ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

танымдық-әдістемелік тұжырымдамасын

жүктеу 2,22 Mb.

Pdf просмотр

бет	398/660
Дата	19.04.2022
өлшемі	2,22 Mb.
	#38219

1 ... 394 395 396 397 398 399 400 401 ... 660

ғылым тарихы мен философиясы

танымдық-әдістемелік тұжырымдамасын

алға

шығарды. Кез келген жетілген ғылымда мейлінше терең теориялық

құрылымдарды алға шығару орын алады және олар бір-бірлерін

бірізділікпен ауыстырып отырады. Бірақ ол кезде олар осы ғылымда

қабылданған «зерттеу ережелеріне» байланысты. Егер бір ере-

же келешегі зор бағыттарды көрсетсе (

оң эвристика

), ал екіншілері

тығырыққа тірелген, олардан аулақ болуды қажет ететін бағыттарды

(

теріс эвристика

) көрсетеді.

Кез келген ғылыми-зерттеу бағдарламасының өзіне тән

ішкі өзегі

бар. Оған жүзжылдықтар бойы жасалған, шынайылығына ешкім күмән

келтірмейтін барлық түсініктер кіреді. Өзекті айнала саны көп болжам-

дардан тұратын, ғылым өзегін қорғауға арналған «қорғаныс белдігі»

байланады. Қорғаныс белдігінің ерекшелігі – ғылымда ашылған жаңа

фактілердің қысымымен кез келген теорияның бұрмалауға ұшырауы

мүмкін екендігі. Сол кезде ескі болжамдардың орнына, ғылым жаңа,

үндестіруге бағытталған, табиғатты түсіну және жаңа теорияларды

жасау үшін жаңа фактілерді бере алатын сызбанұсқалар әзірлейді.

Бір немесе басқа ғылыми-зерттеу бағдарламасының келешектегі

табыстылығын қалай айқындауға болады? И.Лакатостың пікірінше,

егер бағдарламаның теориялық тұжырымдамалары тәжірибе дерек-

терін басып озса, онда теориялық тұрғыда бір немесе басқа фактілердің

болашақта ашылуы мүмкіндігі жорамалданады, сонда бағдарлама

биікке өрлейді. Бірақ егер ғылымда ашылған жаңа фактілер теориялық

деңгейде әрең-әрең түсіндірілсе, ол бұл бағдарламаның күні біткенін

көрсетеді. Сол кезде ғалымдар ескі бағдарламаларды ғылым

256

мұрағатына жөнелтіп, жаңа ғылыми-зерттеу бағдарламасын құруды

жанталаса қолға алады.

Ғылым дамуының тарихы – ол әртүрлі бағдарламалардың

бәсекелестігі, олардың эвристикалық мүмкіндіктерінің ашылуы.

Ғылымның өзінің ішкі және сыртқы тарихы бар. Ғылымның ішкі та-

рихы – бұл идеялар мен әдістемелік ұстанымдардың жүйелі ауысымы,

ал ол кезде оның сыртқы тарихы ғылымның ұйымдастырушылық фор-

маларын және ұлы тұлғалардың қызметін ауыстырумен айналысады.

Лакатостың әдістемесі ғылымды ұтымды талдаудың құралы, XX

ғасыр ғылымының аса маңызды жетістіктерінің бірі болды.

Постпозитивизмнің көрнекті өкілі, ғылым философиясындағы

тарихи-эволюциялық бағыттың көшбасшыларының бірі – американдық

тарихшы және философ

томас кун

болып табылады.

Ол

ғылыми ұтымдылық теориясының

негізіне алынған, ғылым ту-

ралы логикалық-позитивистік және «сыни-рационалистік» көзқарастан

түбегейлі айырмашылығы бар ғылыми

білімнің тарихи серпіні

тұжырымдамасын

жасады.

Кун ғылым деп: бір немесе басқа теорияларды, әдістемелік

қағидаларды, дүниетанымдық ұстанымдарды, нақты ғылыми нормалар

мен этикалық құндылықтарды мойындайтын, ғылыми қауымдастықты

біріктіретін әлеуметтік институтты түсінді. Осының бәрі ғылымның

әлдебір парадигмасын – үлгісін (грекше – paradigma – үлгі) құрайды.

«Ғылыми революциялар құрылымы» атты еңбегінде (1963) ол пара-

дигма деп ғылыми қауымдастық таныған, белгілі бір тарихи уақыт

шектеріндегі ғылымда жасалған зерттеу үлгілерін түсінеді. Ол: «Осы

терминмен мен барлық жерде қабылданған, азғантай уақытқа болса

да, олардан мәселелер мен шешімдердің осы салада зерттеумен айна-

лысып жүргендердің көңілінен шығатын үлгісі қалыптасатын ғылыми

жетістіктерді белгілеймін», – деп жазды. Парадигма ғылымдарды

әдістермен қаруландырады, белгілі бір уақыт шектерінде ғылымдағы

бір немесе басқа жағдайдың ішкі өзегін құра отырып, іздену жолдарын

көрсетеді. Ғылыми теория парадигмадан анағұрлым тарлау, өйткені өзі

соның ішінде пайда болады. Басқа парадигманың шектерінде бұл тео-

рия жарамсыз. Оны жарамды ету үшін, қайтадан қарау керек.

Кейіннен Т.Кун парадигма ұғымын

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 394 395 396 397 398 399 400 401 ... 660