн» саналары згерген ћазаћ-

тар болмайынша... «дамыдыћ... дамимыз...»

деп айту ћалай болар екен?! Елдiѓ дамыѕанын

крсететiн еѓ бiр негiзгi жол – халыћћа жа-

салѕан жаѕдайдан крiнетiнiн ескерсек екен.

здерiнiѓ хабарларын халыћћа тек «ой

тастасаћ болды» деп тљсiнетiн журналистерге

айтарым: сол ойларыѓыз џсаћ-тљйек ой емес,

мазмџнды ойлар болса екен, ћыздарымызды,

џлдарымызды ойландыратын, тќрбиелейтiн

ойлар болса екен деймiн. Халыћтыѓ сiздерге

ћарап ой тљзейтiнiн, жастарымыздыѓ сiздерге

ћарап бой тљзейтiнiн ескерсеѓiздер екен. Бiз

жџлдыз санап жљргенiмiзде, басћалар есеп-

терiн тљгендеп жатћанын да крiп отырмыз

ѕой. Аспанѕа ћарап, жџлдыздарды санаѕанша,

алысћа ћарап, басћаларѕа есемiздi жiбермеудi

ойлай алсаћ, ћане?

Шќйза ОМАРОВА,

зейнеткер.

Жемћорлыћ

Болсаѓ егер  жемћор,

Маѓдайыѓда ћалыѓ сор.

Жанџяѓда алыста,

Кљтiп тџр сенi темiр тор.

Тегiн аћша тегiн пџл,

Етедi аћылсызды  аћшаѕа ћџл.

Жемћор болып араны ашылып,

Аћырында мiрден ћалады  тџл.

Жемћордыѓ берiк болмас,

Аѓсап ћџрѕан отауы.

Арамыздан аласталсын,

Адамдардыѓ ћорћауы.

Бай-кедей болып блiнбей,

Ћазаѕым теѓдей тойынсын.

Параћорлыћ жойылып,

Соѓына нљкте ћойылсын.

Тлеутай   АЋАТАЕВА.

талѕамы жоћ «жџлдыз-ќншiлердi» былай ћоя

тџрып, мџныѓ себебiн тележурналистерден

кремiн. Себебi, соларды насихаттап жљрген

– тележурналистер! Барлыћ арналарда

ћыруар саѕат уаћыт бар. Осы уаћытты

жоѕарыдаѕыдай мќндi хабарлармен эфирдi

толтыра алмайтындыћтан, олар осындай оѓай

жолѕа жљгiредi. Онысы – барлыћ хабарларын

ќншiлермен байланыстыру. Тiптi, оларды

дќрiптеулерi соншалыћ, олардыѓ бљкiл

тiрлiктерiнен хабардар ететiндерi аздай, ќйел-

жџлдыздардыѓ жљктi болуы, ћалай босануы...

журналистердiѓ негiзгi таћырыптарына

айналѕаны ћашан! Елге айтар тџщымды

ойлары болмаѕан соѓ, олар, тiптi,  iшi ауыр-

ѕандарын да айтатын болды. Барлыћ дерлiк

арналар ќншiлер туралы хабарларына ат

ћойып, айдар таѕып тџрып хабар жасап алѕан.

...Ал осы хабарлары арћылы ќншiлердiѓ

халыћћа не берiп жатћандары туралы теле-

журналистердiѓ ойланбайтындары ћалай?!

Одан кейiн студияларына орынды-орынсыз

адамдар шаћырып, орынды-орынсыз таћы-

рыптар ктерiп, ћалай болса солай 

(«репер-

туарыѓызда ћандай ќндер бар?», «ћандай

сыйлыћ алѕанды жаћсы кресiз?», «ћандай

таѕамды жаћсы кресiз?»... «Алдаѕы жос-

парыѓыз ћандай?..» сияћты арзан сџраћтардыѓ

халыћћа берерi не?) сџраћтар ћойып...

сонымен толтыра салады эфирлерiн. Абай

атам «Кп аћымаћ, ебiн тап та, жнге сал»

