48
- рухани құндылық – ұлттың ӛзіндік санасы. Ӛзіндік сана - тіл, ұлт, мінез-
құлық, дүниетаным, атамекен, туған жер сияқты ұғымдармен байланысады
(М.Жүнісов);
- рухани құндылықтар: оқу мен тәрбиедегі адамгершілікке бағытталған
идеялар; сезім мен ақыл, құрметтеу мен қошеметтеу, қабылдау
(Ш.Майғаранова).
Құндылықтарға байланысты жүргізілген зерттеу жұмыстарына [32; 34,
145-148] жасалған талдау барысында айқындалған басты құндылықтарды
былайша топтастырамыз (2 - кесте):
2 – кесте. Құндылықтар және олардың топтастырылу үлгілері
Құндылықтар
Рухани -
адамгершілік,
ұлттық
Әлеуметтік –
мәдени
Жалпы
адамзаттық
XXI ғасырдағы
жоғары сапа
деңгейіндегі
1
2
3
4
- мәдениет,
әдебиет, тарих;
- тіл, дін, діл, ар,
ұят, намыс,
абырой, парыз,
қарыз;
- дәстүр, әдет-
ғұрып,
салт;
- ұлттық
дүниетаным;
- туыстық
қатынастар, Отан,
Ана, Жер және
т.б.
- әлеуметтік орта;
- статус;
- бедел;
- тұрмыс;
- теңдік;
- еркіндік;
- мәдениет және
т.б.
- ӛнер;
- адам ӛмірі;
- бостандық;
- отбасы;
- қарым-қатынас;
- адам бақыты;
-ұрпақ
жалғастыру;
- табыс;
-ынтымақтастық;
- белсенділік;
- тәуелсіздік;
- махаббат;
- заңдылық;
- еркінділік;
- мәдениет;
- бейбітшілік;
- еңбек ету;
- адам
құқықтары
(конвенция);
- демократия;
- азаматтық
қоғам;
- ӛркениет;
- әлемдік
мәдениет;
-ынтымақтастық
келісімдері және
т.б.
Берілген құндылық түрлерін зерттеушілер ӛздерінің зерттеу объектісі
тұрғысынан ұсынғандығын кӛруге болады.
Салыстыру үшін айтар болсақ, бірқатар зерттеушілер (М.А.Гусаковский,
М.В.Богуславский, Г.Б.Корнетов) мынадай ең жоғарғы құндылықтар
иерархиясын ұсынады: Адам, Денсаулық, Ӛмір, Жанұя, Отан, Жер (планета),
Адамзат, Бейбітшілік, Еңбек, Білім, Мәдениет, Даму. Осылардың арасынан
жалпы адамзаттық құндылықтар қатарында Адам, Жер, Ұлт, Отан, Бейбітшілік,
Мәдениет, Еңбек, Білім, Отбасын іріктеп жүйелеуге болады.
49
ХХІ ғасырда білім мен ғылым саласында, әлемде және мемлекетіміздің
дамуында болып жатқан ӛзгерістер болашақ педагог мамандарды даярлауда
жоғары мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Осыған орай, болашақ
тарих пәні мұғалімінің бүгінгі әлеуметтік білім беру кеңістігіне сай білім алуы
мен іскерлікті, жеке тұлғалық және кәсіби сапалық және отансүйгіштік
қасиеттерді меңгеруі қоғамның негізгі талабы ретінде қарастырылуда. Ал,
жоғары білімді тарих мұғалімі ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және
мәдени ӛркендеуіне үлес қосатын ұрпақ тәрбиелей алады. Осы себепті, ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050»
стратегиясы: Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан
халқына Жолдауында айтылған негізгі мәселелердің бірі - тиісті білім мен білік
алған еліміздің кез келген азаматын әлемнің кез келген елінде қажетке
жарайтын маман болатындай деңгейге кӛтеру [2].
Н.Ә.Назарбаев «Біз ұлттың тарихи санасын қалыптастыру жұмысын
жалғастыруымыз керек. ... Біз болашаққа кӛз тігіп, тәуелсіз елімізді «Мәңгілік
Ел» етуді мұрат қылдық ...» [2] деп алғаш рет «Мәңгілік Ел» идеясын
тұжырымдап, ұсынған еді. Қазіргі кезде уақыт сынынан ӛткен қазақстандық
жолдың тәжірибесі негізінде «Мәңгілік Ел» идеясының құндылықтар жүйесі
айқындалып отыр (сурет 1).
1-суретте кӛрсетілген құндылықтар қоғамның тірегі болатын болашақ
ұрпақты тұлғаландыратын педагог мамандардың кәсіби білімінің негізгі
ұстанымына алынуда. Ӛйткені, кез келген қоғам мен мәдениет ӛзіндік
құндылықтар жүйесіне ие және ол жүйе қоғамның, мемлекеттің бірегейлігін,
тұрақтылығын, ӛзіндік даму жолын кӛрсетеді. Елбасының бұл тұжырымдары
құндылықтар жүйесі белгілі бір тәртіпке негізделіп қорғалатындығын және
қоғам мен мемлекет тарапынан қуатталатындығын танытады.
«Мәңгілік Ел» идеясы қоғамның рухани ӛмірінің бір бӛлігі ретінде
мынадай фунцияларды атқаратын болады: мән-мағына түзу, этнос
қалыптастыру, құндылықтар бағдарын анықтау, қоғамды біртұтастандыру
функцияларын атқарады. Ол ұлт руханияты, туған халқының тарихи келбеті
мен шығармашылық әрекетіне деген сүйіспеншілік сезім, халықтың рухани
күш-қайраты мен рухани бейімділігіне деген сенім, халықтың тӛл мәдени
болмыс-бітімі мен рухани миссиясын түйсіне пайымдауы, тарихи жады мен
келешек бейнесінің бірлігі сынды құндылықтарға негізделген [149, б. 87].
Біздер «Мәңгілік Ел» құндылықтары деп, қоғам дамуына сай елдің
тәуелсіздігін сақтауға және оның дамуына кепілдік пен бағдар беретін
әлеуметтік-саяси, ғылыми, экономикалық, этикалық, діни құндылықтардың
бірлігін түсінеміз.
50
Сурет 1 - «Мәңгілік Ел» идеясының құндылықтар жүйесі
«Мәңгілік Ел» идеясындағы «Ел» термині кӛне дәуірдің тұрмыс салтында
әрқалай қолданыс тапқан. Ел – адамның атамекенінде жетілуі, атажұртта
әлеуметтену жолдары. Елді табиғаттан және туған, ӛсіп-ӛнген ортадан ажырата
алмаймыз. Осы қос бағыттағы қауымдастықтардың есеюі, ӛсіп ӛнуі – ел
болудың алғышарттары.
Дәстүрлі қоғамдағы кӛшпелі шаруашылық қарым-қатынастарының
дамыған
кезеңдерінде
ел
атауы
қауымдық-туыстық
құрылымның
(патриархалды отбасы, ру-тайпа, мемлекеттік бірлестік) жоғары деңгейін
білдіретін мағынаға ие болды.
Тәуелсіздігіміздің ширек ғасырға толған тарихи қысқа мерзімінде еліміз
ғасырлардың жүгін арқалаған толағай табыстарға қол жеткізді. Қоғамдық-
саяси, әлеуметтік экономикалық саладағы реформалық ӛзгерістер Қазақстан
Республикасын демократиялы, зайырлы және адамзаттық құндылықтарды
Қазақстанның
тәуелсіздігі және
Астанасы
Еліміздің ҧлттық
қауіпсіздігі және
бҥкіләлемдік,
ӛңірлік мәселелерді
шешуге жаһандық
тҧрғыдан
қатысуы
Қоғамымыз-
дағы ҧлттық
бірлік,
бейбітшілік пен
келісім
«Мәңгілік
Ел»
идеясының
қҧндылық-
тар жҥйесі
Зайырлы қоғам
және жоғары
руханият
Тарихтың,
мәдениет пен
тілдің
ортақтығы
Индустриялан-
дыру мен
инновациялар-
ға
негізделгенэкон
омикалық ӛсім
Жалпыға Ортақ
Еңбек Қоғамы
Достарыңызбен бөлісу: |
