Бағдарламасы Баспа №1 «Техникалық құрылғылар мен құрылымдарды жобалау негіздері» ПӘнінен оқУ-Әдістемелік кешен

9-сурет.

Қисықтар арасындағы түзу вставок құрылғысы бір жаққа бағытталған (VІ) сонымен қатар кері қайту қисығының арасындағы (VІІ) жүргізушіге жолдың жағымсыз сынуы байқалады және ол жолдың тегістігін бұзады.

VІ

VІІ

10-сурет.

Қазіргі кезде жол трассасын таңдауда,жолды қайта өңдеуде оптикалық трассалау принципіне көп көңіл аударады.Бұл трассалау кезінде жүргізушіге алыс арақашықтағы жолды көруге мүмкіндік береді.

Оптикалық трассалаудың құралдары мыналар:

- Көрсетуші столбиктерді жол шеттеріне қою,олар жүргізушіге жолдың бағытын бағалауға мүмкіндік береді.

- Ұзын талдарды отырғызу,олардың ұзындығы алыстан көрінеді және жолдың бағытын анықтайды.Талдар қатары жолдың ішкі жағынан қисық бұрылыстардың жақсы көрінуін жақсартады.

11-сурет.
Дәріс10.

Жол бетінің ұзақ мерзімге шыдау қасиетінің жұмысқа кабілеттілігінің бұзылу себептері
Дәріс жоспары:

1. 
   Жол бетінін ұзақ мерзімге шыдау касиетінің жұмысқа кабілеттілігінің бұзылу себептері .
   
2. 
   Жол жабынының қызмет көрсету мерзімы .
   
3. 
   Жолдың толығымен жұмысқа жарамдылығы.
   

1. 
   Жол бетінін ұзақ мерзімге шыдау касиетінің жұмысқа кабілеттілігінің бұзылу себептері .
   

Дөңгелектердін жол бетіне әсер етуі салдарынаң жол беті кернеуімен деформацияға ұшырап ,тозады.

Жүктін колеміне және оның қанша рет отуіне және өту ұзақтығына байланысты жол беті тегістік қасиетін жояды. Деформация көбінесе жолдың жұка жерінде және грунттык негизінде пайда болды . Көп жағдайда қатты емес жол беттеринин бнриктиги грунттык ылшгалдылыгына байланысты. Вертикалды күштер әсерінен жол беті сынады пластикалық деформацияға ұшырайды ,майысады, шытынайды .

Ойықтар. Ойықтар грунт ылғалдылығы жоғары болғанда және материал тығыздығының аз болуынан пайда болады. Ойықтар өте ауыр салмақты автокөликтер жүргенде пайда болады.

Майысу. Көбіне көктем кезінде дөңгелек ізінің қайта қайта бір ізге түскеннен пайда болуы . Бұндай майысқан жерден ауыр автокөлик жүргенде ол тесілуі мүмкін.

Тесілу. Ылғалдалық өте жоғары болғанда , вертикалды күштін өте көп болғанында және жол бетін жабушы материал қабатының жұка болуынан барлық жол беті қабаттарының тесілуі жүзеге асады.

Вертикалды жолдың қатты жол бетине әсер етуінен плитаның майысуы пайда болады. Бұл кезде жұмсақ деформация пайда болады. Түсетін күш тым көп болуында шытынаулау пайда болады.

Авто көліктін көп жүруинен жол беті (истирание) жұкаруға ұшырайды . Бұл жағдайларда таптару , сындыру , материалды орнынан қозғарту кезінде жол беті тозады.

Сонымен қатар жол бетінің тозуына табиғат жағдайлар әсер етеді. Жолдағы тесіктерге және сынған жерлерге су толып,

Қозғалыс шарты мен табиғат факторларының әсеріне байланысты жылдық тозық көлемін мына формула бойынша есептейді. H=a +bB, мұндағы : а-табиғат шарттарына тәуелді жылдық тозық,мм; b –тозық қабатының мықтылығы мен құрылымына, төсеу түрі мен қозғалыс бөліктеріне тәуелд коэфицент, м/млн.брутто-тонн;

В-қозғалыстың жүк кернеулігі - жолдың беті қардан таза болғандағы жыл бойғы қабылданбаған есептеу салмағы –ПС, млн.брутто-тонн

Жамылғы қабатының біркелкі тозығы жоғарғы мықтылықты иілгіштік, соққыға қарсылық қасиеті ағымдағы жөндеуді қамтамасыз етеді. Бірақ уақытқа байланысты тозыққа арналған қабат, қайта қалпына келтіруді талап етеді, яғни жол киімдеріне орта және капиталды жөндеу жүргізу. Жыл бойғы жолдарды эксплуатацияға жіберу уақытынан орта немесе екі орта жөндеу аралығы жолды жабу қызметінің мерзімі деп аталады.

Орта жөндеулер арасындағы жолды жабу қызметінің мерзімі:

Tc=Ho/(a+bBcp), мұндағы Ho-тозық жамылғы қабатының қалыңдығы,ммм,

Bcp- ПС есептеу салмағының орташа көлемі.

Қозғалыс интенсивтілігінің өсуіне байланысты орта жөндеуді экономикалық қалпына келтіру жағынан капиталды жөндеуге ауысады.

Капиталды жөндеу мен толық жөндеу кезінде тегістілікті қалпына келтіреді және жол құрылғылары мен киімдерінің беріктілігін арттырады.Жолға меншіктелген категорияға сәйкесжолдың геометриялық элементтері белгіленген мөлшерге апарады. Жолдарды эксплуатацияға беруден капиталды жөндеуге дейінгі жыл бойғы уақыт мөлшер және капиталды жөндеулер аралығы жол киімдері қызметінің мерзімі деп аталады.

Жөндеулер арасындағы мерзімнің а/м жолдардың мінездемесі үшін жолға жұмыс қабілеттілігі ұғымы енгізіледі. Осыған байланысты жол жамылғыларының толық және бөлшектік жұмыс қабілеттілігін ажыратады.

Жолдың толық жұмысқа қабілеттілігі (жол киімдерінің) жолда жүріп өткен автомобильдердің санымен немесе жолдарды эксплуатацияға беруден капиталды жөндеуге дейінгі жыл бойғы уақыт мөлшер және капиталды жөндеулер аралығындағы брутто-тоннамен өлшенген жүк санымен, сонымен қатар орта жөндеуге дейінгі немесе орта жөндеулер арасындағы жолдардың бөлшектік жұмыс қабілеттілігі санымен өлшенеді.

Жол киімдерінің жұмысқа қабілеттілігі - жүк тасу бағасын анықтайтын технико – экономикалық көрсеткіш негізі.Жұмысқа қабілеттіліктің мөлшері жамылғы типін таңдауда және перспективті жоспарлаудағы жөндеуге кеткен шығынды анықтаудағы маңызды фактор болып табылады.

Жол киімдерінің мәңгілік шарттары болып жолдың есептеу интенсивтілігі құрылымына және жүктің сәйкес

Дәріс жоспары:

1. 
   Жол белгілеудің түрлері және оның тағайындауы.
   
2. 
   Бағдаршамдық сигнал беру.
   
3. 
   Жол қоршаулары.
   

Жол белгілеуіне жазбалар,сызықтар жатады және басқа да көрсетілімдер жатады.Олар жол бөліктерінде , бордюрлерде және басқада жолдың элементтерінде, жолдың құрылымында қойылады.Ол жол қозғалысын ретке келтіріп, жол бағытын нұсқап және жол құрылымының габаритін көрсетеді.Бағдаршамдық сигнал беру және жол белгісін толықтырып тұру үшін, жол жүру бөлігінде көбінесе белгіше қолданылады.Әлбетте, кейбір жағдайларда, автокөліктер мен жолаушыларды техникалық құрылғылар көмегімен қозғалысты басқару қиынға түседі,онда тек белгіше қолданылады.

Белгішенің екі түрі бар:горизантальді және вертикальді.Горизонтальдіге жол жүру бөлігіне жатқызатын, белгішенің барлық түрлері жатады, ал вертикальдіге- вертикальді және иілмелі бетіне жататын белгіше.Мысалы, бордюрлерге, тірек жерлеріне, жол қоршауларына және т.б.

Жол белгілеуі жүргізушінің жол шекараларында визуальді бейімделуі үшін арналған.Ол жол қозғалыс кезінде тиімді басқару құрылғысы болы келеді.Оның көмегімен қозғалыстың жылдамдығы мен қауіпсіздігі жақсарады.Сонымен қатар, жол белгіше өткізіп жіберу қабілеттілігін және жүргізушінің психофизиологиялық мінездемесін қолдауға көмектесіп,оның еңбегін оптимальді деңгейде жеңілдетеді.

Жол белгілеуінің сапалы жағының ерекшелігі жағдайсыз жолдың және ауа райының қолайсыздығы кезінде көрсетеді. Жол белгілеуі қозғалыстың өте жоғары интенсивтігі кезінде қозғалыс жолының шекарасын наақты көрсетеді.Соның нәтижесінде жүргізушінің жалынды қуаты төмендеп, ЖТО-ның болу ықтималдылығы азаяды.Шөлді жолдарда жол белгілеуі қосымша ақпарат көзі болып табылады.

Жол белгілеуі ,қолайсыз жол шарты түңгі уақыт кезінде қозғалыс өте тиімді болып келеді.Ондай шарт кезінде белгіше жалғыз бейімделу болып, автокөлікті жүретін жол бойынша сенімді жүруге көмектеседі.

Сонымен қатар тұрақты жол белгілеуіне уақытша белгілеуін жатқызады. Уақытша белгілеу, уақытша қозғалысқа қауіп-қатер бар және жүргізушінің қозалыс бағытына нақты шектеу талғауын қоятын, құрылыс немесе жөндеу жұмыстары және т.б. жерлерде қойылады. Уақытша белгілеу белгілі бір мінездеме бойынша тұрақты белгілеуден айырмашылығы болу керек.Германияда уақытша горизонталь белгішені сары түспен, ал тұрақты белгішені ақ түспен бояйды.Францияда уақытша белгішені әдейі полимерлы сызықтармен бояйды.Уақытша белгішенің бір ерекшелігі оның қажеттілігі кеткенде , оны лезде өшіріп тастау үшін оның уақытша қызметке ие болуы . Тұрақты белгішенің барынша мүмкін уақыт қызметіне ие болу керек.

2. 
   Бағдаршамдық сигнал беру.
   

Бағдаршамдық сигнал беру қиылысу және жолдың тар бөліктерінде техникалық құрылғылардың алма-кезек жүруде қолданылады. Бағдаршамдық сигнал беру, кедергілерді және жол-транспорттық оқиғаларды қысқартуға ; көше-жол желісінде потенциалды жіберу қабілетін тиімді пайдалануға көмектеседі.

Бағдаршамдық басқарудың негізгі сынының кіріспесі транспорттық потоктардың қиылысу интенсивтігі. Бағдаршамдық сигнал беруді көшенің түйіскен жерінде қоюдың қажеті жоқ, егер транспорттық құрылғылар арасында уақыт, көшенің түйіскен жерін қиылысу, барлық бағыт бойынша қозғалу жеткілікті болса.

Бағдаршамдық сигнал беруді көшенің түйіскен жерінде транспорттық құрылғылар мен жолаушылар қозғалысын мөлшерлі шартын бұзатын келесі белгілері болса кірістіріледі:басты көшемен қозғалған, немесе соған қосылған, периодты түрде кезектің болуы,потоктарды кесіп өту мүмкіндігі аз болған қосымша көшелерде транспорттық құрылғылар екі минуттан артық кедергілер; көшенің түйіскен жерінде кезекті сақтамаудан жол-транспорттық оқиғалардың болуы.

