ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

  жеңу  арқылы  дамитын  нақты 

материалдық  дүниенің  өзін  көрсеткен.  Олай  болса,  қоғамның  негізгі 

қозғаушы  күші  –  ол  өндіргіш  күштер  мен  адамдардың  өндірістік 

қатынастары арасындағы қайшылықтар болып табылады.

Материалдық  әлемнің  диалектикалық  сипатын  түсінуге  ерек-

ше  үлкен  үлес  қосқан  Энгельс  болды.  «Анти-дюринг»  және  «Табиғат 

диалектикасы»  деп  аталатын  еңбектерінде  жансыз  және  жанды 

табиғатта, қоғамдық дамуда, адамдардың рухани шығармашылығында 

және  іс  жүзіндегі  тіршілік  қарекеттерінде  диалектика  заңдары  мен 

санаттарының  қалай  пайда  болатынын  ол  егжей-тегжейлі,  соны-

мен  қатар  жалпыға  ұғынықты  етіп  түсіндіріп  берді.  Қоғам  өмірін 

215

талдай  келе,  Энгельс  те,  Маркс  сияқты,  капиталистік  қоғамдық 

қатынастардың  соншалықты  қатыгез,  қарапайым  адамдардың  өмір 

сүру  жағдайларының  аянышты  екенін,  ал  оларды  қанаудың  адам 

төзгісіз деңгейін өкінішпен баяндайды. Осының бәрін ол «Англиядағы 

жұмысшы таптың жағдайы» деген жұмысында нақты фактілер келтіре 

отырып  керемет  көрсетіп,  сол  арқылы  өз  заманындағы  қоғамдық 

пікірге  үлкен  ықпал  етеді.  Ол  мұндай  жағдай  мәңгі  болмайтыны-

на,  оның  осы  қоғамның  қоғамдық  қарама-қайшылықтарын  жеңу 

нәтижесінде өзгеруге тиіс екеніне сенді.

Егер  Гегель  диалектикалық  өзгерістердің  себебін  қоғамдағы 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: