6 Тарау: Қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын шығындар
135
көрсеткіштер 2004-2006 жылдар арасында Атырау облысында 544 АҚШ доллары, Ақмола
облысында 3 АҚШ доллары болды. Жан басына шаққандағы орташа шығындар мұнай
өндіретін аймақта өнеркəсіп секторының басқа салаларында маманданатын облыстардағы
осындай көрсеткіштерден төрт есе жоғары болды. Ал елдің ауылшарушылық аймағына
келетін болсақ, Жан басына шаққанда жұмсалатын шығындардың жоғары деңгейі Қостанай
облысында тіркелді. Жақсы дамыған ауылшарушылық қызмет түрлерімен қатар облыста
сондай-ақ ірі темір руднигі бар, өнекəсіптің тамақ жəне химия салалары дамыған.
6.7 Кесте: Облыстар бойынша қоршаған ортаны қорғауға жұмсалған шығындардаң
2004 – 2006 жылдардағы көрсеткіштері
Аймақ/облыс
Ағымдағы
шығындар
Инвестициял
ық
шығындар
Барлығы
Теңге (1000)
АҚШ
доллары
Мұнай өңдіретін аймақ
43,9
80,8
63,6
21,8
173,0
Ақтөбе облысы
8,7
3,3
5,8
7,5
59,0
Атырау облысы
10,8
56,3
35,1
68,6
544,0
Батыс Қазақстан облысы
1,1
3,6
2,4
3,6
29,0
Қызылорда облысы
1,3
5,9
3,7
5,6
44,0
Маңғыстау облысы
21,9
11,7
16,6
48,0
380,0
Өнеркəсіптік аймақ (мұнайдан басқа)
35,8
12,2
23,3
5,8
46,0
Шығыс Қазақстан облысы
8,7
6,3
7,5
4,4
35,0
Павлодар облысы
12,4
4,7
8,2
9,7
77,0
Қарағанды облысы
14,7
1,3
7,5
5,1
40,0
Ауылшарушылық аймақ
17,9
4,7
10,8
1,4
11,0
Ақмола облысы
0,8
0,0
0,4
0,4
3,0
Алматы облысы
0,8
1,3
1,1
0,5
4,0
Жамбыл облысы
1,6
0,2
0,8
0,7
6,0
Қостанай облысы
11,9
1,9
6,6
6,4
51,0
Солтүстік Қазақстан облысы
0,5
0,7
0,6
0,8
6,0
Оңтүстік Қазақстан облысы
2,4
0,6
1,4
0,6
5,0
Екі ірі қала
2,4
2,3
2,3
1,2
9,0
Алматы 2,0
0,1
1,0
0,7
6,0
Астана
0,4
2,2
1,3
2,2
18,0
Аймақтар бойынша барлығы
100
100
100
6,1
48,0
Шығындардың жалпы деңгейінің орташа
%-дық үлесі
Жан басына шаққандағы
орташа жылдық жалпы
көрсеткіштер
Дерек көзі: ҚР статистика жөніндегі агенттігінің деректеріне негізделген БҰҰ ЕЭК хатшылығының есептері:
"Қоршаған ортаны қорғау жəне Қазақстандағы тұрлаулы даму", Алматы 2005 г., сондай-ақ БҰҰ ЕЭК түскен тікелей
мəліметтер.
Ескерту: Жеке жəне мемлекеттік сектордың шығындары. Жан басына шаққандағы есептер 2004 жылғы халық саны
туралы деректердің негізінде жүргізілді. АҚШ долларларындағы шығындар 2006 жылғы орташа айырбас бағамы
бойынша есептелді (126.1 тенге/1 АҚШ доллары).
Қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын мемлекеттік шығындар
Мемлекет функцияларының сыныптамасы (МФС) негізінде алынған, орталық жəне жергілікті
басқару органдары жөніндегі жиынтық деректер көрсеткендей, қоршаған ортаны қорғауға
жұмсалатын шығындар нақты есептегенде 2002-2006 жылдар арасында 80%-ға өсті де, орташа
жылдық өсуі 15 пайызға жуық шаманы құрады. Алайда бұлардың мемлекеттік шығындар
құрылымындағы үлесі арзымайтын шамада қалып отыр, небəрі 0,5 пайызды ғана құрайды
жəне орталық жергілікті деңгейлердің жиынтық шығындарын көрсетеді (6.8 Кестені қараңыз).
Жергілікті басқару органдарының қоршаған ортаны қорғауға жұмсаған шығындары Жалпы
республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттар арқылы айтарлықтай шамада қолдау тауып
отырды, бұлар 2003-2006 жылдар арасында жергілікті бюджет шығындарының жалпы
деңгейінің орта есеппен 20 пайызға жуығын құрады. Қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын
шығындардың өсу үрдісі сондай-ақ ҚОҚМ бөлетін бюджет қаражаттарының ұлғаюынан да
136
II Бөлім: Қоршаған ортаны қорғауға қаржы жұмылдыру
көрінеді. Кейінгі жылдарда инфрақұрылым жасау жөніндегі жобалар ҚОҚМ шығындарының
жалпы 20%-дан аз шамасын құрады (6.9 Кестені қараңыз).
Жалпы алғанда, кейінгі бірнеше жылдың ішінде қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын
мемлекеттік шығындардың жалпы көлемі ЖІӨ-нің небəрі 0,1-ын ғана құрады. Жан басына
шаққанда қоршаған отаны қорғауға жұмсалатын жалпы мемлекеттік шығындар 2002 жылғы
210 теңгеден (1,4 АҚШ доллары) 2006 жылы 670 теңгеге дейін (5,3 АҚШ доллары) өсті. Бұл
мемлекеттің 2006 жылы қоршаған ортаны қорғауға Жан басына шаққанда күніне 2 теңгеден аз
соманы жұмсағанын білдіреді (0,014 АҚШ доллары).
Орталық мемлекеттік бюджеттен (яғни ҚОҚМ-ға қатысы жоқ бюджеттер) ортақ
қаржыландырылатын ағымдағы ірі экономикалық инвестициялық жобалар (6.10 Кестені
қараңыз) 2006 жылы 59 миллион АҚШ доллары көлеміндегі шығындарды қарастырды;
бюджеттік жоспарлар осы соманы 2007 жылы 81 миллион АҚШ долларына дейін көбейтуді
көздеді. Алайда халықаралық стандарттарға сəйкес осы қаражаттардың барлық көлемі (атап
айтқанда, ауыз су Бағдарламасына жұмсалатын шығындар) қоршаған ортаны қорғауға
жұмсалатын шығындар категориясына түспейді.
6.8 Кесте: 2002–2006 жылдарда қоршаған ортаны қорғауға жұмсалған мемлекеттік
шығындар
2002
2003
2004
2005
2006
Қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын шығындар,
миллард теңге
Ұлттық Үкімет
3,18
4,46
8,16
9,50
10,00
- орталық органдар
1,63
2,67
5,43
6,70
6,40
- жергілікті органдар
1,55
2,54
3,59
3,70
4,00
Мемориалдық бап
Жергілікті деңгейге қаражаттар аудару
-
0,80
0,90
0,90
0,40
ҚО қорғауға жергілікті биліктер жұмсайтын шығындарға
қаражаттар аударудың үлесі %
-
29,50
24,00
24,30
10,00
Жалпы шығындар АҚШ долл (2006 жылғы орташа айырбас
бағамы бойынша)
25,20
35,40
64,70
75,30
79,30
Мемлекеттік шығындардың жалпы дең-гейінен %-
ғы ҚО қорғауға жұмсалатын шығындар
Ұлттық Үкімет
0,40
0,40
0,60
0,50
0,50
Орталық органдар
0,30
0,40
0,60
0,40
0,40
Жергілікті органдар
0,40
0,50
0,60
0,50
0,40
ҚО қорғауға жұмсалатын жалпы мемлекет-тік
шығындар, ЖІӨ %
0,10
0,10
0,10
0,10
0,10
ҚО қорғауға Жан басына шаққанда жұм-салатын
жалпы мемлекеттік шығындар
Ұлттық валютада
212,0
377,0
544,0
633,0
667,0
АҚШ долл. (ағымдағы орташа айырбас бағамы бойынша )
1,4
2,5
4,0
4,8
5,3
Дерек көзі: ХВҚ, Мемлекеттік қаржы статистикасының жылнамасы, 2005 ж., 2006 ж., 2007 ж., сандары; БҰҰ
ЕЭК хатшылығының есептері
Ескерту: Мемлекет функцияларының сыныптамасына сəйкес келетін, қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын
шығындар.
Экологиялық қауіпсіздіктің 2004-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру
аясында аймақтық деңгейде қабылданған 2005-2007 жылдар арасында қоршаған ортаны қорғау
жөніндегі іс-əрекеттер Жоспарлары 2005
4
жылы 2,86 миллард теңге (шамамен 22 миллион
АҚШ доллары); 2006 жылы 6,43 миллиард тенге (51 миллион АҚШ доллары) жəне 2007 жылы
7,06 миллиард тенге (58 миллион АҚШ доллары) көлеміндегі жалпы шығындарды (16
облыстың 12-сінің деректері бойынша)
5
көздеді. Осы жобаларды елеулі дəрежеде тиісті
4
Атырау, Қызылорда, Қостанай жəне Батыс Қазақстан облыстарының деректері жоқ
Достарыңызбен бөлісу: |