демеп пе едi, сондыћтан да, дќл ћазiр ќн-

шiлердi дќрiптей бергенше, халыћтыѓ негiзгi

кпшiлiк тобын мќдениеттiлiкке, жауапкер-

шiлiкке жетелейтiн наѕыз идеология керек

бiзге! Сол идеологияныѓ негiзгiсi сiздердiѓ

мойындарыѓызда, ћымбатты тележурна-

листер! «Барлыћ нердiѓ iшiндегi еѓ маѓыз-

дысы – кино» деп едi ѕой  «кљн ксем», бљгiн-

гi теледидар сол киноны да крсетiп отырѕан-

дыћтан, содан артыћ болмаса кем болмайтын

кљнге жеткен... Тљсiнген тележурналистке

бџл – љлкен салмаћ! Одан кейiн, халыћтыѓ

болашаѕын жалѕайтын  џрпаѕымыз,  мектеп

оћушысын ћызыћтыратын, оларды бiлiмге

ћџштар етiп, жамандыћтан жирендiрiп,

жаћсылыћћа џмтылдыратын, тќрбиелейтiн,

ћай арнада  ћандай хабар бар, айтыѓыздар-

шы? Бќрiн «Балапан» арнасына аудара сал-

ѕансыздар. Ол арнаны ћаланыѓ барлыћ ба-

ласыныѓ кретiнiне де кљмќнiм бар... Ал

баланыѓ  дамуы керек, оларды дамытудыѓ

негiзгi бiр џшы сiздердiѓ де ћолдарыѓызда

екенiн естерiѓiзден шыѕармаѕайсыздар!

Џрпаћ тќрбиесi алдында тек мектеп ћана

емес, љкiметтен бастап бљкiл ел жауапты

екенiн ќлде бiлмейсiздер ме?.. Бала тќрбиесiн

тек мектепке ѕана ћалдырып, бала мен

џстазды тек кемшiлiк жаѕынан крсетiп

жљргендерiѓiздi де бiлсеѓiздер екен. Ќй,

ћайдам...

...Бiздiѓ тџрѕан жерiмiз «Аћбџлаћ»

ыћшамауданы,  “АЗТМ 14” кшесiндегi

(жылаѓыз я кљлiѓiз, атымыз осылай... Тiл

басћармасы мен ономастика ћызметкерлерiне

барѕанымызда, олар бiз бiлмеймiз деп шыѕарып

салды, ћызыћ, сонда оны кiм бiледi екен?! Ћайда

барып, кiмнен сџрарымызды бiлмей бiз жљрмiз...)

Сарайшыћтыѓ саздары,

Ћаѓћылдайды ћаздары.

Су сџрасаѓ бал берер,

Ноѕайлыныѓ ћыздары.

Осы бiр жыр жолдарын бала ке-

зiмiзден тарихи кiтаптардан оћып

скенiмiз жадымызда ћалыпты. Таяуда

Алматыдаѕы Республика сарайында

Бекболат Тiлеуханныѓ «Елiм менiѓ»

атты кешi ттi. Бџл кештiѓ бќрiмiздi

ћайран ћалдырѕанына еш шљбќ жоћ. Ел

еѓсесi ктерiлiп, рухы сiп ћалды.

Кештiѓ маѓыздылыѕы, ћџндылыѕы

сонда – ќн, кљй арћылы тарихымыз да

рiлiп отырды. Бќрi де керемет ћой.

Ендi ќу бастаѕы жыр жолдарына

оралѕым келiп отыр. Менi айрыћша

толѕандырѕаны ноѕайлыћ жыршы Ар-

сланбек Сџлтанбеков болды. Бек-

болаттыѓ айтуынша, ол «Асау Ноѕай»

деп хабарланды, сiрќ, лаћап аты болса

керек. Сол Асау Ноѕай гитарамен

ћосылып «Ендi алмаѕан неѓ ћалды»

атты жырды айтты. Бџл, айналып

келгенде, сол сџрапыл замандаѕы бљкiл

тљркi жџртына, Алтын Орданыѓ аста-

насы болѕан Сарайшыћты мекендеген,

береке-бiрлiгi блек болѕан, абыройы

тасып, бiр аѕаныѓ баласындай

болѕандардыѓ iшiнде ноѕайлыныѓ да

Арсланбектей алтын асыћтай азамат-

тары жљрдi ѕой. Сол халыћтыѓ iшiне

iрiткi салѕан сыртћы ктем кљштердiѓ

жасаѕан ћысастыѕынан елден-жерден

БIЗ ЖЏЛДЫЗ САНАП

ЖЉРГЕНIМIЗДЕ

айрылѕан халыћтыћ кейпiнiѓ ноѕай-

лыныѓ жырындаѕы крiнiсiн Асау

Ноѕай айтћанда, ккiрегiнде кзi бар,

кеудесiнде намысы бардыѓ толћыма-

ѕаны ћалмады. Еѓсесi заманында трт-

кљл дљниенi тамсандырѕан биiк аћ орда

– Алтын Орда, Сарайшыћтыѓ дќуренi

кз алдымызѕа келдi. Ойына келгенiн

iстеген орыстыѓ нџсћауымен жермен

жексен етiлген ћџтты да ћуатты,

ћасиеттi мекендi жырлаѕан Асау

Ноѕайдыѓ кз жасын толћымай тыѓдау

мљмкiн емес едi. Жасай бер, бауырым,

Асау Ноѕай.

Ќ.ЌЛIМГЕРЕЙ.

Асау Ноѕай

бќрiмiздi

жылатты

Беттердi ќзiрлеген – Ж.ЫНТЫЋБАЙ.