Филология факультеті

жүктеу 0,59 Mb.

Pdf просмотр

бет	24/54
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,59 Mb.
	#39689

1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 ... 54

« азіргі аза тілі. С з тіркесі мен жай с йлем синтаксисі» п ні

13-дəріс Дəріс тақырыбы: Синтаксистік қатынас Дəріс мазмұны

ОСӨЖ:
Мəтінішілік сөйлемдердегі орайлас байланыс.
Жеке сөйлемдердің əрқайсысының бойынан табылған орайластық сандық
тұрғыдан көбейеді. Мəселен, төмендегі шағын мəтіндік байланысуда төрт
жеке сөйлемдік тұлға бар, əрі олардың негізгі мүшелері орайласа
байланысудан түзілген: Бұл қалаға аға сұлтан көп туысқанын, көп нөкерін
ертіп келген. Құнанбай пəтерінің маңындағы үш-төрт кварталдың
əрқайсысында өзді-өз тобымен ошарылып орнап жатқан Майбасар, Жақып,
Қаратай сияқты Құнанбайға тарапты кісілер бар. Майбасар мен Құнанбай
пəтерлерінен күндіз-түні табылып тұратын тілмəш, стражниктер болады.
Майбасарға тиісті атшабар Қамысбай, Жұмағұлдан басқа Құнанбайдың өз
жігіті, өз атшабары – Қарабас та бар-ды (М.Əуезов).

СӨЖ:
Н. Оралбаева.

342-356 – жаттығу.

Қолданылатын əдебиеттер:
А.Байтүрсынов. Тіл тағылымы. Алматы, 1992.
2. Қ.Жұбанов. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999.
3. С.Аманжолов. Қазақ əдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы.Алматы,1994
4. М.Балақаев.Т.Қордабаев. Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1971.
5. М.Балақаев.Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1992.
6. М.Балақаев.Т.Сайрамбаев. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 2004.
7. Р.Əміров. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983.
8. Р.Əміров.Г.Əмірова. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1997.
9. Т.Сайрамбаев. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1992.
10.Қ.Жəукенов. Синтаксис. Алматы, 1996.

13-дəріс
Дəріс тақырыбы:
Синтаксистік қатынас

Дəріс мазмұны:
Предикаттық жəне предикаттық емес қатынастар.
Салалас байланыс – синтаксистік бірліктердің өзара теңдестігінен туған
нəтиже. Бұл байланыс түрі синтаксистің сөзтұлға, салалас құрмалас жəне
мəтін саласында қызмет етеді. Сөзтұлға синтаксисіндегі қызмет тілдегі
салаластық тіркестерді жүйелеуден көрінеді. Яғни, толық мағынаға ие кез
келген
сөзтұлға
бір-бірімен
интонация
арқылы
жəне
жалғаулық
шылаулардың көмегімен байланысады. Олардың жеке мағыналы екендігін
бірінен-біріне бір тұлғалы сұрақтардың қойылуынан байқаймыз. Екіншіден,
ондай бірліктердің орнын алмастыруда жалпы синтаксистік мағынаға нұқсан
келмейді (сөйлемдегі ерекшеленген сөзтұлғаларға көңіл аударыңыз).
Тілімізде толық лексикалық мағынасы бар сөздер тізбегінен тұратын
бірқатар тіркестер кездеседі. Олар тіл білімінде салаласа байланысқан
тіркестер немесе сөздердің салалас қатары деп аталып жүр. Қазіргі күні
оларды жеке мағынадағы тұлғалар десек те, синтаксистік құрылыста бір
қызмет аумағынан шықпайды. Яғни, бір ғана сұраққа жауап береді, бір ғана
синтаксистік тұлға ретінде танылады. Мысалы: Ақ атты, ақ сойылды, жіп-
жіңіщке сұңғақ бойлы жас жігіт алтыбақанға жолдасынан бұрын жетті
(М.Əуезов).

жүктеу 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 ... 54