«Қазақстан республикасының Қаржы қҰҚЫҒЫ»


-тақырып. Ақша жүйесінің құқықтық негіздері



жүктеу 454 Kb.
бет2/6
Дата13.11.2018
өлшемі454 Kb.
#19192
1   2   3   4   5   6

3-тақырып. Ақша жүйесінің құқықтық негіздері.

Жоспары:

Ақшаның ұғымы және функциялары.

Тарихи пайда болатын ақша жүйелері.

Биметаллизм және оның түрлері

Монометаллизм жәпе оның түрлері.

Несие ақшаның негізіндегі ақша жүйелері



Нарықтық және жоспарлау экономиқасымен мемлекеттердің ақша жүйелерінің белгілері.
Экономикалық категория ретінде ақша айырбас қатынастарының дамауының өнімі бола тұра мемлекеттің пайда болуынан әлде қайда ерте пайда болды. Басында ақша тауардың түрі ретінде пайда болды. Ол басқа тауарлардан эквиваленті болу қабілеттілігінен бөлініп шыққан, атап айтканда тауардың ақша нысанында болды. Арықарай даму кезінде ақшалар өзгертіліп, тауар қасиетін жоғалта бастады және ол тауардың құнына айналды. Сонымен бірге ақшалар айналым құралының қызметін орындай бастады. Тауарды айырбас кезінде делдал болып қызмет ете бастады. Ақшалар сонымен қатар төлем құралынын қызметін атқарады. Мемлекеттік қаржылармен реттелетін ақшалар айналым құралының қызметін де, төлем құралы қызметін де атқармайды.Мемлекеттік қаржылармен белгіленген ақшалар үлесін келесі қызметтер мінездейді:

  1. Қаржылық міндеттемелері бойынша есеп айырысу құрал қызметі;

  2. Қорларда ақшанын аккүмуляциясы болған кезде ақшалар мемлекет үшін жинақтау қызметін орындай бастайды.

Алдында көрсетілгендей ақша мемлекеттің пайда болуынан ерте пайда болды және мемлекет өз қызметінің процесінде оның алдында жүрген ақшалармен пайдаланылған, бірақ ол содан кейін өзінің ақшаларын шығара бастады. Бірақта көп уақыт эммитент ретінде басқа да тұлғалар болған. Негізінде олар банкілер болған. Сондықтан ақшаның қағаз түрлерін банктік билеттер деп атайды. Ал, егер де ақшаларды мемлекет шығара бастағанда, қазыналық билет деп атайды.

Мемлекеттің қаржы жүйесінің әлсіреу кезеңінде халыкпен қәсіпкерлерік құндылығын жоғалтқан қағаз ақшаларды қабылдудан бас тартқан кезде, экономика оған есеп айырысудың демонетизациясы мен тезоврациясы, сонымен қатар есеп айырысуда шетел ақша белгілерімен қолданумен әрекет етеді. Сонымен олардан басқа нарықта ақша белгілерінің «суррогатың пайда болады.Мемлекет ақша жүйесін қалыптастыру кезінде 2 басты міндетті шешеді:



  1. Елдің ақша шарттарын реттеу және қалыптастыру,

  2. Өзінің қаржы жүйесін сұрақтандыруын және оның тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету.

Қортындылап айтқанда қазіргі жағдайда ақша жүйесін ұйымдастыру, біріншіден мемлекетің монополиясы болып табылады, екіншіден оның қаржы қызметінің элементі болып табылады.

Ақша жүйесі дегеніміз - тарихи қалыптасқан және ұлттық заңмен белгіленген елдегі ақшанық қызмет етуінің ұйымдастыру нысандары. Ақша жүйесі келесі элементерден тұрады:

1. Ресми ақша бірлігі;

2. Ақша белгілерінің түрлері;

3. Ақша эмиссиясының тәртібі;

4. Валюта айналымының режимы.

5.Ақша айналымын ұйымдастыру. Олардан басқа мемлекетпен ақша жүйесін ұйымдастыру әдістеріне байланысты ақша жүйесі тағы 2 элементтен тұруы мүмкін:

6.Валютаның ресми курсы (валюталық парит)

7.Бағаның масштабы

- Ақша бірлігі дегеніміз - ол мемлекетпен белгіленген ақша белгісі. Ұлттық валютаның атауын белгілейді. Ақша бірлігінің өзінің ішкі құрылымы бар: 1 тенге - 100 тиын.



- Ақша белгісінің түрлері дегеніміз - ақша бірлігінін номиналы мен ақша массасының ұйымдастыру құрылымы. Көбінесе ақша белгілерінің 2 түрін шығарады: қағаз ақша және монеталар.Қағаз ақшалар 2 түрде болуы мүмкін: ақшалай тауарға айырбастау кепілі мен жай ақшалар

- Ақшаның эмиссиялау тәртібі. Айтып кеткендей қазіргі жағдайда жаңғыз эмитенті ретінде мемлекет болып табылады. Ал нақты эмиссиялық орталық болып, Ұлттық Банк табылады. Бірақта эмитент ретінде қазыналық болуы мумкін. Бұл орталықтай бірдей қызмет ете алады. Бұл жағдайда Ұлттық Банк қолма-қол ақша айналымының негізгі бөлігін құрастыратын банктік билетті шығаруға құқы бар. Ал, қазыналықтың үлесіне 10% шамасында ақша щығару құқы берілді - айырбас монеталар түрінде және төменгі номиналдық қағаз ақшалары.

- Валюта айналымының режимі - ол мемлекет пен белгіленген валюталық шектеулермен белгіленеді, бұл шектеулер өзінің ұлттық валютасына қатысты және негізгі ретінде шетел валютасына қатысты әрекет етеді.

Өз режиміне байланысты валюталар келесілерге бөлінеді:



  1. Толық айналатын

  2. Шектеулі айналатын

  3. Айналмайтын

Толық айналатын валюталарға басқа да барлық валюталарға арнайы рұқсатсыз ерікті айырбасталатын валюталар жатады.Шектеулі айналатын валюталарға резиденттер үшін валюталық операциядарды жасауға белгілі бір валюталық шектеулермен тыйым салынған валюталар жатады.Айналмайтын валюталарға басқа да валюталарға айырбасталмайтын және де мемлекеттің территориясында барлық шетел валюталар айналымына тыйым саланады

- Валюталық монополия - ол валюталық бағалықтар мен мәміле жасасуға мемлекетің ерекше құқығы. Валюталық монополияның объектілеріне келесілер жатады:



  1. шетел валютасы

  2. шетел валютасымен белгіленген бағалы қағаздар мен төлем құжаттары.

  3. асыл метталдар

  4. табиғи асыл тастар

- Валюталық курс - толық айналатын валюталарға курс ақша бірлігінің басқа валюталармен сұраныс қабілеттілігімен нарық негізінде белгіленеді. Айналмайтын валюталар үшін валюталық курс мемлекетің өзімен белгіленеді. Ол ресми "валюталық курс" деп аталады, ал басқаша айтқанда "валюталық паритет" дейді.

- Бағалардың масштабы - ол ақша бірлігіндегі ақша металының салмақтық саны. Ақша қағаздарды еңгізгенен бастап баға масштабы қағаз ақша белгісін асыл металға айырбастау құқықтық қатынасты белгілейді.

Мемлекет өз ақша жүйесін қалыптастырған кезде оның дұрыс тұрде қызмет етуінде қызығушылық білдіреді. Бұл мақсаттарда өз ақша жүйесін дұрыс қызмет етуін қамтамасыз ету үшін келесі шараларды қолданады:1.Мемлекет өзі жаңғыз заңды ақша белгілерінің эмитенті болу

үшін белгілі бір тәртіпді белгілейді. Оған байланысты басқа біреулерге басқа да ақша белгілерін шығаруға тыйым салады, және де әр түрлі жалған ақша шығару үшін қылмыстық жауапкершілікті белгілейді. Сондықтан ақша мемлекетің символы болып табылады.

2.Мемлекетпен эмитенттендірілген ақша белгілері заңды төлем құралы болып жарияланады.

3.Барлық тұлғалардың бұл белгілерді айналым құралы ретінде қолдануды мәжбүр етеді.

4.Барлық төлемдерді қазынаға түсіру және де қазынадан шығатын қаражаттар тек қана мемлекетін ақша белгілерінде болуы тиіс.

5.Төлем кұралы ретінде шетел валютасын қолдануға тыйым салынады, тек қана, егер заңда басқалай белгіленбесе.

6.Ақша айналымын қаржы құқық құралдарымен реттеу.

Ақша айналымы дегеніміз - тауарлық айналымның және де тауарлық емес төлемдермен есеп айырысуларды қызмет ететін ақшаларының ақылы және ақсыз нысанда қозғаласы.


Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

Ақшаның ұғымы және функциялары.

Тарихи пайда болатын ақша жүйелері.

Биметаллизм және оның түрлері

Монометаллизм жәпе оның түрлері.

Несие ақшаның негізіндегі ақша жүйелері.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қаржы құқығы: Оқулық Найманбаев С.М. - Алматы: Жеті Жарғы. 2011

2. Грачева. Финансовое право. Москва, 1996.

3. Абжанов. Банковское право Республики Казахстан. Общая часть. Алматы, 2006



4-тақырып. Қаржылық бақылаудың құқықтық негіздері.

Жоспары:

Қаржылық бақылаудың ұғымы.

Қаржылық бақылаудың субъектілері, объектілері, пәні, мақсаттары, міндеттері және әдістері.

Қаржылық бақылаудың қағидалары.

Қаржы тәртібі.
Қаржы құқығы дегеніміз - ол құқық қатынастарды реттейтін құқық номаларының жиынтығы. Ал құқықтық норма дегеніміз нормативтік регламентталған жағдайға түскен, мемлекетің күштеуімен қамтамасыз етілген, барлық тұлғаларға бағытталған көп реттік пайдалануға есептелген, нормативтік құқықтық актілерімен қалыптастырылған, барлығына міндетті тәртіптердің ережесі.

Қаржы құқықтық норма дегеніміз - ол мемлекеттің қаржы қызметінің процесінде пайда болатын қатынастардың қатысушыларының тәртібінің ережелерін белгілейтін құқықтық норма.

Қаржы құқықтық норма басқа құқық нормалары сияқты төмендегі белгілерімен мінезделінеді: 1.Мемлекеттік-биліктік ұйғарымды білдіреді;

2.Мемлекетпен құқықталған органмен қабылданады;

3.Барлығына міндетті тәртіптің ережелерінен тұрады, көп реттік қолдануға есептелген және субъектілердің белгіленбеген санына арналған.

4.Қаржы құқықтық нормалар актының белгілі бір заңды нысанымен белгіленеді.

5.Қаржы құқық нормаларының орындалуы күштеу арқылы қамтамасыз етіледі.

Қаржы құқығының нормаларының спецификасы келесілерден тұрады: оны қабылдайтын субъект - мемлекет, сол уақытта қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болып табылады. Сонымен қатар, қаржы құқық нормаларының ерекшеліктеріне келесі белгілер кіреді:



  1. Мазмуны бойынша - олар қаржы қатынастарының қатысушыларының тәртібін реттейді.

  2. Ұйғарымның мінездемесі бойынша - көбінесе императивтік түрде болады.

  3. Жауапкершілік шаралары бойынша - мемлекет бұл нормаларды мүлкетпей орындауында қызығушылық білдіреді. Сондықтан, оларды бұзған үшін, заңды жауапкершіліктерді белгілейді.

  4. Мемлекеттің құқықтарын қорғау әдістері бойынша - нормалар көбінесе қаржы қатынастарының бір субъектісін, атап айтқанда мемлекетті немесе онымен құқықталған мемлекетті білдіретін органды соттан тыс тәртіпте, өз қызығушылықтарын бір жақты қорғауға құқықталған.

  5. Рәсімдеу әдісі бойынша - қаржы құқық нормалар жағдайды нақтылап белгілеу, диспозицияны толық көрсету, қаржы-шаруашылық операциялардың көп варианттарын жинақтау арқылы мінезделеді.

Қаржы құқықтық нормалар: реттейтін және қорғайтын нормаларға бөлінеді.

Реттейтін нормаларға қаржы құқықтық қатынастарға белгілі бір міндеттерді белгілеуді немесе оларға белгілі бір құқықтарды беретін нормалар жатады.Қорғайтын нормалар қаржы құқықтық қатынастардың субъектілерімен қағидаларды дұрыс орындалуының қамтамасыз ету құралы болып қызмет етеді.Реттейтін нормалар келесілерге бөлінеді:



  1. міндеттейтін

  2. тыйым салатын

  3. құқық беретін

Құқықтық реттеу әдістері бойынша, қаржы құқықтық нормалар императивтік және диспозитивтік болып бөлінеді.Қаржы құқықтық нормасының мазмұнына байланысты, олар материалдық және ұйымдастырушы деп бөлінеді.

  1. Материалдық нормалар - ақшаның материалдық объектісі ретінде қозғалысын реттейтін қаржылық қатынастарды реттейді.

  2. Ұйымдастырушы нормалар - олар мемлекеттің қаржы қызметінің нысанымен процедураларын белгілейді және қаржы құрылымын белгілейді.

Ұйымдастырушы нормаларының ішінде көп орынды компетенциялық нормалар алады. Атап айтқанда, мемлекеттің қаржы органдарының құқық мәртебесін және құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Өзінің логикалық құрылымы бойынша, қаржы құқықтық норма 3 элементтен тұрады:

  1. Қаржы құқықтық норманың гипотезасы - ол нормаларының қандай жағдайда қолдану немесе екенін суреттейді

  1. Қаржы құқықтық норманың диспозициясы - ол тәртіптің ережелерінің өзінен тұрады. Қаржы қатынастарының қатысушыларының құқықтары мен міндеттерінің мазмұнын білдіреді.

  2. Қаржы құқықтық нормаларының санкциясы қаржы құқықтық норманың ұйғарымдарын орындалмауының немесе дұрыс орындалмауның салдарын белгілейді.

Қаржы құқық нормаларың санкциясының құқықтың басқа салаларының санкцияларынан айырмашылығының ерекшілектері:

  1. Ақшалай түрде болады.

  2. Әр уақытта мемлекет алдында жауапкершілікті білдіреді.

  3. Көптеген қаржы құқық нормалар үшін санкцияның бір жақты бағытталғанымен мінезделінеді.

  4. Көптеген қаржы құқықтық номалар мемлекеті білдіретін субъектіге санкцияны өз еркімен қолдану құқығымен жүктейді.

  5. Қаржы құқықтық норма өзінде ескертетін, қалпына келтіретін және жазалаушы шаралардан тұрады

Мемлекет өзінің шығарған қаржы құқықтық нормаларының ұйғарымын дұрыс және мүлкетпей орындауында қызығушылық білдіреді. Олардың уақытында және сапалы орындалуы келесі шаралармен қамтамасыз етіледі:

  1. Қаржы заңың бұзғаны үшін, кінәлі лауазымды және жеке тұлғаларды әкімшілік, қылмыстық және тәртіптік жауапкершілікке тарту.

  2. Бір жақты тәртіптте мемлекетік қаржы органдарымен арнайы қаржы құқық санкциялары қолдану.

  3. Қаржылық міндеттемелерді мүлкетпей орындау.

2. Қаржы құқықтық қатынастар дегеніміз - қаржы құқықтық нормалармен реттелетін мемлекеттің қаржы қызметін жүргізу процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар.Барлық қаржы құқықтық қатынастарға тән белгілер:

  1. Бұл қатынастар мемлекеттің қаржы қызметі процесінде туындайды.

  2. Міндетті субъектісі болып мемлекет табылады.

  3. Бұл қатынастар билікпен және бағынумен мінезделеді.

  4. Матералдық қаржы құқықтық қатынастар ақша құрамдарының қозғалысын реттейді. Олар қозғалысың кімге, немесе кімнен қаражаттардың өтуіне байланысты әр түрлі болуы мүмкін.

Материалдық қаржы құқықтық қатынастарға келесі спецификалық белгілер жатады:

  1. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру немесе үлестірумен байланысты процестерді реттейді.

  2. Объектісі болып ақша немесе ақщалай міндеттемелер болып табылады.

  3. Мазмұны болып экономикалық қаржы қатынастар табылады.

Ұйымдастырушы қаржы құқық қатынастар мемлекеттің ақша жүйесін қалыптастыру, оның қаржы құрылымының қаржы саласындағы басқару органдар жүйесін қалыптастыру мемлекетік ақша қорларын қалыптастыру және үлестіру процестерін жоспарлауды ұйымдастыру, оларды пайдалануды ұйымдастыру, бақылауды реттейді.Ұйымдастырушы қаржы құқықтық қатынастар материалдық қаржы құқықтық қатынастардың дұрыс қызмет етуінің қамтамасыз ету құралы болып табылады.Материалдық қаржы құқықтық қатынастарының объектісі болып ақша табылады. Ал, ұйымдастырушылықтың объектісі болып, мемлекетің қаржы қызметін жүргізу тәртібі болып табылады.Қаржы құқықтық қатынастар өзінің қаржы құқығынын қай институтына жататынына байланысты келесілерге бөлінеді:

  1. Бюджетік

  2. Бюджеттен тыс бағытталған қорларды қалыптастыру және үлестіру бойынша.

  3. Қаржы - шаруашылық

  4. Қаржы - банктік

  5. Қаржы - сақтандырушылық

Қаржы құқықтық қатынастар құқықтық реттеу әдісі бойынша біржақты билік және келісілді қаржы құқықтық қатынастарға бөлінеді.Құқықтық норманың қаржылық қатынастарында реттеу мінездемесі бойынша, регулятивтік және қоргайтын қаржы құқықтық қатынастарға бөлінеді

Мемлекеттің қаржы қызметінің әдісіне байланысты бұл қатынастар салықтық, қаржы несиелік және қаржыландыру қатынастарына бөлінеді. қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болып нақты құқық қатынастарының, нақты қатысушысы табылады. Субъектері болып келесілер табылады:



  1. Мемлекет біртұтастай.

  2. Ұлттық территориалдық және әкімшілік территориалдық құрылымдар.

  3. Мемлекеттік биліктің өкілдік және атқарушы органдары.

  4. Заңды тұлғалар

  5. Жеке тұлгалар

Қаржы құқықтық қатынастарында міндетті субъекті ретінде көрсетілген субъектілердің барлығы болуы мүмкін. Құқықталған субъекті ретінде мемлекеттен басқа мемлекетің территориалдық құрылымдар өзінің органдары арқылы сонымен қатар басқа да мемлекетік органдар. Қаржы құқықтық қатынастарында азаматтар қатынасушы болып салық төлеуші ретінде болуы мүмкін, содан басқа олар мемлекетік займ қатынастарының субъектілері болуы мүмкін.Қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болған кезде мемлекет өзінің мемлекеттік органдарына оның заңды өкіл ретінде, оның атынан әрекеттер жасауға, оның қызығушылықтарын білдіруге және оның ұйғарымдарын орындауға қызметін бағыттаған.Қаржы құқықтық қатынастарының пайда болуын, Ұзгеруін және тоқтатылуын белгіленген заңды фактілерінің болуымен байланысты. Заңды фактілерге оқиға және әрекет жатады.Әрекет дегеніміз - адамның саналы қызметінің өнімі болып табылады. Ол олардың адамның ерік білдіруі. Әрекеттер заңды және заңсыз болады. Оқиға дегеніміз - адамның еркінен тыс пайда болатын заңды маңызды фактілер немесе адамның қызметімен байланысты, бірақта олардың пайда болуы себептерімен тәулсіз болатын заңды маңызды фактілер.Мемлекеттік қаржы құқық қатынастарының пайда болу негізі болып табылатын заңды фактілерің аса көп кездесетін келесі әрекетер болып табылады:

  1. Белгілі бір қаржы органымен жеке қаржы актіні шығару.

  2. Тұлғамен салық салуға жататын объектіні өз иелігіне алу немесе әрекет етуші қаржы заңының күшіне байланысты тұлға салық төлеуші мәртебесін алады, немесе басқа да әрекеттерді жасау негізінде.

  3. Қаржылық келесім-шарт жасаған кезде.

Қаржы құқықтық қатынастарының өзгеруін ескерту кезінде негіздері ретінде келесі заңды фактілер жатады:

  1. салық төлеушінің құқықтық мәртебесі өзгерген жағдайда.

  2. салық салу объекттісін өзгерткен жағдайда.

  3. алдында жасалған қаржы келісім-шартты белгіленген тәртіпте өзгерткен жағдайда.

  4. салықтық міндеттеменің негізінде жататын қаржы, жоспарлық актіні өзгерткенде (бюджетке өзгеріс еңгізген жағдайда).

Қаржы құқықтық қатынастарының өзгерту негізіне жататын оқиғалар болып, келесілер саналады:

  1. Салық төлеушінің отбасының жағдайы өзгерген кезде.

  2. Салық төлеушімен заңмен байланыстырған салық төлеу жағдайларын өзгерткен кезде, белгілі бір жасқа толу кезінде.

  3. Субъектінің әлеуметік жағдайы өзгерген кезде.

Негізгі түсініктер: Қаржылық бақылаудың субъектілері, объектілері, пәні, мақсаттары, міндеттері және әдістері. Қаржылық бақылаудың қағидалары.


Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Қаржылық баықлау ұғымы.

2.Қаржылық баықлау субьектілері, обьектілері, пәні, мақсаттары, міндеттері және әдістері, қағидалары, тәртібі.

3. Ішкі және сыртқы қаржылық бақылау.

4.Аудиттік және аудиттік қызметттің ұғымы.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қаржы құқығы: Оқулық Найманбаев С.М. - Алматы: Жеті Жарғы. 2011

2. Грачева. Финансовое право. Москва, 1996.

3. Абжанов. Банковское право Республики Казахстан. Общая часть. Алматы, 2006


4-тақырып. Қаржылық бақылаудың құқықтық негіздері.

Жоспары:

Қаржылық бақылаудың ұғымы.

Қаржылық бақылаудың субъектілері, объектілері, пәні, мақсаттары, міндеттері және әдістері.

Қаржылық бақылаудың қағидалары.

Қаржы тәртібі.
Мемлекетің қаржы қызметі тек қана құқықтық нысанда жүргізіледі.Қаржы құқығы дегеніміз - ол құқық қатынастарды реттейтін құқық номаларының жиынтығы. Ал құқықтық норма дегеніміз нормативтік регламентталған жағдайға түскен, мемлекетің күштеуімен қамтамасыз етілген, барлық тұлғаларға бағытталған көп реттік пайдалануға есептелген, нормативтік құқықтық актілерімен қалыптастырылған, барлығына міндетті тәртіптердің ережесі.

Қаржы құқықтық норма дегеніміз - ол мемлекеттің қаржы қызметінің процесінде пайда болатын қатынастардың қатысушыларының тәртібінің ережелерін белгілейтін құқықтық норма.

Қаржы құқықтық норма басқа құқық нормалары сияқты төмендегі белгілерімен мінезделінеді: 1.Мемлекеттік-биліктік ұйғарымды білдіреді;

2.Мемлекетпен құқықталған органмен қабылданады;

3.Барлығына міндетті тәртіптің ережелерінен тұрады, көп реттік қолдануға есептелген және субъектілердің белгіленбеген санына арналған.

4.Қаржы құқықтық нормалар актының белгілі бір заңды нысанымен белгіленеді.

5.Қаржы құқық нормаларының орындалуы күштеу арқылы қамтамасыз етіледі.

Қаржы құқығының нормаларының спецификасы келесілерден тұрады: оны қабылдайтын субъект - мемлекет, сол уақытта қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болып табылады. Сонымен қатар, қаржы құқық нормаларының ерекшеліктеріне келесі белгілер кіреді:



  1. Мазмуны бойынша - олар қаржы қатынастарының қатысушыларының тәртібін реттейді.

  1. Ұйғарымның мінездемесі бойынша - көбінесе императивтік түрде болады.

  2. Жауапкершілік шаралары бойынша - мемлекет бұл нормаларды мүлкетпей орындауында қызығушылық білдіреді. Сондықтан, оларды бұзған үшін, заңды жауапкершіліктерді белгілейді.

  3. Мемлекеттің құқықтарын қорғау әдістері бойынша - нормалар көбінесе қаржы қатынастарының бір субъектісін, атап айтқанда мемлекетті немесе онымен құқықталған мемлекетті білдіретін органды соттан тыс тәртіпте, өз қызығушылықтарын бір жақты қорғауға құқықталған.

  4. Рәсімдеу әдісі бойынша - қаржы құқық нормалар жағдайды нақтылап белгілеу, диспозицияны толық көрсету, қаржы-шаруашылық операциялардың көп варианттарын жинақтау арқылы мінезделеді.

Қаржы құқықтық нормалар: реттейтін және қорғайтын нормаларға бөлінеді.

Реттейтін нормаларға қаржы құқықтық қатынастарға белгілі бір міндеттерді белгілеуді немесе оларға белгілі бір құқықтарды беретін нормалар жатады.Қорғайтын нормалар қаржы құқықтық қатынастардың субъектілерімен қағидаларды дұрыс орындалуының қамтамасыз ету құралы болып қызмет етеді.Реттейтін нормалар келесілерге бөлінеді:



  1. міндеттейтін

  2. тыйым салатын

  3. құқық беретін

Құқықтық реттеу әдістері бойынша, қаржы құқықтық нормалар императивтік және диспозитивтік болып бөлінеді.Қаржы құқықтық нормасының мазмұнына байланысты, олар материалдық және ұйымдастырушы деп бөлінеді.

  1. Материалдық нормалар - ақшаның материалдық объектісі ретінде қозғалысын реттейтін қаржылық қатынастарды реттейді.

  2. Ұйымдастырушы нормалар - олар мемлекеттің қаржы қызметінің нысанымен процедураларын белгілейді және қаржы құрылымын белгілейді.

Ұйымдастырушы нормаларының ішінде көп орынды компетенциялық нормалар алады. Атап айтқанда, мемлекеттің қаржы органдарының құқық мәртебесін және құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Өзінің логикалық құрылымы бойынша, қаржы құқықтық норма 3 элементтен тұрады:

  1. Қаржы құқықтық норманың гипотезасы - ол нормаларының қандай жағдайда қолдану немесе екенін суреттейді

  1. Қаржы құқықтық норманың диспозициясы - ол тәртіптің ережелерінің өзінен тұрады. Қаржы қатынастарының қатысушыларының құқықтары мен міндеттерінің мазмұнын білдіреді.

  2. Қаржы құқықтық нормаларының санкциясы қаржы құқықтық норманың ұйғарымдарын орындалмауының немесе дұрыс орындалмауның салдарын белгілейді.

Қаржы құқық нормаларың санкциясының құқықтың басқа салаларының санкцияларынан айырмашылығының ерекшілектері:

  1. Ақшалай түрде болады.

  2. Әр уақытта мемлекет алдында жауапкершілікті білдіреді.

  3. Көптеген қаржы құқық нормалар үшін санкцияның бір жақты бағытталғанымен мінезделінеді.

  4. Көптеген қаржы құқықтық номалар мемлекеті білдіретін субъектіге санкцияны өз еркімен қолдану құқығымен жүктейді.

  5. Қаржы құқықтық норма өзінде ескертетін, қалпына келтіретін және жазалаушы шаралардан тұрады

Мемлекет өзінің шығарған қаржы құқықтық нормаларының ұйғарымын дұрыс және мүлкетпей орындауында қызығушылық білдіреді. Олардың уақытында және сапалы орындалуы келесі шаралармен қамтамасыз етіледі:

  1. Қаржы заңың бұзғаны үшін, кінәлі лауазымды және жеке тұлғаларды әкімшілік, қылмыстық және тәртіптік жауапкершілікке тарту.

  2. Бір жақты тәртіптте мемлекетік қаржы органдарымен арнайы қаржы құқық санкциялары қолдану.

  3. Қаржылық міндеттемелерді мүлкетпей орындау.

2. Қаржы құқықтық қатынастар дегеніміз - қаржы құқықтық нормалармен реттелетін мемлекеттің қаржы қызметін жүргізу процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар.Барлық қаржы құқықтық қатынастарға тән белгілер:

  1. Бұл қатынастар мемлекеттің қаржы қызметі процесінде туындайды.

  2. Міндетті субъектісі болып мемлекет табылады.

  3. Бұл қатынастар билікпен және бағынумен мінезделеді.

  4. Матералдық қаржы құқықтық қатынастар ақша құрамдарының қозғалысын реттейді. Олар қозғалысың кімге, немесе кімнен қаражаттардың өтуіне байланысты әр түрлі болуы мүмкін.

Материалдық қаржы құқықтық қатынастарға келесі спецификалық белгілер жатады:

  1. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру немесе үлестірумен байланысты процестерді реттейді.

  2. Объектісі болып ақша немесе ақщалай міндеттемелер болып табылады.

  3. Мазмұны болып экономикалық қаржы қатынастар табылады.

Ұйымдастырушы қаржы құқық қатынастар мемлекеттің ақша жүйесін қалыптастыру, оның қаржы құрылымының қаржы саласындағы басқару органдар жүйесін қалыптастыру мемлекетік ақша қорларын қалыптастыру және үлестіру процестерін жоспарлауды ұйымдастыру, оларды пайдалануды ұйымдастыру, бақылауды реттейді.Ұйымдастырушы қаржы құқықтық қатынастар материалдық қаржы құқықтық қатынастардың дұрыс қызмет етуінің қамтамасыз ету құралы болып табылады.Материалдық қаржы құқықтық қатынастарының объектісі болып ақша табылады. Ал, ұйымдастырушылықтың объектісі болып, мемлекетің қаржы қызметін жүргізу тәртібі болып табылады.Қаржы құқықтық қатынастар өзінің қаржы құқығынын қай институтына жататынына байланысты келесілерге бөлінеді:

  1. Бюджетік

  2. Бюджеттен тыс бағытталған қорларды қалыптастыру және үлестіру бойынша.

  3. Қаржы - шаруашылық

  4. Қаржы - банктік

  5. Қаржы - сақтандырушылық

Қаржы құқықтық қатынастар құқықтық реттеу әдісі бойынша біржақты билік және келісілді қаржы құқықтық қатынастарға бөлінеді.Құқықтық норманың қаржылық қатынастарында реттеу мінездемесі бойынша, регулятивтік және қоргайтын қаржы құқықтық қатынастарға бөлінеді

Мемлекеттің қаржы қызметінің әдісіне байланысты бұл қатынастар салықтық, қаржы несиелік және қаржыландыру қатынастарына бөлінеді. қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болып нақты құқық қатынастарының, нақты қатысушысы табылады. Субъектері болып келесілер табылады:



  1. Мемлекет біртұтастай.

  2. Ұлттық территориалдық және әкімшілік территориалдық құрылымдар.

  3. Мемлекеттік биліктің өкілдік және атқарушы органдары.

  4. Заңды тұлғалар

  5. Жеке тұлгалар

Қаржы құқықтық қатынастарында міндетті субъекті ретінде көрсетілген субъектілердің барлығы болуы мүмкін. Құқықталған субъекті ретінде мемлекеттен басқа мемлекетің территориалдық құрылымдар өзінің органдары арқылы сонымен қатар басқа да мемлекетік органдар. Қаржы құқықтық қатынастарында азаматтар қатынасушы болып салық төлеуші ретінде болуы мүмкін, содан басқа олар мемлекетік займ қатынастарының субъектілері болуы мүмкін.Қаржы құқықтық қатынастарының субъектісі болған кезде мемлекет өзінің мемлекеттік органдарына оның заңды өкіл ретінде, оның атынан әрекеттер жасауға, оның қызығушылықтарын білдіруге және оның ұйғарымдарын орындауға қызметін бағыттаған.Қаржы құқықтық қатынастарының пайда болуын, Ұзгеруін және тоқтатылуын белгіленген заңды фактілерінің болуымен байланысты. Заңды фактілерге оқиға және әрекет жатады.Әрекет дегеніміз - адамның саналы қызметінің өнімі болып табылады. Ол олардың адамның ерік білдіруі. Әрекеттер заңды және заңсыз болады. Оқиға дегеніміз - адамның еркінен тыс пайда болатын заңды маңызды фактілер немесе адамның қызметімен байланысты, бірақта олардың пайда болуы себептерімен тәулсіз болатын заңды маңызды фактілер.Мемлекеттік қаржы құқық қатынастарының пайда болу негізі болып табылатын заңды фактілерің аса көп кездесетін келесі әрекетер болып табылады:

  1. Белгілі бір қаржы органымен жеке қаржы актіні шығару.

  2. Тұлғамен салық салуға жататын объектіні өз иелігіне алу немесе әрекет етуші қаржы заңының күшіне байланысты тұлға салық төлеуші мәртебесін алады, немесе басқа да әрекеттерді жасау негізінде.

  3. Қаржылық келесім-шарт жасаған кезде.

Өзін – өзі бақылау сұрақтары:

1. Қаржылық бақылаудың ұғымы.

2. Қаржылық бақылаудың субъектілері, объектілері, пәні, мақсаттары, міндеттері және әдістері.

3. Қаржылық бақылаудың қағидалары.

4. Қаржы тәртібі
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қаржы құқығы: Оқулық Найманбаев С.М. - Алматы: Жеті Жарғы. 2011

2. Грачева. Финансовое право. Москва, 1996.

3. Абжанов. Банковское право Республики Казахстан. Общая часть. Алматы, 2006


5-тақырып. Бюджет құрылымы.

жүктеу 454 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау