Бағдарламасының ( Syllabus) титулдық парағы Нысан пму ұс н 18. 3/37

үрдісі   құрайды.   Бұл   байланыста   көптеген   адамдарға

өздері   қорқатын,   немесе   талпынатын   шынайы   мінезді

көруге мүмкіндік жасап, мәселелерін шешуге көмектесуге

болады. 

Практик   әлеуметтік   салада   бихевиоризмнің   үш

негізгі   жорамалын   пайдаланады.   Оның   басты   мақсаты   –

мінездің   қажетсіз   түрлерін   жою,   қысқарту   және

адамдардың   қажетті   мінезін   түрлі   бекітулер   мен

әлеуметтік оқыту арқылы күшейту. 

Бихефиоризм идеяларын дамыту негізінде (сондай-

ақ   қажетінше   тәуелсіз)   когнитивті   психология

қалыптасты.   Жеке   жұмыс   тәжірибесінде   бұл   бағыт   80

жылдары  өте мықты  позиция ұстады.  Когнитивтік  бағыт

өкілдері   адамның   өмір   туралы   ойларын   маңызды   деп

танып, көптеген мүмкіншіліктерден қорытынды шығарып,

шешім   қабылдайды   және   шынайылық   аясында   әрекет

етеді. 

Когнитивтік психология әрекет пен ойды, білім мен

мінезді біріктіруге ұмтылудан туындаған. Бұл бағыт басқа

теориялар   базасында   рәсімделген,   бірақ   өзінің   жеке

түзілістерін енгізді. Оның негізін тұлға әлемінің құрылымы

мен   жіктелуі   құрайды.   Әрбір   адамның   өз   дүниетанымы,

түзілісі,   маңайындағы   адамдарды   суреттеу   тәсілі   бар.

Мінез-құлық   стратегиясы   мен   мақсатты   бағытталған

шешімді   қабылдауды   анықтайтын   түзілістер   талдауы

адамның   ішкі   әлемін   түсінуге   көмектесетін   тілде,   тіл

құрылысында байқалады. 

Әлеуметтік   жұмыста   когнитивтік   үлгіні   тиімді

пайдалану мінездің үш жағдайында қаралған: моральдық

код, немесе әлеуметтік философия; тұлға теориясы; әсер

ету әдістері.

Гуманистік  психоәлеуметтік  технология  гуманистік

психологияда (К. Роджерс), экзистенциональды тәсілде (В.

Франкл)   және   гештальтдәстүрде   дамыған,   кейде

экзистенциональды-гуманистік   бағыт   деп   аталатын

идеяларды пайдаланады. Басты ережелер адам түсінігіне

өз  ортасымен   өзара   қатынастағы   біртұтас   тұлға   ретінде

негізделген.   Адамға     дүниені   қабылдап,   құрастыруға,

шешімдер   қабылдауға   және   өмірлік   жоспарларды

қалыптастыруға,   белгілі   жағдайларда   өзгеруге   қабілетті

жоғары   тіршілік   иесі   ретінде   сену     -   бұл   теорияларды

біріктірудің маңызды сәті болып табылады. 

Шешім   қабылдау   сәтінде   бақылаушы   бөлім   болып

табылатын тұлғаны хабардар ету - 

К.

 

Роджерстің

гуманистік   психологиясының   негізгі   мәні.   Басты   назар

өмір   сүріп,   әрекет   ететін   адамға   аударылады.   К.

Роджерстің   терең   ойлы   пікірі   бойынша   –   адам   –

құрастырушы   болмыс,   егер   онда   таңдау   болса,   ол

әрқашанда дамудың жағымды жолын таңдайды. 

Адамның   өмірі   мен   дамуында   оның   өзі   туралы   пікірі

шешуші   роль   атқарады   –   Мен   –   «өзін   бағалау»   түсінігі

басты   түйін   болатын   тұжырымдама.   К.   Роджерстің   пікірі

бойынша,   адам   өзінің   шындығында   қандай   екендігін

нақты   анықтай   алмайды,   ол   өзін   қиялдаудың   көп,   не   аз

мөлшерінде   бағалайды.   Әйткенмен   де   әр   адамның   өз

өмірлік   тәжірибесі   бар   және   осы   тәжірибесін   сөз   бен

(ауызша   тәсіл)   қимылдың   (сөзсіз   тәсіл,   экспрессия)

көмегімен   көрсетеді.   Өзін   бағалаудың   оны   көрсету

тәсілімен   сәйкестігі   (сөз   тілі   мен   дене   тілі)   –   позитивті

жағдайдың,   яғни   конгруэнттіктің   туындауының   қажетті

шарты. 

Осы   құрамдардың   қиыспауы   жағымсыз   реакцияларды

тудырады.   Адам   мінез-құлықтың   стереотипті   негативтік

реакцияларын   қолдана   бастайды.   Конгруэнттік   не  мінез-

құлықты   өзгерту,   немесе   өзі   туралы   ұсынысты

модификациялау   жолымен   белгіленеді.   Тұлғаның   өзін

бағалауды өзгертуі, өзін жеке тұлға ретінде қабылдауы –

бұл басқа адамдарды қабылдаудың неғұрлым толық және

жеңіл   түрі,   (және   керісінше,   топтағы   басқа   адамдардың

тұлғаны   қабылдауы   әшейінде   оның   өзіндік   бағасын

көтереді)   ішкі   қақтығысты   шешуге   табиғи   ұмтылысты

постулаттайды.

К.Роджерстың жеке тұлға теориясының негізгі идеясы

мынада,   әрбір   адам   ішкі   меншік   белсенділігіне,   өсуге,

дамуға   ұмтылуға   өзінің   ішкі   мүмкіншіліктерін   неғұрлым

толық   жүзеге   асыруға   ие   екендігінде.Оның   «жеке   өсу   »

үлгісі   осыған   негізделген.   К.Роджерстың   пікірі   бойынша

жеке өсу үшін үш жағдай жағымды және бұлар тұлғаның

өзі   арқылы   немесе   маманның   көмегі   арқылы   жасалады:

түпнұсқалық (шынайылық), басқа адамды сөзсіз қабылдау

және   басқаны       эмпатикалық   түсіну   қабілеті,   қоса

әсерлену.   Ол   жеке   өсу   мүмкіншілігі   шексіз   деп   есептеді

және әр адам бұл жағынан жетістікке жетуге талаптана

алады. 

Осыған   ұқсас   пікірді   А.   Маслоу   да   айтты.   Оның

концепциясының   ең   маңызды   негізі   –   тұлғаның   өзіндік

актуальдылыққа ұмтылуы. Ол жетілген тұлғаға мыналар

лайық деп есептеді:

-

өзіндік   актуальдылық   –   жоғары   түсінікпен,

ықыласпен және мүддемен уайымдау; жеке өсу жолдарын

таңдау осы жолдардың қиындығына тәуелді емес;

-

актуализация   –   потенциалды   тұлғаның   емес,

шынайылықтың   белгісі,   яғни   өз   әрекеттеріне

жауапкершілік, өзіне «сенім»; 

-

өзіндік   актуальдану   қабілеті   –   таба   білу,   өзінің

«психологиялық   қорғанысын»   шешу,   өз   қабілеттерін

дамыту. 

А.   Маслоу   көмек   қажет   ететін   адамдардың   көбісі

өзіндік   актуальдану   қажеттілігін   жүзеге   асыра

алмайтындар   екенін   байқады.   Өзіндік   актуальданушы

тұлға   ғана   фрустрациядан   босайды   және   өзін   тамаша

сезінеді, анық, нақты, тиімді әрекеттер жасайды.

Экзитенциональды психология кеңес беру үрдісінде

адамдарды   жоспарлауға   және   басқа   адамдармен

қатынасын   дамыту   үйретуге   мүмкіндік   береді.   Осы

тәсілдерден   ішкі   жеке   жүйелер   секілді   жүйелер

арасындағы   әрекет   таңдау   мен   коммуникацияғда

маңызды   мән   беріледі.   В.   Франклдың   теориялық

құрылымдары   мысал   бола   алады.   В.Франкл   тұлғаның

маңызды   талаптануы   оның     өзінің   күнелтуінің   мазмұнын

тауып алуында деп санайды. Егер тұлға бұл талаптануды

жүзеге   асыра   алмаса,   онда     ол   фрустрацияны   сынайды.

Әрбір   адам   жынысына,   жасына,   әлеуметтік   статусына,

мамандығына,   діни   сенімдеріне   және   т.б.   қарамастан

үйретуге   болмайтын,   бірақ   қашанда   ұғынуға   болатын

өзінің   өмірінің   бірегей   мәнін   жүзеге   асыруға   жауапты.

В.Франклдың   тұлғасындағы   концепцияда   адам   үшін

басынан қандай жағдай өткендігі емес, оның соған деген

көзқарасының   маңызды   екендігі   жөніндегі   ережесі

үстемдік   құрады.   Адамдармен   психологиялық   жұмысты

автор логотерапия деп атады( ой көмегіндегі терапия).

Логотерапияның   негізгі   міндеті   -   адамға   күдік   пен

өкінішті   жеңуге,   өз   әлемін   қалай   құруды   түсінуге

көмектесетін   өмірдің   мәні   мен   мақсатын   табуға

көмектесу.   Логотерапияны   құрастырушылар   еркіндік

бостандығы   өмірдің   мәні   болып   табылады.В.Франкл

әзірлеген   теория   мен   әдістер   психологиялық   кеңес

беруде,   психотерапияда   кеңінен   пайдаланылады   және

әлеуметтік   жұмыста,   социологияда   белсенді   қолданыла

бастайды.

Гуманистік   бағыттағы   жаңа   психологиялық

теорияларға   тұлғаның   өзіндік   түсінігі   мен   тәжірибесіне