Қазіргі уақытта транспорттық потоктарды басқару жолдық қозғалысты ұйымдастыруең прогрессивті әдіс болып саналды.Осы әдістің ерекшелігі, бағдаршам мен объектілер араларындағы тең циклды басқару екі жақты байланыс орнатылады, берілген жылдамдықпен қозғалған, транспорттық құрылғылар тобы бағдаршамның сигнал беру жасыл қосылған кезінде келуі.

Бірақ жол шетіндегі жолдарда интенсивті қозғалыс кезінде, қазіргі деңгейдегі автокөліктендіру байқауында, транспорттық потоктарды басқару қолданылмайды,өйткені бағдаршамдар бөлек ең көп толтырылған түйіскен жолдарда орнатылады.

Жол қоршаулары шарт бойынша екі топқа бөлінеді.Бірінші топқа конструкциялар жатады, транспорттық құрылғылардың күш беретін әсерлерге есептелген.Элементердің түрі мен көлемі осы конструкцияларға ескертілген.

Транспорттық құрылғылардың жол жүру бөлігінде,бөлу жолағында немесе жүргізушіге және жолаушыларға иннерциялық күштің мүмкін әсерімен жолдың жағасында ұстап қалуының талаптары.Оларға бірінші кезекпен әр түрлі барьерлік қоршаулар, сонымен қатар парапеттер мен бордюрлер жатады.Парапеттер мен бордюрлер әрқашанда эннерциялық күштің адамға мүмкін әсерін қамтамасыз етпейді және транспорттық құрылғылардың ондай қоршаулармен қақтығысуда адам өлімдеріде болады.Шарт бойынша транспорттық құрылғылардің әрекеттестіктері және конструкция қоршауы бірінші топ қоршауын екі түр бөледі:бағыттауыштар және тоқтатушылар.

Бағыттауыш қоршаулары соңғы уақытта көп қолданылады.Оларды жол осінің бойына бөлу жолағына және автокөліктердің сырғанаған қақтығыстарына қарсыәрекетпен жолдың жағасына,30гр. бұрышымен жүретіндер үшін орнатқан.

Тоқтатушы қоршау автокөліктің 90 гр.бұрышпен тік жүрісіне қарсыәрекеттелген.Оларды бағыттауыш қоршаудың автокөліктің мосттан немесе жардан құлауын, сонымен қатар массалық қатты кедергілермен қақтығысудан тоқтата алмайды.

Бағыттауыш қоршаулары көбінесе екі түрде қолданылады:барьерлік және парапеттік.Барьерлік қоршау бағыттауыш бөліктен және тіректен тұрады. Парапетті қоршау типі тікбұрышты үлгі блоктарынан немесе қиын конфигурациялы жақ бетінен тұрады.Қарапайым бірақ тиімді конструкция астыңғы бөлігінде екі иілмелі шекарасы бар.

Бағыттауыш қоршауларының конструкциясына аралық құрылымдарды орнату үшін ерекше талап қойылады:көпір жол көрсетушімен және эстакад.Екінші топқа конструкция қоршауы, деформативтік мінездеме адам әсерінің есепке ала мүмкіндігінен тағайындалады.Ал негізгі габариттік көлем толықтай және жартылай жолаушылардың, сонымен қатар жабайы және ірі жануарлардың олардан өтуді тоқтату.Кейде оларды жолаушылар қоршауы деп атайды.

Екінші топтағы қоршауды қоныстанған пунктерінде және олардың шеттерінде автобустық аялдамаларда және жолаушылар жүретін жерде қою керек, жолаушылар қозғалысын өтетін жер бөлігінен арнайы сол үшін белгіленген мақсатпен.

Екінші топтағы қоршау көбінесе конструкцияны көрсетеді, металдық трубалардан және стерженьдерден құрылған, пластмассалық конструкцияларда қолданылады.

Қала шетіндегі жол бөліктерінде көбінесе металдық сеткалар қолданылады.

Комплексті ұйымдастырылған жолаушыларды тасымалдау автобустері қызмет етеді.

Комплексті ұйымдастырылған жолаушыларды тасымалдау автобустері қызмет ететіндерге автовокзалдар, автостанциялар және автобустық аялдамалар жатады.

Автовокзал жалпы қалааралығындағы жолаушыларды тасымалдауүшін қызмет етеді.Жолаушылар автостанциясы эксплутационды белгі 2 жалпы түр бойынша анықталады:транзитті алдама пункттеріне орналастыру және автобус маршруттарының соңғы пунктінде.Олар жолаушыларды қала айналысында тасымалдау үшін қызмет етеді және бөлек қалаарасындағы маршруттар және аз уақытта жолаушыларды әкелу.Жолаушылар автобустық станциялары соңғы аялдамалық пункті жолаушылар автостанциясының арасындағы аялдамалық пунктерінен айырмашылығы тек орналастыру одағымен, онда шыққан ақшаны береді, жүргізушілер билетін алуы.Қазіргі заманғы автокөліктер жолында күнде мыңдаған транспорттық құрылғылар орналастырылады.Комплексті жүргізушілер мен жолаушыларға қызмет етудің мақсаты жақсы өмір сүру жағдайын жасау Онда жүргізушінің демалысы мен еңбегіне қолайлы жағдай туғызу, жолаушыларға,жұмыс бабымен және туристік сапар шегуде ыңғайлылық тудыру.

Функционалды міндетпен қызмет етудің әртүрлі түрінтөрт жалпы топқа бөлуге болады.Біріншісіне қызмет, қалааралық автобустер, ақшаның инкассациясы және т.б.

Автобусті аялдамалар тек қысқа уақыт аралығында тосу автобустері, жолаушыларды кіргізу және шығару.Жалпы көрсету есептері комплексті қызмет ету түрін таңдағанда автобустың кету және келу,тәулік бойы жіберілетін жолаушылар және сыйымдылығы жіберу қабілеттігінің перроны болады.

Жіберу қабілеттігінің перроны барлық кіргізу және шығару постындағы бір сағат ішіндегі бірге автобустардың келген және кеткен санын анықтайды; сыйымдылығына-жолаушылар саны, біруақытта комплексте қызмет етулері тиіс.

Автобустық аялдамалар постында жолаушылардың кіру және шығуы бірлескен,операциялар жүйелі түрде орындалады.

Комплекстің сыйымдылық және жіберу қабілеттігінің перроны тәуліктік жолаушылардың келу мен кетуге байланысты.Қалааралық хаттардағы жолаушылардың салыстырмалы салмағы жоғары болған сайын, автовокзалда немесе жолаушылар станцияларында біруақытта адамдар көп.

1.Варелопупо Г.А. Организациядвиженя и перевозок на городском пассажирском транспорте М. Транспорт,1981г.93 с.

2.Краткий автомобильный справочник(НИИАТ)М.Транспорт,1984 г.318 с.

3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М.Транспорт,1983 г.56 с.

1. 
   Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті қызмет көрсету.
   
2. 
   Жаяу жүрудегі хабарлау жолдары.
   
3. 
   Жолдар мен жол салудағы жарықтандыру.
   

1. 
   Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті қызмет көрсету дегеніміз ол жолаушылар мен жүргізушілерді тамақпен, баспанамен, және қысқа уақыттағы демалыспен қамтамасыз ету. Екінші топтағы қызмет көрсетуге транспорттық құралдарды техникалық қамтамасыз ету жатады, ол: жанармай толтыру станциясы, техникалық қадағалаудан өткізу, жөндеу, құрал-жабдықпен қамтамасыз ету. Ал үшінші топқа жол қозғалысының шарттары туралы ақпарат жатады. Комплексті қызмет көрсетуде мұндай ақпарат белгілі бір жоспарда сызылған маршруттарға арналған, мысалы, табиғатта, тарихи мұралар, байланыс құралдары т.б сапар желілерін бойлай жүргенде хабарланады. Мұндай ақпарат радио арқылы да берілуі мүмкін. Қызмет көрсетулер апатты жағдайда жолаушыларға медициналық көмек көрсету, сонымен қатар бұзылған транспорттық материалдарды жөндеу болып табылады.
   
2. 
   Жаяу жүрудегі хабарлау жолдары.
   

Жаяу жүру қозғалыстарын қамтамасыз ету үшін оларға сәйкес өзінің құрылымдық және архитекторлық жоспарлы шешіміне байланысты адамдардың қауіпсіз қозғалуы мен уақыт пен энергияның минималды жұмсалуына байланысты мақсатқа жету үшін жаяу жүрудегі хабарлау жолдары ұйымдастырылады.

Жаяу жүрулер автомобильді жолдар зонасында тротуар, жаяу жүру жолдары, баспалдақтар, ал басқа жағдайда – эскалатор немесе қозғалмалы тротуар түрінде көрсетіледі.

Тротуарлар, қозғалысқа параллель, ал жаяу жүру жолдары - арнайы бағытқа арналған.

Жаяу жүрудегі ең қажет нәрсе – ол жолдан өтуді қамтамасыз ету. Жаяу жүру өткелі адам көп жерде, автобус аялдамасы кездесетін жерде ұйымдастырылады.

Екінші және үшінші категориялы жолдарда қозғалыс бағытына сәйкес өтулерді жасайды, ал бірінші категориялы жолдарда әр түрлі деңгейде болады.

Өтулер жердегі, жерүсті, жерасты комбинирленген болады.

Жерүсті өтулерде бір немесе бірнеше көпірлер болады. Олар қозғалыс жолына тротуар немесе баспалдақтары түрлеріне байланысты болады. Осы қасиетіне қарай негізгі жерүсті өтулерді мынадай төрт типке бөлеміз:

1-тип. Қозғалысқа бірдеңгейде орналасқан тротуарлар өтулерді бір немесе екі – биіктігі 6метрлік баспалдақтар жасайды. Жаяу жүру ағымына тәуелді баспалдақтар перпендикуляр немесе параллель жасалынуы мүмкін.

2-тип. Кеңейтілген жол автобус аялдамаларында немесе басқа қоғамдық аялдамаларында орналасады.(көбінесе адам көп жерде) Негізгі тротуарлар жол үстімен өтеді. Өту негізгі тротуар бағытымен сәйкес орналасады.Өту осіне перпендикуляр немесе параллель баспалдақтар аялдайтын алаңға жетер орында орналасады. Бұл өту екінші типтегі сияқты бірақ олар баспалдақсыз болады.

4-тип. Магистральді жол бойында орналасқан өтулер . Мұндағы тротуарлар қозғалыс жолымен бағыттас. Мұндай жерлерде жаяу өту ұйымдастырылады.

Жердегі өтулер қозғалыс жолымен бағыттас болады. Олар реттелетін және реттелмейтін болып бөлінеді. Оның ені берілген жолдағы қозғалыс жылдамдығына байланысты болады. Өтулерде қозғалыспен деңгейлес және бетонмен шектелген қауіпсіздік ұйымдастырылады.

Жерасты өтулердің негізгі кемшілігі – биік баспалдақтардың болуы. Ал басқа жағдайда олардың орнына эскалаторлар салынады, бірақ оған қосымша жерүсті ғимараттар салу қажет болады.

Жерасты өтулер қозғалыс жолдарының астында тоннель түрінде болады. Оның түрлері: бір немесе екі көзді төннелдер,баспалдақты,баспалдақсыз.