Қазақстан тарихын зерттеудегі мәліметтер базасының маңызы
Басты міндеті-деректанулық зерттеулер болып табылады. Дереккөздік зерттеудің басым міндеті - тарихи дереккөздерден нақты ақпарат алу. Дереккөздердің ақпаратын бағалауда прагматикалық аспектіні үстемдеу кезінде мұндай деректер коллекциялары, әрине, проблемалық-бағытталған болып табылады, ал оларды әзірлеушілер бұрын айтылғандай, пайдаланылатын көздерді электрондық түрге толық аудару мақсатын қоймайды. Екінші ерекшелік, әдетте, құрылған электрондық көздердің кешенді сипаты болып табылады. Бұл кез-келген нақты тарихи міндетті шешу үшін барлық қажетті ақпаратты қамтитын арнайы, мінсіз дерек көзі жоқ, сондықтан зерттеушіге қажетті мәліметтерді ішінара немесе фрагментті қамтитын толық дерек көздерінен материалды жинау керек. Бұдан басқа, көздерді электрондық түрге ауыстыру кезінде бастапқы деректер әдетте бірқатар трансформацияларға ұшырайды: мәтіндік ақпарат кодталады; жеке деңгейде берілген ақпарат агрегацияланады; объектілердің бастапқы топтары қайта құрылымдалады; бастапқы белгілер салыстырмалы немесе жиынтық және т. б. болып есептеледі.
Нәтижесінде проблемалық-бағытталған дереккөз дәстүрлі қағаз көзінің "электрондық көшірмесі" болып табылмайды, не бастапқы дереккөздің (немесе дереккөздердің) "электрондық нұсқасы" немесе мәні бойынша тарихи зерттеу процесінде жинақталған жаңа дерек көзі болып табылады. Оны алдыңғы бастапқы құжаттарға қатысты келесі буын көзі деп атауға болады. Ол бастапқы құжаттың бір бөлігін немесе бірнеше бастапқы құжаттардың мәліметтерін интеграциялайтын Мета көзі болуы мүмкін. Егер мұндай дереккөзді жасаушы оны жасау процесін егжей-тегжейлі және мұқият құжаттаса, онда барлық деректер элементтерінің шығу тегін байқауға болады. Бұл ретте, электрондық нысанда ұсынылған компьютерленген талдау нәтижелері екінші рет пайдалануға жол беретіні маңызды. Демек, дәл осы жағдайда тарихшылар тек тұтынушылар ғана емес, ақпарат жасаушылар да рөл атқарады.
Соңғы жылдары зерттеушінің деректемелік немесе проблемалық – бағытталған тәсілге деген тартымдылығы негізді жоғалтады, себебі (әсіресе жаңа тарих үшін) өзінің шығу тегі бойынша машинамен оқылатын түрге деректерді аудару бойынша жұмысты талап етпейтін дерек көздері үлкен рөл атқара бастайды. Бұдан басқа, қазір деректердің көп бөлігі машинамен оқылатын түрге ауыстырылды немесе ауыстырылады, ал технологияның дамуымен барлық көздерді электронды түрге толық көшіру мүмкін. Дерек көзіне көзқарасты таңдау туралы пікірталастар өздерін іс жүзінде жоққа шығарды, себебі оның қатысушыларының көпшілігі шеткі позицияларды қолдамайды, ал пікірлер синтезіне тартылатыны сөзсіз. Осы ереженің жанама дәлелі ретінде екі тәсілді қолдану туралы даулар тарихи информатикада жалпы әдіснамалық проблемаларға шығуға мүмкіндік берді. Қазақстандық тарих ғылымында проблемалық-бағытталған тәсіл үлкен сұранысқа ие болды. Тарих және этнология институтында ХХ ғ. 90-шы жж. ортасында Ш. Ш. Уәлиханов ХХ ғ. 20-30-шы жылдардың тоғысындағы Қазақстанда "Бай-"жарты феодалдар" арнайы проблемалық-бағдарланған деректер базасын (ҚҚБҚ) құруға әрекет жасалды." таңдап алынған проблемалық-бағдарланған тәсіл нақты тарихи проблеманы, атап айтқанда, жаппай ұжымдастыру қарсаңында бай шаруашылықтарын тәркілеудің кешенді тарихи-деректанулық талдауын және қазақ ауылының Элиталы топтарына қарсы қуғын-сүргіннің механизмін қоюға байланысты болды. Бұл ретте базалық бұқаралық ақпарат көзін (қуғын-сүргінге ұшыраған байлардың жеке тергеу істерін), оның сапалық және сандық көрсеткіштерін талдау, біріздендіру және кодтау әдістемесін таңдау, ҚҚБ құрылымын, сақтау нысандары мен тәсілдерін, ретке келтіру, логикалық қайта құру, деректерді іздеу мен пайдалануды анықтау базада жалпы проблеманы шешуге бағынышты болды.
Қазақстан тарихы бойынша заманауи ақпараттық ресурстарға шолу
ХХ ғ. 90-шы жылдары Қазақстанда оқырмандардың ең кең ауқымында өз елінің тарихына деген қызығушылық артуда. Көптеген оқиғалар мен отандық тарих табады жаңа қайта ойластыру, бұл-шараларын енгізе отырып, ғылыми айналымға бұрын белгісіз болып келген және өткізуге деректі көздерден шығатын жарық әр түрлі шетелдік ақпарат көздері.
ХХ ғасырдың 90-жылдары. Қазақстанда оқырмандардың көпшілігі өз елінің тарихына деген қызығушылықты арттырады. Ресей тарихындағы көптеген оқиғалар бұрын-соңды белгісіз және аз белгілі құжаттық дереккөздердің ғылыми айналымға енуімен және әртүрлі шетелдік ақпарат көздерінің жариялануымен байланысты жаңа ойлауды тапты.
Тәуелсіз Қазақстан ғалымдарының алдында жауапты міндет тұрды — Отандық тарих туралы деректі дерек көздеріне негізделген объективті білім беру. Тарихшылардың әртүрлі жоғары оқу орындары мен ғылыми мекемелерде жүргізген зерттеулерін жалпылау қажет болды. Әлем кітапханалары мен жеке коллекциялардағы тарихи деректерді табу жұмыстары басталды. Зерттеу үшін мұрағат мекемелерінің, мұражайлардың қорлары ашылды. Орта және кәсіби мектептерге арналған оқу басылымдарын зерделеуді және қайта зерделеуді талап етті.
Достарыңызбен бөлісу: |
