♦  Бухголтпермк  есеп  теориясы жэие негіздері

94
  ♦ 
Бухголтпермк  есеп  теориясы жэие негіздері
шахматтық  тізімдеме  кұрылады.  Ал  бұл  шахматтық  тізшдемеде- 
гі  мәдіметгер  негізінде  кэсіпорынның  айналым  тізімдемесі,  бух- 
галтерлік балансы жэне есеп беру нысандарының баска да түрлері 
жасалады.
6 . 9 .
Есеп  саясаты 
туралы түсікіік және 
оган 
қойылатын талаптар
Бухгалтерлік  есеп  принпипггері  бойынша  кәсіпорынның  есеп 
саясаты  деп  ұйымның  бухгалтерлік  есепті  жүргізу  эдістері  мен 
тәсілдерінщ  жиьштығын,  яғни  алғашкы  бақылау,  кұндық  өлшеу, 
ағымдагы  гоптау  мен  шаруашылық  (жарғылык  жзне  басқа) 
қызметтін фактілерін жинақтап  корытьшдылау  жолдарын  айтады.
Бухгалтерлік  есепті  жүрпзу  әдістеріне  шаруашылық  қызмет 
фактшерін  топтау  мен  бағалау  эдістері,  активтердің  кұнын  есеп- 
теу,  қүжат  айналымын  қабыддауды  үйымдастыру,  түгендеу 
(инвентаризациялау), бухгалтерлік есепшоттарын қолдану эдістері, 
бухгалтерлік  есептщ  тіркелім  жуйесі,  мәліметгі  өңдеу  мен  басқа 
да сэйкес эдістер мен амалдар кіреді.
Үйымның  өзінщ  есеп  саясатын  өндеу  мүмкіндігі  мен  қажет- 
тілігі  бухгалтерлік  есеп  пен  баска  екінші  деңгейлі  нормативтік 
қүжаттар  бойынша  баптарда  (стандарттарда)  қарастырылган 
бухгалтерлік  есептің  кез  келген  мэселелерІн  шешудің  көп 
түрлілігімен аныкталады-  «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп 
беру туралы»  Қазақстан Республикасынын заңы  мен Бухгалтерлік 
есеп  принциптерінде  кәсіпорын  өзінщ  есеп  саясатын  күруы 
барысында  бұйрык  немесе  жарлық  бойынша  кажетгі  кұжаттар 
тізімің  бекітуі  керек  екендігі  көрсетілген.  Бүл  бекітілегін  құ- 
жатгардың катарына мыналар жатады:
•  бухгалтерлік  есептін  уақтылы  және  есеп  берудің  толық 
тиісті талаптарьша сәйкес жүргізшуі;
•  бухгаіітерлік есеп  жұмысыи  жүргізуде колданылатын синте- 
тикалык жэне аналитикалык шотпгарынын жұмыс жоспары;

Ь-тарау.  Бухгалтерлік есепті уйымОастыру
 ♦ 
95
»  алғашкы  еееп  құжаттарының тигггік нысандары;
•  ұйымнын  ішкі  бухгалтерлік  корытынды  есеп  құрудаіы 
кұжат нысаңдары,
•
  актив 
пен  міндеттемелер  түгендеуін  (инвентаризадиясын) 
өткізу  гәріібі (реті);
•  актив пен  міндетгемелерді бағалау әдістері;
•  қүжат  айналымы  ережелері  мен  есеп  ақпараттарьш  өқцеу 
технологиясы;
•  шаруашылык операцияларды бақылау тзртібі;
•  бухгалтерлік  ееепті  үйымдастыруға  қажетгі  басқа  шешіч- 
дер.
Кэсіпорыннын  кабылдаган  есеп  саясаты  сол  үйымдағы  бух- 
галтерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.
Үйымның есеп саясатын таңдауы мен  негіздеуше келесі  негіз- 
г» факторлар әсер етеді:
•  меншік нысаны мен қүқы ктық-үйымдастыру ш ы л ы к нысаны 
(жауапкершілігі  шектеулі  серіктестік,  ашық  акционерлік 
қогам,  жабык  акционерлік  қоғам,  өндірістік  кооператив 
жзне тағы  басқа);
•  салалық  қызметінің түрі  (өнеркәсш,  күрылыс,  сауда,  көлік, 
а>ъіл шаруашылыгы және тағы басқа);
•  қызметішң  колемі,  жүмысшылары  мен  кңізметкерлерін\ң, 
орташа тізімдік саны жэне тагы басқа;
•  салык салу жүйесімен  арақатынасы (эр түрлі салык түртері 
бойынша жеңілдіктер  немесе  салық төлеуден  босат>,  салық 
мелшері жэне тағы басқа);
•  каржы-шаруашылық  қьпметін дамыту  стратегиясы  (үйым- 
«ьщ  экономикалык  дамуынын  үзақ  мерзімдік  перспек- 
тивасының  мақсаттары  мен  міндеттері,  инвестициялардың 
жүмсалу бағыты, келешектегі  (перспективалы) мәселелерді 
ш ещ у д ің  
тактикалық тэсілдері);
үиымның  ақпаратгық  қамсыздандыру  жүйесі  (оның тиімді 
әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша);

•  материалдык  базасының болуы  (компьютерлік техника мен 
басқа  да  оргтехника  жабдыктарымен  қамсыздандырылуы, 
бағдарламалык-әдістемелік  камсыздандыру  және  тағы 
басқалар);
•  кәсіпорындағы  бухгалтер  мамандарының  (каржы  бөлі- 
мі 
қызметкерлерінің) 
біліктілігі 
жэне 
басшылардың 
экономикалық  батылдылығы,  ынталылығы  мен  тапкырлық
деңгейі;
Кез  келген ұйымның өзінің  қызметін іске  асыру үшін тандап 
бекіткен есеп саясаты толыктылық, уақыттылық, сақтық, қарама- 
қайшылыксыздыгы  мен  орындылық  талаптарына  сай  болу 
қажет.
Көрсетілген  талаптардың  әрқайсысының  мазмүнын  қарас- 
тырайық.
Тольщтыльщ.  Кэсіпорынньщ таңдап  алган  есеп  саясаггы  оньщ 
объектілерд»  есептеу жолын толык қамтамасыз етуі  керек.
Уацыттъщ  Кэсіпорынның шаруашылық әрекетінің фактілері 
бухгалтерлік есеп пен бухгалтерлік есеп беруде уақытында көрініс 
табуы  қажет  Ешкандай операциялар бухгалтерлік есеп  шоттарын- 
да  тіркеу  барысында  кешіктірілмейді  немесе  орын  »ахмай  түрып 
есеике алынбайды.
Сацтыц  Қолданылаппын  есеп  эдістері  бухгалтерлік  есеп- 
ке  алын)та  тиісті  кірістер  мең  табыстарға  қарағанда,  жасы- 
рын  резервтердің  жасалуына  жол  бермей,  шыгындар  мен  мін- 
деттемелерді  айқын бейнелеуге дайьш  болуды  қамтамасыз  ету  ке- 
рек,  ягни есепке алынған немесе  алуга нактылы  мүмкіндік (кеніл- 
дік) бар болатын кірістер алынады.
Қарама-цаишьиіыцсыздыгы.  Есептщ  таңдалынған  эдістері 
-   эр  айдың  соңгы  күнтізбелгк  күніне  айналымның  талдамалык 
есебі  мен  шотгар  бойынша  қалдықтардың  синтетикалық  есеп 
мәліметгерінін теңдігін қамтамасыз етіп отыруы кажет.
Орындьілыц.  Кэсшорынның  есеп  саясаты  бухгалтерлік есепті 
орынды жэне үнемді жүргізуді  қамтамасыз ету і  керек
96  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы жэне негіздері