Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

угымына катысты кызыкты аныз туршде мысал етедк «...Сократ ез 
шэюрттерш уйретпеген, оныц орнына 
оларга тек сурактар гана койып 
отырган (атакты маевтика тэс!лI). Оныц сурактарына жауап бере отырып, 
шэюрттер! оз бойларында эу бастан калыптаскан, б1рак умыт болып калган 
б ш м д 1 есше тус1рш, бастарынан «суырып» алгандай болган. Б1рде тшт! 
Сократ сурак кою аркылы кол енер шебершщ сауатсыз, хат танымайтын 12- 
13 
жасар 
кемекипсшщ ездН м ен Фалестщ теоремасын («тецбушрл1 
ушбурыштыц табаныныц бурыштары б1рдей болады») курастыруына 
себепкер болган».
Олай болса, сурак коя бшу улкен гылымга жолашар, енер екен. «Сурак 
коя бшу енер1 суракты емес, сурактар жуйес1 ретшде ез1цд1 таба бшуден 
басталады. 
Сурак кандай болса, окушы да сондай. Мугалгм сурещпз, нэрс1з 
сурагына окушыдан жауапты «суырып алып» муны ез>мнщ дербес жумысым 
деп санаса, онда ештеце ондырмайды. 
Сьщаржак сурактарга 
сана мен 
кещлге уяламайтын сыцаржак жауап аламыз», - деген утымды ой бшд1ред1 
эдюкер-галым И.Н.Ильин1.
Сурак-жауап од!с 1 сабактыц б1рнеше кезещнде колданылады. Уй 
тапсырмасын тексеру, 
ж ац а 
б ш м д 1 алуга даярлык кезещ, жаца б ш м
калыптастыру кезещ, алгашкы тексеру кезещ, сондай-ак бш м д! беюту 
кезещнде де сурак-жауап эдюш еркш колдануга болады. 
Сабактыц кай 
кезещнде колданса да сурак-жауап 
эдюшщ тш м д ш п н арттыратын 
сурактыц каншалыкты дидактиаклык талаптарга катысты койылуында 
болмак. Сурактар эртурл1 максатта колданылады. Б ш м акпаратына деш нп 
окушы таным, тусшй')н аныктау максатында, алгашкы угым, тусшжтерш 
аныктау ушш, окылган мэтш мазмуныныц мецгершуш т.б. мэселелерге 
катысты колданылып отырады. Сабактыц максат, мшдеттерше байланысты 
сурактарды бгрнеше турге белуге болады. Олар:
1 .аньщтамалык сурактар;
2.талдау сурактары;
3.проблемалык сурактар;
4.ашык сурактар (ойды еркш айту талабы бар сурактар);
З.жабык сурактар (ойды 
ербпу каж етпп жок, 
шеппммен келюу
талабындагы);
б.риторикальщ сурактар. т.б.
Аныктау сурактары кобше «кандай?», «им?», «кашан» «калай 
тусшесщ?», «неге?» т.б. сурау ес1мд1ктер1 мен сураулык шылаулар аркылы 
келш оку мазмунын эр кырынан тануга багытгалады.
Ал талдау сурактары кебшс «нелштен?», «не себеггп», «калай?» т.б. 
сурау ес1мд1ктер1мен к е л т мэтшнщ эр белжш, композициялык курылымын, 
поэтикалык тш куаты мен идеялык мазмунын талдауга багытталады.
Ашык сурактар мен аньщтамалык сурактар мазмундас. Екеушде де 
окушы б ш м ш тексеру, ойын еркш айткызу талабы болады.
1 Педагоикальщ 
1
зден
1
с - А ., Рауан. 1990.-245-290 6.
90

Риторикалык еурактарды да тшмд) колдану мумкшджтер: мол. Кебше 
мут&шм 
мэтш
мазмунымен 
кабыстыра 
колдануга 
немесе 
окушыны 
поэтикалык; мазмунды танытуга колдануына болады.
Проблемалык сурактар шыгарманьщ идеялык мазмунын тереплету 
максатында койылады. Проблемалык сурак кебше жагдаятка 
катысты 
туындайды. Барлык такырыпта проблемалык сурак тугызу максат емес. 
Дегенмен проблемалык сурак теориялык материалды окушыньщ ой елепнде 
корытып, е м 1ртанымына катысты пайымдауына мумкшдж тугызады. «Проб­
лемалык сурактьщ ерекшел1п - олар б!р гана шектеул I мэселеге курылмай, 
керкем туындыны кещрек, терещрек камтитын мазмунда курылады. 
Проблемалык сурак коямын деп «колдан» проблема жасаудыц кереп жок- 
Проблемалык сурактар керкем шыгарма непзш де жаткан, шешуд! галап 
ететш проблема айналасын камтиды»,- деп туащ нред! эдюкер ^ .Б т б а е в а 1. 
Проблемалык сурактьщ койылуында сураульщ шылаулар мен есхмджтердщ 
кайсы келсе де, сурак ойлануга, окушыньщ езш дж кезкарасын бшд1руге 
туртю болуы шарт. Мэселен С.Торайгыровтыц «Юм жазыкты?» романынын 
атауыныц ез1 проблемалык сурактан басталады. М.Жумабаевтьщ «Батыр 
Баян» поэмасыныц кешпкер1 сезгм, сана сарабында «неге?» деген сауалды 
езше он сеп з рет кояды. Ал ол окушылар ушш де проблемалык сурак болып 
танылады. Мэселен, «нелжтен Баян ею жастыц ашмше себепкер болды?», 
«Нелжтен ауыр казадан кешн басын бэйгеге т!пп, жорыкка агганады?». 
«Нелжтен автор тарихи адам вм^ршдеп окиганы 
шыгармасына аркау 
еткен?», Нелжтен автор поэма басында «Эдемх еткенд! ойлап айнымасам, 
Сум ом)р куш т1 уын аяды ма?» деп еткен тарихтын кандай болмысы туралы 
толганады?», «Автор еткен тарихтыц кандай идеяларын эдем! деп есептейд!? 
Неш жоктайды?», «Осы шыгарма окигасы мен авторлык толганыста 
байланыс кандай?», «Нелжтен шыгарма кейшкер! езш е жауабы сан килы 
сурак кояды?» сол сурактарга жауап хздеп керешк т.б. проблемалык 
сурактарды туындата беруге болады.
Сурак-жауап эдклнщ тш м д ш гш артгыратын тагы б1ртутас сурактьщ 
магыналык жагынан дурыс койылуы. Окушыньщ ойын козгап, б1рнеше 
сейлеммен жауап беруш талап ететш дидактикальщ максаттагы сурактар 
болуы шарт. 
Жауабын ш ш е орап беретш сурактар немесе «иэ», «жок» 
сиякты кыска жауапка койылган жабык сурактардыц мазмунга косары да аз. 
Сурактар дер уакытында эр1 мелшерден тыс колданылмауы шарт.
Тужырымдап айтканда эд!стер — басшылыкка алынган эдюнама- 
лардыц, технологияда белгшенген максатка жету барысында жузеге асыру- 
дыц ти1мд1, оцтайлы, утымды, ен1мд1, амал-эрекеттери тэалдер! екешн есте 
устаган абзал.
1 Бтбаева 
К- 
Эдебиетп 
окыту 
эдютемеси 
-А., Рауан, -6 7 б.

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: