39
кәмелетке толмаған баланың ата-анасын алмастырушы (in loco parentis)
ретінде сөйлейді . Мекеме, үй тобы немесе асырап алушы (фостерлық) ата-
аналарға шығындар өтемі төленеді .
АҚШ жетім балаларды орналастырудың негізгі түрлері мыналар:
• фостерлық (асырап алушы) жанұялар (foster families) – 75% балалар;
• оңалту орталықтары (Residential Treatment Centers);
• топтық үйлер (Group Homes) .
Фостерлық жанұя құрылымның ең тиімді түрі болып табылады . Қандай да
бір себептермен фостерлық жанұяға орналастыру үшін жарамсыз балалар
топтық үйлер немесе оңалту орталықтарына беріледі . Бұндай үйлер өзінен
институционалдық мекеме ретінде келіп, онда алты баладан көп емес және
минимум бір тәрбиешіден тұратын, балалармен тәулік бойы болатын мекеме
болып табылады . Бұл мекемеде уақытша болуы, кейін фостерлық жанұяға
анықтауға, баланы асырап алуға немесе ата-анасының жанұясына оралу-
ына мақсатталған . Осындай мекемелерде балалардың болуының мақсатқа
лайықтылығы балалардың дамуы мен бейімделуі туралы сұрақтармен айна-
лысатын ғалымдарда үлкен күмән туғызады .
АҚШ-та баланы асырап алу тәуелсіз, тәртіптен тыс (independent
adoption) немесе баланы асырап алушы Агентік (adoption agency) арқылы
жүзеге асады . Баланы асырап алушы Агенттігі өздері жұмыс істейтін штат-
тан лицензия алады . АҚШ үкіметі арнай вебсайт (the Child Information
Gateway) қолданады, онда лицензиясы бар агенттіктердің тізімі ұсынылған .
Баланы асырап алу бойынша агенттіктер жекеменшік секілді мемлекеттік
те болып келуі мүмкін . Жеке меншік агенттіктер кішкентай балаларды асы-
рап алуда мамандандырылса, ал мемлекеттік агентіктер әдетте қазіргі кез-
де асырап алушы жанұяларда немесе институционалдық мекемелерінде
тұратын балаларға көмектесуге мамандандырылады . Тәуелсіз баланы
асырап алу заңды тұлғаның (attorneys) қолдауымен жүзеге асады . Осын-
дай жағдайда асыранып алушы балалардың негізгі тобын жаңа туған ба-
лалар құрайды . Жаңа туған балалардың 55% жуығы асырап алынуға осын-
дай түрде беріледі . Негізінен асырап алушылар балалар тәрбиеленген
фостерлық жанұядан болуы мүмкін немесе баланың туған-туысқандары
болып табылады . Егер АҚШ мемлекеттік фостерлы қамқорлық жүйесіндегі
бала 18 жасқа толғанға дейін ата-ана жанұясына оралмаса немесе асы-
ранып алынбаса, олар осы жүйенің бөлігі болудан қалады және мемлекет
олар үшін жауапты болудан қалады .
2-тарау. Халықаралық тәжірибе
40
Ұлыбританияда кәмелетке толмаған балаларға (childrenlookedafter не-
месе childrenincare) күтімнің орнын басу сұрақтары муниципалдық білім
беруді жүргізуде орналасқан . Муниципалдық кеңес «біріккен» ата-ана
статусын алады және осындай балаларға заңдық шешімдердің барлығын
қабылдайды . Біріккен ата-ана міндеті Кеңестік комитетке (Corporate
Parenting Advisory Committee) жүктеледі . Комитет муниципалды кеңестің
қамқорлығында жүрген қамқорлықтағы балалармен үнемі кездесіп отыра-
ды . Күтуді алмастырушы жүйеде баланың барлық болу уақытында әрбір
балаға бекітілген әлеуметтік жұмысшы бала үшін тікелей жауапкершілік
алады . Әлеуметтік жұмыскер балаға күтім бойынша жеке жоспар құрады,
онда баланың қызығушылықтары мен хоббиін қолдау, жанұясымен, доста-
рымен байланысын қамтамасыз ету, діни және мәдени тәрбие, денсаулық,
білім беру саласының қажеттіліктері қандай түрде қанағаттандырылатыны
сипатталады . Күтуді алмастырушы жүйеге бала түскеннен кейін 4 жұмадан
кейін жоспарды бағалау жүргізіледі, одан соң 3 айдан кейін және әрбір 6
айдан кейін бағалау жүргізіліп отырады .
Ұлыбританияда күтуді алмастырудың негізгі түрлері:
•
фостерлық жанұя (75% бала);
•
кішкентай балалар болашақ асырап алушылармен бірге өмір сүре
алады, егер бұндай шешім бала мүддесі үшін оңтайлы екеніне сот
келіссе немесе егер ата-ана баланы асырап алуға құжаттарын тап-
сырса;
•
үлкен жастағы балалар және ерекше қажеттілігімен (мысалы,
мүгедек балалар) балалар арнайы мектеп-интернаттарына неме-
се балалар үйіне орналастырылуы мүмкін . Ұлыбританияда АҚШ-та
секілі осындай құрылым түрлерінің тиімділігі сыналады;
•
16 жастан бастап балалар жартылай тәуелсіз шартында
(әлеуметтік жұмыскердің бақылауымен) өзінің үйінде немесе
мамандандырылған жатақханаларда бөлек өмір сүре алады .
Туған ата-ананың қамқорынсыз қалған балаларды тұрақты орналастыру
спектор түрлерінің көбейуі 1990 жылдардың аяғындағы саясаттың басым
жақтарының бірі болып табылады . Балалар туралы Заңды (1989 г .) еңгізу
уақытынан бастап, балаларды тұрақты орналастырудың негізгі нұсқалары
мыналар болып табылды:
1) баланы асырап алу;
2) фостерлық жанұяда ұзақ уақыт тұру;
3) соттың шешімі бойынша ұзақ уақыт тұру . Балалар туралы Заңның
41
(2002) жаңа редакциясында 2005жылдан бастап балаларды тұрақты
орналастырудың тағы бір түрі қарастырылған – ерекше қамқорлық
(Special Guardianship) .
Берілген форма асырап алуға беру мақсатына сәйкес емес балалар
үшін құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етеді .Қамқоршы оның тәрбиесіне
байланысты кез-келген шешім қабылдауға құқық алады және балаға күтім
бойынша барлық аспектілері бойынша өзіне толық жауапкершілік ала-
ды . Берілген орналастыру формасы бала мен оның туған ата-анасының
арасындағы заңды байланысты бұзбаса да, қамқоршы ата-ана міндетін
жүзеге асыруға айрықша құқығы бар . Бала құқығын қорғаумен байланысты
жалпы сипаттағы араласудан басқа, олар тәрбие процесіне тікелей арала-
суды тоқтатады және бала жергілікті билік органдарының қорғау объектісі
болудан қалады . Сонымен қоса жергілікті билік өздеріне қамқорлық
міндетін алған адамдарды қолдау үшін қызмет спектрін қамтамасыз ету
міндетті . Берілген баланы орналастыру формасы соттың шешімінде қарсы
келтірілмесе де, ол бала мен ата-анасына немесе басқа да туыстарына
(байланысқа ата-ана құқығы сотпен шектелген жағдайдан басқа) ешқандай
шектеу қарастырылмайды . Осы жағдайда қамқоршылардың асырап
алушыларға қарағанда баланың өмір сүру жағдайы туралы әрі қарай сотың
қайта қарауынан аз қорғалған және баламен құқық қарым-қатынасы шек-
телген болып келеді .
Ұлыбританияда балалардың фостерлық жанұяда тұрудың мынындай
формалар кең таралған:
• Жедел қысқа уақыт тұру: егер баланы бірнеше күнге бір жерде қалдыру
керек болса;
• Қысқа уақыт тұру: бала үшін болашаққа жоспар дайындалғанға дейін,
ол жанұяда бірнеше жұма немесе бірнеше ай өмір сүреді;
• «шағын каникулдар»: егер бала мүгедек болса, егер тәртібіне байла-
нысты ерекше қажеттіліктер немесе қиындықтар болса, оны уақытша
(оның ата-анасы немесе тұрақты асырап алушы жанұя демалып жатқан
уақытта) фостерлық жанұяға бағыттай алады;
• Арнайы дайындалған фостерлық ата-анамен тұру: егер сот балаға
кәсіби күтім (мысалы, тәртібімен қиындықтар болған жағдайда) қажет
деп шешсе;
• Ұзақ уақыт тұру: бөтен жанұяда амалсыздан тұратын кейбір балалар
асыранып алынғылары келеді, осындай жағдайда олар асырап алушы
жанұяларда кәмелеттік жасқа толғанға дейін өмір сүруге қалады;
2-тарау. Халықаралық тәжірибе
Достарыңызбен бөлісу: |