Бухгалтерлік есеп



жүктеу 2,74 Mb.
Pdf просмотр
бет216/251
Дата06.01.2022
өлшемі2,74 Mb.
#36690
1   ...   212   213   214   215   216   217   218   219   ...   251
Бухгалтерлік есеп (5)

VI. БӨЛІМ.  КІРІСТЕР
Бұл бөлімнің пассивті және 5 (№ 60, 61, 62, 63, 64) бөлімшеден 
тұратындығы кестеден көрініп тұр. Бірақ, олардың 1 (№ 60) бөлімше-
сінде контрпассивті шоттар болады, оны біз кейінірек «Контрарлы 
шоттар»  бөлімінде  қараймыз.  Негізгі  және  негізгі  емес  қызметтен 
түскен кірістер пассив болып табылады және олар пассивті шоттарда 
бейнеленеді.
Олардың келіп шығуын (көбеюін) қараймыз.
Аталмыш  жағдайда  олар  кредит  бойынша  өтеді.  Бұл  жерде  біз 
кірістердің  қандай    элементтерден  пайда  болатындығына  назар 
аударуымыз керек.
а) 
Дайын  өнім  (тауарлар,  жұмыстар,  қызметтер)  өткізуден.  Бұл 
операциялар  №  6010  «Өнімдерді  сатудан  және  қызмет  көрсетуден 
алынған  кіріс»  шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Кірістер 
дайын  өнімді  (тауарларды,  жұмыстарды,  қызметтерді)  сатып 
алушылар, еншілес (бағынышты) ұйымдар мен бірлесіп бақыланатын 
заңды  тұлғаларға  өткізуден  пайда  болатындықтан,  шаруашылық 
операциялар № 6010 шоттың кредитінен  № 1210 «Сатып алушылар 
мен  тапсырысшылардың  қысқа  мерзімді  дебиторлық  берешегі», 
№  2110  «Сатып  алушылар  мен  тапсырысшылардың  ұзақ  мерзімді 
дебиторлық берешегі» шоттарының дебетіне жасалады. Бухгалтерлік 
жазу төмендегіше болады:
       Дт                            Кт                                 Құжаттар
1210, 2110        —         6010                 Келісімдер, шот-фактуралар, 
                                                             жүкқұжаттар, Ф № 2 үлгідегі 
                                                              анықтамалар, өткізу актілері  
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1210, 2110) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары, 
екінші  жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  негізгі  қызметтен  түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
 келтіреміз: кәсіпорында тапсырыс берушіге 2007 жылы 
наурыз  айының  31  жұлдызындағы  №  879  шот-фактураға  сәйкес, 
4000000  теңге  сомаға  дайын  өнім  өткізілді.  Бұл  жағдайда  бухгал-
терлік проводка төмендегіше болады:


246
  Дт                      Кт                        Сома                       Ескерту
1210        —        6010         =        4000000             3 типті операция
А (+)                   П (+)
ә) 
Тауарларды қолма-қол ақшаға өткізуден. Бұл операциялар да 
№ 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынған кіріс» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар  тауарларды 
қолма-қол  ақшаға  өткізуден  пайда  болатындықтан,  шаруашылық 
операциялар  №  6010  шоттың  кредитінен  №  1010  шоттың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
  Дт                          Кт                                    Құжаттар
1010           —         6010                Шот-фактуралар, жүкқұжаттар, 
                                                                квитанциялар, чектер
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шот орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1010) баланстың активі 
мен  пассиві  көбейетін  3  типті  «Активті-пассивті»  операция  орын 
алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  ақша  қаражаттары,  екінші 
жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі қызметтен түскен табыстар 
көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  2007  жылы  наурыз  айының  31 
жұлдызындағы  тауар-ақша  есебіне  сәйкес,  2500000  теңгеге  дайын 
өнім  қолма-қол  ақшаға  сатылды.  Бұл  жағдайда  бухгалтерлік 
проводка төмендегіше болады: 
   Дт                         Кт                     Сома                     Ескерту
 1010           —       6010         =      2500000           3 типті операция
 А (+)                      П (+)
 
б) 
Материалдық емес активтер мен негізгі құралдарды өткізуден. 
Бұл операциялар № 6210 «Активтердің шығуынан түсетін кірістер» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Кірістер  негізгі  емес 
қызметтен түсетіндіктен, шаруашылық операциялар № 6210 шоттың 
кредитінен    №  1210,  2110,  1220,  1230,  1240  шоттардың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:


247
                 Дт                            Кт                      Құжаттар
1210, 2110, 1220—1240  —   2610  Шот-фактуралар, жүкқұжаттар, 
                                                                     өткізу актілері 
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1210, 1220) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  2007  жылы  сәуір  айының 
10  жұлдызындағы    №  625  шот-фактураға  сәйкес,  2600000  теңге 
сомаға  бағдарламаларды  қамтамасыз  ету  өткізілді.  Бұл  жағдайда 
бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:  
   Дт                      Кт                   Сома                         Ескерту
1210        —        6210        =      2600000            3 типті операция
А (+)                   П (+)
в) 
Негізгі  құралдарды  жою  нәтижесінде  материалдар  кіріс 
етуден.  Бұл  операциялар  №  6210  «Активтердің  шығуынан  түскен 
кірістер»  шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар 
негізгі  құралдарды  жоюдан  пайда  болатындықтан,  шаруашылық 
операциялар  № 6210 шоттың кредитінен  № 1315, 1317 шоттардың 
дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады: 
      Дт                              Кт                             Құжаттар
1315, 1317          —        6210          Негізгі құралдарды жою туралы
                                                                актілер, жүкқұжаттар  
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1315, 1317) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның материалдық ресурстары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.


248
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  сиыр  қораның  ескі  ғимаратын 
жою нәтижесінде 2007 жылы тамыз айының 1 жұлдызындағы  не-
гізгі  құралдыжою  туралы    №  1  акті  мен  жүкқұжаттарға  сәйкес, 
850000  теңге  сомаға  құрылыс  материалдары  қоймаға  кіріс  етілді. 
Бұл жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:
  Дт                         Кт                 Сома                        Ескерту
1317          —         6210       =      850000             3 типті операция
А (+)                      П (+)
г) 
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен сыйақылар есептеу-
ден.  Бұл  операциялар  №  6120  «Дивидендтер  бойынша  кірістер» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар  дивидендтер 
мен сыйақыларды есептеуден пайда болатындықтан, шаруашылық 
операциялар № 6120 шоттың кредитінен  № 1270 шоттың дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:  
  Дт                    Кт                                        Құжаттар
1270       —      6120                   Жалпы жиналыстың хаттамалары,
                                                       дивидендтер мен сыйақылар
                                                         есептеу бойынша есептер 
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шот орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1270) баланстың активі 
мен  пассиві  көбейетін  3  типті  «Активті-пассивті»  операция  орын 
алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары,  екінші 
жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  негізгі  емес  қызметтен  түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  акционерлік  қоғамда  өткен  жылдың  нәти-
жесінде  салынған  акциялар  бойынша  2007  жылы  ақпан  айының 
19 жұлдызындағы № 1 келісім мен дивидендтер есептеу бойынша 
есептерге сәйкес, 240000 теңге сомада дивидендтер есептелді. Бұл 
жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше болады: 
  Дт                      Кт                   Сома                         Ескерту
 
1270        —        6120       =       240000              3 типті операция
А (+)                   П (+)


249
ғ) 
Өкіметтің  атқарушы  органдарының  субсидияларын  алу.  Бұл 
операциялар  №  6230  «Мемлекеттік  субсидиялардан  алынатын 
кірістер» шотының кредиті бойынша бейнеленеді. Табыстар субси-
диялар  алудан  пайда  болатындықтан,  шаруашылық  операциялар  
№  6230  шоттың  кредитінен    №  1010,  1040  шоттардың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:  
        Дт                         Кт                                Құжаттар
1010, 1040        —      6230       Өкіметтің атқарушы органдарының 
                                                          шешімдері, төлем құжаттары  
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1010, 1040) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші 
жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  негізгі  емес  қызметтен  түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
 келтіреміз: кәсіпорынға ауылды қолдау бойынша бағдар-
ламаны орындау шегінде Республика Үкіметінің қаулысына сәйкес, 
облыстық  әкімшілік  тарапынан  3500000  теңге  сомада  бюджеттік 
қаржылар бөлінді. Бұл жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше 
болады: 
   Дт                       Кт                      Сома                       Ескерту
1040         —        6230        =       3500000            3 типті операция
А (+)                    П (+)
д) 
Айыппұлдар  мен  айыптар  өндіруден.  Бұл  операциялар  № 
6280  «Басқа  да  кірістер»  шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді. 
Кірістер  айыппұлдар  мен  айыптарды  (МСИ-нан  басқа)  есептеуден 
пайда болатындықтан, шаруашылық операциялар № 6280 шотының 
кредитінен № 1210, 2110, 1220—1240, 1250, 1280 шоттардың дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
           Дт                           Кт                                 Құжаттар
     1210, 2110
  1220—1240                   727                Келісімдер, айыппұлдар мен 
    1250, 1280                                        айыптарды есептеу бойынша  
                                                           есептер, соттың материалдары 


250
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1210, 1250) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
 келтіреміз: кәсіпорында жеткізіп берушіге өз уақытында 
материалдарды жеткізіп бермегені үшін 2007 жылы қаңтар айының 
9 жұлдызындағы № 13 келісім шарттары мен айыппұлдарды есептеу 
бойынша  42000  теңге  мөлшерінде  айып  есептелді.  Бұл  жағдайда 
бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:
  Дт                        Кт                    Сома                      Ескерту
1280         —        6280         =       42000             3 типті операция
А (+)                     П (+)
 
Енді кірістердің кему (жабылу) жағдайларын қараймыз.
Бұл  жағдайларда  кірістер  дебет  бойынша  өтеді.  Бұл  жерде  біз 
кірістерді жазудың ерекшеліктеріне назар аударуымыз керек.
а) 
Пайдаға (залалға) кірістерді жабу. Бұл операциялар № 6010, 6110—
6160, 6210—6280, 6310, 6410—6420 «Түскен кірістер» шоттарының  дебеті 
бойынша  бейнеленеді.  Кірістер  жыл  соңында  шығыс  етілетіндіктен, 
шаруашылық  операциялар  №  6010,  6110—6160,  6210—6280,  6310, 
6410—6420  шоттардың  дебетіне  тек  қана    №  5410  «Есепті  жылдың 
пайдасы (залалы)» шотының кредитінен жасалады. Бұл операциялардың 
ерекшелігі, олардың жылдың соңында тек қана 1 рет жасалатындығынан 
тұрады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
            Дт                             Кт                                 Құжаттар
6010, 6410—6420      —     571                  Нұсқаулардың ережелері
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  кредиттік  жағында  тек  қана 
пассивті  шот  орналасқан.  Бұл  жағдайда  (№  5410)  баланстың  пас-
сивінде  тек  қана  өзгерістер  болатын  2  типті  «Пассивті-пассивті» 
операция  орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  кірістері  жабы-
лады,  ал  екінші  жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  пайданың  есебі 
көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.


251
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  жыл  соңында  бухгалтерлік 
есеп  шоттары  Жұмыс  жоспарының  ережелеріне  сәйкес,  жиынтық 
табысты анықтау үшін өнім өткізу бойынша табыстар № 5410 шотына 
жабылады.  Бұл  жағдайда  бухгалтерлік  проводка  төмендегіше  бо-
лады:
   Дт                        Кт                  Сома                         Ескерту
6010          —        5410      =     4800000              2 типті операция
П (-)                      П (+)
Сонымен, біз 6 бөлімнің шоттары бойынша шаруашылық опера-
цияларды құру үлгілерін қарап талдадық. 


252

жүктеу 2,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   212   213   214   215   216   217   218   219   ...   251




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау