Электродинамика және арнаулы салыстырмалық теориясы «Физика», «Физика және информатика»

жүктеу 8,12 Mb.

бет	52/63
Дата	22.02.2018
өлшемі	8,12 Mb.
	#10436

1 ... 48 49 50 51 52 53 54 55 ... 63

§15. Допплер эффектісі
Акустикада дыбыс толқындарының таралуында Допплер эффектісі байқалады. Бақылаушы (немесе Қабылда-ғыш) дыбыс көзіне қатысты қозғалатын болса, оның қабыл-дап алған толқын ұзындығы шығарылған кездегі толқын ұзындығынан өзгеше болады. Екеуінің айырмасы салыстыр-малы жылдамдыққа пропорционал, арақашықтық өсетін болса- оң, азаятын болса- теріс.

Дәл сондай құбылыс жарық толқындары үшін де байқа-лады. Бірақ оптикада Допплер эффектісінің сипаты акустика-дағыдан өзгешелеу. Бұл өзгешелік дыбыстың қума, ал жарық-тың көлденең толқын болғандығына байланысты емес. Оның себебі: электромагниттік толқынның релятивистік объект болғандығы. Оптикадағы Допплер эффект екі құраушыдан құралады. Біріншісі- жарық көзі мен қабылдағыштың қашық-тықтарының үнемі өзгеруімен байланысты пайда болады. Бұл құбылыс қума Допплер эффектісі деп аталады. Бірақ акуст-икадағы құбылысқа қарағанда оның шамалы болса да~(V/c)² айырмашылығы бар. Екіншісі- бір ИСЖ-ден екіншісіне көш-кенде оқиғалардың арасындағы уақыт аралықтарының өзгеруімен байланысты. Бұл құбылыс бақылаушы мен жарық көзінің арақашықтығының өзгеруіне байланысты емес. Салыстырмалы жылдамдық екеуін қосатын сызыққа перпен-дикуляр болса байқалады. Бұл тек жарық толқындарына ғана тән құбылыс. Бұл құбылыс көлденең Допплер эффектісі деп аталады. Осы құбылыстарды салыстырмалылық теориясы қалай түсіндіреді?

Жарықтың 4-толқындық векторын енгізгеннен кейін, оның бір инерциялық санақ жүйесінен екіншісіне өткенде түрлену заңдылықтарын қарастыруға болады. Осы түрленудің негізінде Допплер эффектісін қорытып көрейік:
жазық жарық толқыны

санақ жүйесінде бақыланады делік, ол

─ 4-векторымен сипатталады.

жүйесінде жарық сәулесі

жазықтығында тарасын және

өсімен

бұрыш жасайтын болсын (12-сурет)

4-вектор құраушылары:

жүктеу 8,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 48 49 50 51 52 53 54 55 ... 63