мақсатын  қою; ә)  зерттеу  әдістерін

 қою;

  мұқият 

  және  зерттеу 

мейлінше 

;

б)  бақылауларды алдын ала әзірленген 

 өткізу;

  тұрақты  түрде  тексеріп 

отыру және қайтадан тексеру;

г)  бақылау  барысында  алынған  мағлұматтарды 

және терең айқындау және оларды 

 айналдыру.

Бақылау  барысында  жасалған  қорытындылар,  тұжырымдар 

зерттелетін  заттар  мен  құбылыстардағы  әртүрлі  қасиеттерді,  байла-

ныстарды  білдіреді,  олардың  әлдебір  мазмұнын  анықтайды.  Бақылау 

барысында  алынған  нәтижелерді  қайта-қайта  растауға  болады.  Сол 

себепті  әртүрлі  ғылыми  қауымдастықтарда  зерттеу  нәтижелері  басы-

лымда  жарияланған  соң,  олардың  шынайылығын,  әлбетте,  берілген 

шарттар мен өлшеу стандарттары бойынша тексеру мүмкіндігі пайда 

болады.

шешуші  рөл  атқарады.  Заттардың  ғылыми  бақылау  нәтижесінде 

ашылған  әртүрлі  қасиеттері  содан  кейін  сана  арқылы  өткізіліп, 

қорытындыланады,  ал  бұл  біздің  қоршаған  әлем  туралы  білімімізді 

тереңдетуге жеткізеді.

2.  Салыстыру.

 

Салыстыру

  –  ол  ғылыми  бақылаудың  негізгі 

құралдарының бірі. Көлемдері бойынша бір-біріне ұқсас екі затты көз 

алдымызға елестетіп көрейік. Олардың қайсысы үлкен екенін анықтау 

үшін,  біз  оларды  салыстырамыз.  Біз  «А»  және  «Б»  деген  екі  затты 

салыстырғанда, формальды логика тұрғысынан алғанда, екі баламаны 

көреміз: «А» мен «Б» өзара тең немесе «А» мен «Б» өзара тең емес.

Нақты  өмірде  заттар  мен  құбылыстар  бір-бірлерімен  әртүрлі 

қатынастарда  және  байланыстарда  болады.  Мысалы,  екі  зат  көлемі 

жағынан  бірдей,  бірақ  салмақтары  бойынша  әртүрлі  болуы  мүмкін. 

Сондықтан  біз  заттарды  салыстырғанда,  ғылыми  бақылауда  олардың 

қандай  қырлары,  қасиеттері  өзара  тең  болатынына  қатысты 

мәселені 

нақтылап  алуымыз

  керек.  Олай  болмаса,  біздің  бақылауларымыз 

  шығады.  Егер  екі  затты  біз  салмақтары  бойын-

321

ша  салыстырсақ,  онда  олардың  басқа:  түстері,  жұмсақтығы  немесе 

қаттылығы, көлемі және т.б. қасиеттерін есепке алмауға мәжбүрміз.

3.  Өлшеу. 

Өлшеу

,  негізінен,  заттар  мен  үдерістердің  белгілерін 

сан  жағынан  анықтау  кезінде  керек.  Адамзат  өзінің  ұзақ  тарихын-

да  ол  үшін  өлшеудің  көптеген  әртүрлі  өлшемдерін  ойлап  тапты.  Зат-

тарды  зерттеуде  сол  өлшемдерді  қолдана  отырып,  біз  олардың  санға 

қатысты  белгілерін  анықтаймыз.  Галилей  мен  Ньютоннан  бастап, 

тәжірибеге негізделген жаратылыстану әртүрлі өлшеу амалдарын кең 

қолдана бастады. Бүгінгі ғылымды да, өндірісті де түрлі-түрлі өлшеу 

құралдарынсыз көзге елестету қиын.

4.  Сынақ.

 

Сынақ

 деген не және тәжірибелік танымда оның маңызы 

қандай  дегенді  жоғарыда  айттық.  Ал  қазір  нақтылауды  іске  асыру 

қажет.  Негізінен,  сынақтардың  екі: 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: