ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ ТАҚЫРЫБЫ

жапырақтарына зиян келтіретін жеміс кенелерішц жұмырткалары 
мен дернәсілдерін жеи күртады. Бір ұрпағымың дамуы 12-14 күиге 
созылады. Бір маусым ішінде 6-7 ұрпақ береді.
Жыртқыш кеиелердіц келесі түрі 
типлодромус кузины.
Алматы 
қаласының айналасындағы бактарда кездесетін бактарда өте кец 
таралған. Кейбір бактардағы кездесетін фи госейдтердіц 90 иайызы 
осы түрге жатады. Жабайы алма аташы мен долана да кездеседі. Бір 
маусым ішінде 9-12 ұрпак береді. Бүл түрдіи ересек кенелері 
бақтың өрмекші кенесінің барлык фазаларымен, ал жеміс кенесі 
кодімгі өрмекші кененің жұмырткалары жэне дернәсілдерімен де 
коректенеді. Оның бір дарагы өзінің даму кезеңінде орта есеппен 
бактын өрмекші кенесінің 40 шакты дарағын жейді.
Антокориде түкымдасына жататын кандалалардыц ішіндегі кец 
таралғаны 
антокорис пилозус.
Ол ересек сатысында кыстайды, 
күзде және ерте көктемде жеміс кенелерін олардыц қыстан жаткан 
жерлеріпде жеп, can мөлшеріи азайтады. Аиалық кандалалар 
мамырдыц бас кезінде жүмырткалауға кіріседі. Олардыц эркайсысы 
110 жұмырткага дейін салады. Бір жаздыц ішінде кандалалар 5 
ұрпакка дейін береді. Ересек қандала бір тэулік ішінде кенелердің 
35-40, төменгі жастаты дернәсілдердің 8-10, ал жоғарғы жастағы 
дерносілдердің - 25-35 данасып жейді.
Жырткыш бітелердің Алматы жеміс аймағында көбірек 
тараканы - жапырак бітесі. Мәдени жэне жабайы өсетіп алма 
ағаштарында көн кездеседі. Ересек бөжек фазасында әртүрлі 
паналардың астында кыстайды. Қыстаған жерлерінен алма акашы 
бүршік атып, оларда жеміс кенелері пайда бола бастаған кезде 
шыкады. Мамыр айында аналық бітелер жапырақтың астыңғы 
жакында негізгі жүйкені бойлатып жұмыртқаларын салады. Бір 
маусым ішінде 3-6 үрпақ береді. Ересек бітелер жэне олардыц 
дернәсілдері жеміс кенелерімен коректенеді: бірінші жастағы 
дернэсіл бір тэулік ішінде кененің 5-7 жүмырткасын немесе 3-5 
нимфасып, екінші жастағы дернәсілдер ересек кенелердің орташа 
есеппен 6-7 дапасын, ал ересек бітелер 15 шакты кенені жен 
күртады. Жеміс кенелерінің табики жауларының ішінде стеторус 
деп аталатын жыртқыш қоңыздың да манызы өте зор. Ол 
кокципеллидтер түқымдасына жатады. Ересек коныз фазасында 
кыстап, ерте көктемде шыкады. Алматы жакдайында аналык 
қоңыздыр жүмырткалаука мамырдың бас кезінде кіріседі. Стеторус
401

бір жаз ішінде 2 үрнак беріп өсіп-өнеді. Ол негізінен кәдімгі 
өрмекші кеиемеи коректенеді. Қоңыздың біріиші жастағы дернзсілі 
бір тоулік ішінде кененіц 25-35 дарағын (жұмыртка, дернэсіл, 
нимфа), екінші жастағы дерпосілі-50 дарағын, үшінші жастағы 
дернәсіл ересек кенелердің 70-75, төртінші жастағы дернәсіл - 90- 
100, ал ересек коцыздыц өзі 120-130 дарагын жейді.
Жеміс кенелерінің негізгі жауларыныц бірі алтынкөздер. Олар 
тор қанатты бөжектерге жатады. Алтынкоздер өсімдік кенелерімен 
де коректенеді. Жырткыш энтомофагтардың өсімдік кепелерді 
кұртудағы тиімділігін аныктау үшін тзжірибе бөлімдердіц ор 
кайсысынан 10 модельді ағаш белгілеп, 10-15 күп сайын бір рет, 
олардағы жыртқыш энтомофаітар санымен катар, жеміс кенелерініц 
де есебін алып отырады. Ол үшін модельді ағаштардың төменгі 
жэне 
ортаңғы 
ярустарынан 
40 
жапырактан 
жинап 
алады. 
Жапырактарды үкыптылыкпен сағакшаларымен бірғе жинау керек. 
Жиналған 400 жапыракты кара матадан жасалған капшыкка салып, 
аузын катты байлайды. 400 жанырактағы кенелерді есеіғгеу киынға 
соғады. 
Сондықтан 
әкелінген 
жапырактардын 
ішінеп 
200 
жапырактан түратын орта сынама алынады. Әрбір жапыракты екі 
жағынан бірдей үкыпты гүрде карап, ондағы табылған жеміс 
кеиелері жұмыртқаларын жэне жырткыштарды санап шығады. 
Есептеу жүмысын жапырактарды жинап келген күпі бинокуляр 
аркылы карап отырып, зертханада жүрғізу керек.
Осындай тәсілдермен алынған магериалдарды салыстыра келе, 
жеке бөлімдер бойынша вегетациялық бір кезен ішіпде өсімдік 
коректі кенелер олардыц жырткыштары динамикасының калай 
өзгеретіні туралы толык мзлімет алады. Зиянды жэпе жыргқыш 
кеиелердіц гүр кұрамын зерттеуді оқтын-оқтын 10-20 жеміс 
ағашыпан тексеріп тұрады, Онда зрбір ағаштың бөрік басыныц 
эртүрлі бөлігінен 20 жапыракты 20 есе үлғайтып көрсегетін 
эйиекпен карайды. Кенелер табылғаи жапырактарды пергаментті 
пакеттерғе 
салыи, 
зертханаға 
экеліп, 
онда 
іуммиарабика 
косындысы-Берлезе сұйықтығына салып сактайды.
Формика туысы құмырсқалар-Formica
L. Қүмырскалар жарғак 
канаттылар-Hymenoptera
тобының 
Formicidae
түкымдасына 
жатады. Формика
-Formica L.
туысына жататын күмырскалар 
орманды, еғісті қорғайтын орман алкаптарын зиянды бөжектерден 
корғауда зор рөл агкарады. Қүмырскалар көп коректі жырткыштар
40 2

жоне бөжекгер топтары өкілдерімен коректепеді. Олар мүр 
көбелектерінің, түн көбелектерінің, киғылардыц, жұпсыз жібек 
көбелектеріиіи санын реттеп, баска да зиянды бөжектердің саныи 
төмендетеді. Ец пайдалы деи орман жирен кұмырскасын айтады, 
олар үлкен күмырска илеуін күрады. Ескерегін жағдай, тек 
бүзылмай, таза сақталған кұмырска илеуіндеғілер, онда температура 
жағдайы жеткілікті жоне көбеюге қабілетті болғанда пормеиі эсер 
етеді, жақсы нэтиже береді. Ормаи күмырскасы баяу таратылады. 
Сондықтан күмырска илеуін сақтаумеи катар, оларды зиянкестер 
көбейіп кететін жерлерте колдан тарату істері де аткарылады.
Кссте. К э д ім г і ө р м е к ш і к е н с - ф и т о с е й и д , к с н е ж е г іш т р и п с , с т е т о р у с
э н т о м о ф а г т а р ы н а к е с т е т о л т ы р у .
№
Э нтом оф агтард ы ң казақш а- 
латы н ш а атауы
Э нтом оф агтарды н
си паттам асы
Е рекш е
белгілері нсм ссе 
сурсттсрі
1
К э д ім г і 
о р м е к ш і 
к е н е - 
ф и т о с с й и д
Тапсырма:
Фигосейидтер, 
кенежегіш 
трипс, 
стеторус
кодімғі өрмекші кеие-энтомофағтарымен танысу және кесге 
толтыру.
403

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: