Қазақстан республикасының білім жәНЕ

56 
Кибернетика ғылымында сигналдың ақпараттылығы оның энергиясына 
немесе физикалық, материалдық белгілеріне байланысты еместігі 
кӛрсетіледі, яғни кӛркем мәтінге қатысты алатын болсақ, екі шумақ ӛлеңнің 
ақпараттылығы, семантикасының байлығы, әсері том-том романнан кем 
тҥспейді.
Қандай да бір арна арқылы жіберілетін хабар қабылдаушыға тҥрліше 
жетеді, соған байланысты ақпарат теориясында арнаны кедергісіз арна және 
шулы арна деп бӛледі. Кедергісіз арнада хабар бірізді тҥсініліп, 
қабылдаушыға еш ӛзгеріссіз, сол қалпында, бҧрмалаусыз жетеді. Ал шулы 
арнамен жететін хабардың тҥрліше тҥсінілетіні сӛзсіз, ӛйткені оны декодтау 
барысында, яғни код арқылы ашуда арнадағы тҥрлі шу, кедергі хабардың 
мазмҧнына әсер етеді, сӛз мағынасы бҧрмалануы мҥмкін. Кӛркем мәтінді осы 
кедергісі бар шулы арна деу керек, себебі оның вербалды қҧрылымындағы 
тҥрлі ерекшеліктер оқырманның оқу ҥдерісін, яғни сигналды беруді,
қабылдауын баяулатады, кейде тіпті тҥсініксіз еткендіктен, қайта-қайта 
оралуға мәжбҥр етеді. 
Ал оқырман жасы, ҧлты, білімі, ӛмірлік тәжірибесі, әлеуметтік жағдайы, 
қоғамдық мәртебесі тҥрліше қалыптасқан, танымдық базасы мен кеңістігі әр 
қилы тілдік тҧлға. Ол белгілі бір тілді тҧтынушы – ҧлттық тілдің субъектісі 
ретінде ҧлттық мәдениеттің де тҧтынушысы, жасаушысы, иесі болып 
саналады, осыған орай қандай да бір қоғамда ӛмір сҥретін адамдардың тіл 
тҧтыну деңгейі тҥрліше болады. Отандық ғалым Н. Уәлидің жіктеуі 
бойынша, 1) әдеби тілді шығармашылық деңгейде тҧтынатын элитарлық 
тип; 2) әдеби тілдің ауызша, жазбаша нормаларын сақтай білетін, ара-тҧра 
кодификацияланған нормадан қате жіберетін, сӛйлеу тілі мен кітаби тіл 
элементтерін кей тҧста айқын аңғара алмайтын мәдени-тілдік орташа тип. 
Сан жағынан басымы да осы орташа әдеби тип; 3) негізінен әдеби сӛйлеу 
тілін қолданатын, арасында қарапайым сӛйлеу тіліне тән элементтерді қосып 
сӛйлейтін тілдік-мәдени тип. Сан жағынан, шамамен, орташа типтен кейінгі 
орында; 4) қарапайым сӛйлеу тілімен сӛйлейтін, бейәдеби элементтер мен 
диалектизмдерді қолдана беретін коммуниканттар (72:15). Осы аталған 
топтардан тҧратын қоғам Шеннон сызбасындағы бесінші компонент - 
адресатты қҧрайды. Сол себептен қандай да бір кӛркем мәтінді бірдей 
тҥсінетін, интерпретация жасайтын екі оқырман болуы кҥмәнді. 
И.В. Арнольд жоғарыдағы ғалымдардың пікірлерін әрі қарай дамытып, 
қабылдау стилистикасына 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: