Қазақстан республикасы заңының жобасына ескертулер

 

15

2000 АЕК дейін    

 

 

Кіші

 жəне орта 

кəсіпкерлік

 

субъектілері

 болып 

табылатын

 заңды 

тұлғалар

 

Заңды

 тұлға 

қызметін

 тоқтатумен 

немесе

 онсыз 350-

ден

 400 АЕК дейін   

 

 

Ірі

 кəсіпкерлік 

субъектілері

 болып 

табылатын

 заңды 

тұлғалар

 

Заңды

 тұлға 

қызметін

 тоқтатумен 

1000-ден 2000 АЕК 

дейін

  

 

 

4.2. 

Əкімшілік қамауға алу. Əкімшілік санкциялардың жіктелуі 

 

Заң

 жобасы қылмыстық ретке сəйкес жазаланатын əрекет белгілері жоқ есірткі құралдары, 

жүйкеге

  əсер  ететін  заттар  мен  прекурсорларды  заңсыз  дайындау,  өңдеу,  сатып  алу 

немесе

  есірткі  құралдарын  сату  мақсатынсыз  жіберу  үшін  əкімшілік  жауапкершіліктің 

күшейтуін

  көздейді.  Қолданыстағы  заң  құжаттарына  сəйкес,  осындай  заңсыз  əрекеттер 

үшін

  айыппұл  салынады.  Ұсынылатын  өзгерістерге  сəйкес,  320-б.  1-т.  субъектіге 

байланысты

  айыппұлдың  ең  төменгі  деңгейі,  сонымен  қатар,  айыппұлға  балама  ретінде 

əкімшілік

 қамауға алуды қолдану мүмкіндігі енгізіледі.  Қамауға алу жеке жəне лауазымды 

тұлғаларға

 қолданылуы мүмкін (3-кестені қараңыз).  

 

3-

кесте. 320-б. 1-т. ұсынылатын өзгертулер (санкция) 

 

Құқық бұзушылық 

субъектісі 

Қолданыстағы 

санкция 

Ұсынылатын 

санкция 

Балама санкциясы 

Жеке

 тұлғалар 

10 АЕК дейін  

5-тен 10 АЕК 

дейін

  

10 тəулікке дейін 

əкімшілік

 қамау  

Заңды

 тұлғалар   

30 АЕК дейін 

15-тен 20  

АЕК

 дейін 

15 тəулікке дейін 

əкімшілік

 қамау 

Жеке

 кəсіпкерлер  

30 АЕК дейін 

25-тен 30 АЕК 

дейін

 

əкімшілік қамау 

көзделмеген 

Кіші

 жəне орта 

кəсіпкерлік

 субъектілері 

болып

 табылатын заңды 

тұлғалар

 

30 АЕК дейін  

25-тен 30 АЕК 

дейін

 

 -  

Ірі

 кəсіпкерлік 

субъектілері

 болып 

табылатын

 заңды 

тұлғалар

 

50 АЕК дейін 

40-тен 50 АЕК 

дейін

 

 -  

 

Осы

  ұсыныстар  «ƏҚК-ті  қолдану  тəжірибесі  көрсеткендей,    320-б.  бекітілген 

айыппұлдардың

  іс  жүзінде  жиналуы  өте  төмен,  өйткені,  айыппұл  салынған  тұлғалар  өз 

еркімен

  оларды  төлемейді,  ал,  айыппұлдарды  сот  атқарушылары  арқылы  төлету  құқық 

бұзушылық

  субъектілердің  жеке  мінез  ерекшеліктеріне  байланысты  қиынға  түседі. 

Əдеттегідей

,  ондай  тұлғалардың  төлеу  қабілеті  жоқ»

27

  деп  негізделеді.    Сонымен  бірге, 

негіздемеде

  қолданыстағы  заң  жыл  ішінде  құқық  бұзушылықты  қайта  жасаған  жағдайда 

жауапкершілік

  көзделмейді.  Ол  есірткі  бизнесін  алдын  алу  жəне  онымен  күресуге  қолдау 

көрсетпейді

,  ал,  бұзушылар  əр  ұсталғанда  елеусіз  айыппұлмен  құтылады.  Бірақ,  осыған 

                                                           

27

 

Парламент

  Мəжілісіне  жіберілген  (2007  ж.  17  мамырдағы  №23/6517  ҚР  Үкімет  хаты)  «Есірткінің 

заңсыз

 айналымы саласында жауапкершілікті күшейту мəселелері бойынша Қазақстан Республикасы 

Қылмыстық

 кодексі мен Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар 

енгізу

 туралы» Заң жобасына жəне осы жобаға ҚР Парламент Мəжілісінің Заң құжаттары жəне соттық 

құқықтық

 реформа жөніндегі Комитетінің Тұжырымдамасына Салыстырма кестені (1 оқу) қараңыз. 

 

16

қарамастан

,  заң  жобасына  қайталанатын  қылмыстардың  алдын  алуға  бағытталған 

өзгерістер

 енгізілмейді

28

.   

 

Заң

  жобасы  құқық  бұзушыларға  əсер  ету  нəтижелігін  жоғарлату  мақсатымен  əрі  қарай 

жетілдіруді

 талап етеді

29

. Ең алдымен, ол əкімшілік санкциялардың  жіктелуі мен олардың 

репрессиялық

 жағына қатысты.  

 

Бұл

  процесс  біздің  ойымызша,  біріншіден,  ҚР  Қылмыстық  кодексінің  қайсыбір 

қылмыссыздандыруға

  байланысты,  əкімшілік  заң  құжаттарының  кеңдеу  реформасының 

бөлігі

 болуы тиіс.  

 

Екіншіден

,  көптеген  əлем  мемлекеттерінің  тəжірибесі  айыппұлға  балама  ретінде  бірқатар 

əкімшілік

  шараларды  көздейтінін  атап  көрсету  керек.  Мысалы,  Испания,  Ұлыбритания, 

Германияда

  осындай  құқыққа  қарсы  əрекеттер  үшін  айыппұлдан  басқа,  ескерту,  емделу 

курсына

  жіберу,  қоғамдық  жұмыс,  сондай-ақ  реабилитациялық  мекемеде  немесе 

əлеуметтік

  қызметте  кеңес  алуы  көзделген.  Жəне  де,  осындай  шаралар  кей  кезде 

əкімшілік

  жазалаудың  баламасы  ретінде  қолданылады.  Тəжірибе  көрсеткендей,  осындай 

жауап

  беру  түрлері  айыппұл  не  бас  бостандығынан  айыруға  қарағанда,  нəтижелі  болып 

табылады

.  Олар  қаржы  шығындары  жəне  құқық  қорғау  органдарын  шын  мəнінде  елеулі 

қылмыстармен

  күресуге  күш  салу  жағынан  да  үнемді.  Осы  əкімшілік  құқық 

бұзушылықтарды

  қайтадан  немесе  көп  рет  жасаған  жағдайда  ғана  құқық  бұзушыға  қарсы 

айыппұл

,  əкімшілік  қамауға  алу  немесе  бас  бостандығынан  айыру  шарасы  қолданылуы 

мүмкін

.  

 

320-б.  1-т.  енгізілетін  өзгерістер  сыбайлас  жемқорлық  жағынан  күдікті  болып  табылады, 

өйткені

, айыппұл мен əкімшілік арасындағы үлкен айырмашылыққа жол береді.  

 

Есірткі

  заттарының  заңсыз  айналымы  саласындағы  құқық  бұзушылықтар  үшін  оларды 

жасаған

  тұлғаларға  айыппұл  төлеткізу    мүмкін  еместігінен  əкімшілік  құқық  қамауға  алуын 

енгізу

  гуманизациялау  саясаты  жағынан  негізсіз  болып  табылады.  Оған  сəйкес,  əр  бас 

бостандығынан

 айыру шектен тыс шара болуы тиіс.  

 

Кері

  жағдайда  осындай  логикаға  сəйкес,  кез  келген  тұлғалар,  мысалы,  қылмыстық 

жазаланатын

  əрекет  жасап,  төлеуқабілеті  жоқ  болса,  тек  бас  бостандығынан  айырылуы 

тиіс

.  Бірақ,  бұл  қате  көзқарас,  өйткені,  түрме  халқының  өсуіне  жəне  оның  бас 

бостандығынан

 айыру орындарында əрі қылмыстануына апарып соғады.                 

 

ҚР

 ƏҚК-ң 319 жəне 320-баптарына өзгертулермен енгізілетін бұзушылық субъектіге қарай 

əкімшілік

    санкцияларын  қосымша  жіктеу  жағымды  өзгеріс  болып  табылады.  Осындай 

өзгертулер

 халықаралық талаптарға сəйкес келеді.   

 

 

 

НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМДАР МЕН РЕКОМЕНДАЦИЯЛАР   

 

Қазақстан

  Республикасының  «Есірткінің  заңсыз  айналымы  саласындағы  жауапкершілікті 

күшейту

  мəселелері  бойынша  Қазақстан  Республикасы  Қылмыстық  кодексі  мен  Əкімшілік 

құқық

  бұзушылықтар  туралы  кодексіне  өзгертулер  мен  толықтырулар  енгізу  туралы»  Заң 

                                                           

28

 

Əкімшілік

  қамауға  алу  мүмкіндігінің  өзі  қылмыстардың  қайта  жасалуын  алдын  алуға  ықпал  етеді 

дегені

 сенгісіз. 

29

 

Тиісті

  ұйымдастыру  шараларын  да  қолдану  керектігі  анық.  Қазақстан  республикасында  əлі  күнге 

дейін

  «жазаның  міндетті  түрде  болатынын  қамтамасыз  ететін  айыппұлдарды  есептеу  жəне  төлету 

бірыңғай

  жүйесі»  құрылған  жоқ,  сонымен  қатар,  «əкімшілік  əсер  ету  шараларын  қолдану  кезінде 

заңдылықтың

  сақталғанын  ведомство  тарапынан  бақылауды  күшейту»  жөніндегі  дұрыс  жұмыс 

жүргізілмейді

. Не десек те, осындай шаралар мен  болған нəтижелер туралы Заң жобасына қосылған 

еш

  бір  құжатта  айтылмайды.  Қазақстан  Республикасының  құқықтық  саясат  Концепциясын  қараңыз 

(2002 ж.).    

 

17

жобасы

  мынадай  тұжырымдарды  жəне  рекомендацияларды  ескеріп,  елеулі  дайындықты 

талап

 етеді:     

 

 

1. 

Есірткінің

  заңсыз  айналымы  үшін  жауапкершілікті  күшейту  туралы  Заң  жобасы  2008  ж. 

басында

  Мəжіліс  қарауына  жіберілетін Өлім жазасы  мəселелері  туралы Заң жобасымен 

сəйкестендірілген

  жоқ.  Оған  сəйкес,  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыруды  өлім 

жазасына

  балама  емесе,  жеке  жаза  түрі  ретінде  жəне  адам  өміріне  қол  сұққанға 

байланысты аса ауыр қылмыстар үшін ғана енгізілуі

 ұсынылады. Осыған байланысты, 

есірткінің

 заңсыз айналымы үшін жауапкершілікті күшейту туралы Заң жобасымен жұмыс 

істеуді

 Өлім жазасы мəселелері туралы Заң қабылданғанға дейін кейін қалтыру керек.   

 

2. 

Заң

  шығарушы  осы  саладағы  қылмыстық  заң  құжаттары  қандай  бағытта  дамитынын, 

яғни

,  қатаңдату  керек  болса,  оның  жіктелуімен  қаншалықты  теңдестірілуі  тиіс  екенін 

анықтап

, белгілеуі  керек.  Бұл жұмыстың  маңызды  бөлігі  ұсынылатын  өзгерістер  ҚР ҚК-ң 

басқа

 құрамдағы санкцияларға «сəйкестілікке» тексеру болып табылады.   

 

3. 

Анықтама

  хатында  Заң  жобасын  қабылдау  керектігін  негіздеуі  ұсынылатын  шаралар 

қаншалықты

  əсерлі,  сəйкестендірілген  жəне  көз  жетерлік  болатынын  анық  көрсетпейді. 

Онда

  есірткінің  заңсыз  айналымы  саласындағы  ұйымдасқан  қылмыскерлікпен  күресу 

жағдайы

  жəне  ұсынылатын  шаралардың  күтілетін  əсері  туралы  тұжырым  жасайтындай, 

керекті

 статистика келтірілмейді.        

 

4. 

Есірткі

  қылмыскерлігімен  күресудің  нəтижелігі  жан-жақты  қамтығанда  ғана  қамтамасыз 

етіледі

.  Санкцияларды  қатаңдатпас  бұрын  Қазақстан  Республикасының  құқықтық  саясат 

Концепциясында

 бекітілген «қылмыстық репрессияны үнемдеу» ұстамына сəйкес, есірткі 

қылмыскерлігімен

 күресу үшін басқа да мүмкіндіктерді қарастыру керек. 

 

5. 

Заң

  жобасы  есірткінің  заңсыз  айналымына  қатысты  қылмыстар  үшін  жауапкершілікті 

күшейтумен

  ғана шектелмей,  барлық  тенденциялар  мен  халықаралық  тəжірибені  бірдей 

ескеру

  тиіс.  Дүние  жүзінде  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айырудың  əртүрлі  тəжірибесі 

бар

 екенін назарға алу керек. Осындай нақты жаза түрі негізделуі тиіс. 

 

6. 

Заң

  жобасымен  жұмыс  істегенде,  есірткінің  заңсыз  айналымымен  күресу  саласындағы 

халықаралық

  стандарттарды  ескеруге  кеңес  беріледі,  оның  ішінде  Еуропа  Одағы 

Кеңесінің

 2004 ж. 25 қазандағы №2004/757/JHA Шектеуіш шешімін.  

 

7. 

Наша

  қылмыстары  үшін  өмір  бойы  айыру  түріндегі  жазаны  енгізу  асыра  шара  болып 

табылады

.  Оны  ұлттық  заң  құжаттарына  енгізудің  алдында  кең  жəне  кəсіби  дəрежеде 

талқылауы

  тиіс.  Сонымен  қатар,  заң  шығарушы  өмір  бойы  бас  бостандығынан  айыру 

жазасын

 енгізсе, онда нəтижесіз болған жағдайда оны қайта жою қиынға түседі, өйткені, 

қоғам

 пікірі наша қылмыскерлігімен күресуді əлсіздендіруге əрдайым қарсы болады. 

 

8. 

Есірткі

  қылмыскерлігі  елеулі  мəселе  болып  табылады  жəне  оған  қарсы  тұру  үшін  тиісті 

күш

  салу  керек.  Бірақ,  есірткінің  заңсыз  айналымы  саласында  жауапкершілікті  күшейту 

негізі

  ретінде  ұлттық  қауіпсіздікке  қайсыбір  сілтеме  жасау  халықаралық  құқыққа  қайшы 

келеді

  (Азаматтық  жəне  саяси  құқықтар  туралы  Халықаралық  Пакт,  Азаматтық  жəне 

саяси

  құқықтар  туралы  Халықаралық  Пактінің  шектеулер  мен  шегуге  байланысты 

ережелеріне

 қатысты Сиракуз ұстамдары. E/CN.4/1985/4 (1985) БҰҰ құжаты. 

 

9. 

Қазіргі

  уақытта  Парламентте  заңсыз  жолмен  алынған  табыстарды  заңдастыруға 

(тазартуға)  қарсы  тұру  жəне  лаңкестікті  қаржыландыруға  қарсы  бірқатар  заң  жобалары 

қаралуда

.  Осыған  байланысты,  осы  заң  жобалардың  бірқатар  ережелерін  есірткінің 

заңсыз

  айналымы  саласында  жауапкершілікті  күшейту  мəселелері  туралы  Заң 

жобасымен

 сəйкес келтіру керек.  

 

10. 

ҚР

 Заң жобасындағы тəркілеу ұғымы заңсыз жолмен алынған табыстарды заңдастыруға 

(тазартуға) қарсы тұру саласындағы халықаралық стандарттарға сəйкес нақтылануы тиіс.  

 

18

 

11. 

Заң

  техникасы  жағынан  есірткінің  заңсыз  айналымына  қатысты  кейбір  қылмыстарды 

ҚК

-ң  48-б.  3-т.  мəтінінде  бөліп  көрсету  негізсіз  деп  санаймыз,  өйткені,  ҚР  ҚК-ң  Жалпы 

бөліміне

  қарасты  жəне  жаза  түрлеріне  қатысты  баптарда  қылмыс  жасағаны  үшін 

жауапкерлігі

 көзделген жекелеген қылмыстар не баптар мүлдем аталмайды.  

 

12. 

ҚР

  ƏҚК-ң  319-1-б.  санкциясында  ойын-сауық  ұйымның  қызметі  қандай  мерзімге 

тоқтатылуы

 мүмкін екені нақты айтылуы тиіс.  

 

 

13. 

Есірткі

  заттарының  заңсыз  айналымы  саласындағы  құқық  бұзушылықтар  үшін  оларды 

жасаған

  тұлғаларға  айыппұл  төлеткізу    мүмкін  еместігінен  əкімшілік  қамауға  алу 

түрінде

  əкімшілік  жауапкершілік  енгізу  (ҚР  ƏҚК  320-б.  1-т.)  гуманизациялау  саясаты 

жағынан

 негізсіз болып табылады. Оған сəйкес, кез келген бас бостандығынан айыруы 

шектен

 тыс шара болуы тиіс. 

 

320-б.  1-т.  енгізілетін  өзгерістер  сыбайлас  жемқорлық  жағынан  күдікті  болып  табылады, 

өйткені

,  айыппұл  мен  əкімшілік  арасындағы  үлкен  айырмашылыққа  жол  береді.  Осы 

саладағы

  əкімшілік  құқық  бұзушылықтар  үшін  жазалаудың  халықаралық  тəжірибесін 

ескеріп

 (емделуге жіберу, қоғамдық жұмыс т.б.), анық та жіктеулі жаза жүйесін құру керек.  

 

 

2008, 

қаңтар