Зертханалық жұмыс «СОҚҚЫ ТҰТҚЫРЛЫҒЫН ӨЛШЕУ»

3 Зертханалық жұмыс «СОҚҚЫ ТҰТҚЫРЛЫҒЫН ӨЛШЕУ»

1. 
   Металдың соққы тұтқырлығын бөлме температурасында өлшеу тәсілімен танысу және тәжірибе жүзінде игеру;
   
2. 
   Соққы тұтқырлығының жазу белгісін және өлшем бірлігін еске
   

3.2.2 Стандарт бойынша дайындалған үлгілер:

жасытылған болат – 1 дана;

шынықтырылған болат – 1 дана.

3.2.3 50–ші болат сынықтарының жинағы.
3.3 Теориялық мәліметтер
Бағыты әржақты кернеулердің әсерінен материалдардың морт сынуына бейімділігін көрсететін механикалық қасиеттерді маятникті тоқпақ арқылы анықтайды. Соққы күшінің әсерінен пластикалық деформацияға ұшырамай материалдың шапшаң сынуы морт аталып, ал соққы күшіне төзімділік көрсететін және сынуына дейін елеулі пластикалық деформацияланатын материал тұтқыр аталады.

Тұтқырлық – материалдың пластикалық деформациялану кезінде энергияны кері қайтармайтындай сіңіріп алатын металдық қасиеті. Тұтқырлық тікелей өлшенбейді, оның жанама көрсеткішіне соққы тұтқырлығы жатады. Соққы тұтқырлығы, өлшемі мен пішіні стандартпен бекітілген, үлгіні маятникті тоқпақ арқылы сындыруға жұмсалатын жұмысты бағалайтын механикалық сипаттама.

Бұл сипаттама шапшаң және күрт түсетін динамикалық күштердің белгіленген факторларының (кернеулердің шоғырлануы, деформация жылдамдығының үдеуі, температураның төмендеуі және т.б.) әсерінен металдар мен қорытпалардың тұтқыр күйден морт күйге ауысуын түсіндіреді.

Конструкциялық машина жасайтын, көміртекті және легірленген болаттардың басым көпшілігі соққы тұтқырлығы бойынша қадағаланады. Соққы тұтқырлығы құрал-саймандық болаттар үшін, әсіресе салқындай және ыстықтай деформацияланатын штампты болаттар үшін маңызды сипаттама. Металдың соққы тұтқырлығын анықтау үшін маятникті тоқпақ қолданылады (3.1- суреті).

3.4 Соққы тұтқырлығын маятникті тоқпақпен анықтау

3.4.1 Үлгіні дайындау

Арнаулы стандартқа сәйкес, ұзындығы 55мм, жақтаулары (10...0,1) мм-ге тең дайындалған (3.2- суреті) үлгілер алынады. Үлгінің сыну жолын бағыттау үшін оның ортасына көлденеңінен тереңдігі 2мм-ге дейін текше, немесе радиусы 1мм-ге тең дөңгелек етіп алдын ала кертпе жасалады. Кертпенің пішіні көзделген сынаққа тиісті U, V, T типтеріне сәйкес қолданылады (3.3 -суреті). U – жалпы сынақ үшін, V – аса жоғарғы сенімділікті талап ететін материалдар үшін, T – аса жауапты конструкциялардың істен шығу себептерін анықтау үшін.

3.4.2 Соққы тұтқырлығын анықтау

мұнда K – үлгіні сындыруға жұмсалған жұмыс, кгм

3.1 – сурет. Маятникті тоқпақпен соққы тұтқырлығын

сынау схемасы.
Содан соң маятникті жоғары көтеріп бекітеді де, бастапқы көтеру энергиясын (Е₁) белгілейді. Маятникті босатып сынақтағы үлгіні сындырады. Үлгі сынғаннан кейінгі маятниктің жеткен жерінен қалдық энергия (Е₂) белгіленеді.

Үлгіні сындыруға кеткен жұмысты K, Дж(кгс·м) маятник энергияларының айырмасы арқылы анықтайды: Е₁ – бастапқы энергиясы және Е₂ – қалдық энергиясы, К = Е₁- Е₂

2. 
   – сурет. Ортасы кертілген стандартты үлгі
   

а) U-тәрізді тілікше (жалпы қолданыс); б) V–тәрізді тілікше (арнаулы қолданыс); в) T- тәрізді тілікше (аса жауапты дәлдік үшін қолданыс)

Сынақтың нәтижесі бойынша статикалық сынақтар арқылы анықтауға келмейтін суыққа сынғыштық, жылуға сынғыштық және т.б. қасиеттерді анықтауға болады.

Созылымлы, деформацияға бейімді, морттық күйге ауысуға келмейтін мыс, алюминий және басқа да түсті металдардың қорытпаларын сынау мақсатты ақтамайды. Сонымен қатар құйма қорытпаларын (шойын, магний қорытпалары, т.б) сынауға болмайды, себебі созып сынау кезінде морт сынып кететін материалдарды сынау тиімсіз.