Қазақстан республикасы ғылым және білім министірлігі

Ядролық реакция деп ядроны ( немесе ядроларды) түрлендіруге келтіретін атом ядросының элементар бөлшекпен өзара әсерлесу процесін айтады.

1. 
   САТ эксперименттік негіздері
   
2. 
   Эйнштейн постулаттары. Кеңістік пен уақыттың релятивистік қасиеттері
   
3. 
   Интервалдардың классификациясы және оқиғалардың арасындағы себептілік-салдарлық байланыстар
   

18 ғасырда ғалымдардың көпшілігі жарық бөлшектерінің, корпускалаларының ағыны деп есептеген Ньютонның шәкірттері Эйлер, Ломоносов, Гюйгенс жарықты кейбір эфир деп аталатын ортадағы механикалық толқындар деп есептеген. 19 ғ. басында ағылшын физигі Юнг дифракция, интерференция және поляризация құбылыстарын толқындық көзқараспен

Сондықтан жарықтың жылдамдығы өте үлкен шама болғандықтан эфирдің де тығыздығы өте үлкен болуы керек. Аспан денелері эфирде мүлдем қозғалмауы керек, бірақ астрономиялық бақылау мұны дәлелдемейді. Одан әрі 19 ғасырдың ортасында ғалымдар (Физо) қозғалыстағы орталарда жарық жылдамдықтарын өлшеген және классикалық механикадағы жылдвмдықтар қосу заңының орындалмайтындығын ашты.

1865 жылы ағылшын физигі Максвелл электромагниттік теориясын құрғаннан кейін оның теңдеулері классикалық механиканың салыстырмалылық принципіне бағына ма, бағынбай ма? Соны тексерген. Сонда электромагниттік құбылыстар үшін Галилей салыстырмалы прнципінің орындалатындығын ашқан. Басқаша айтқанда Галилей түрлендірулері Максвелл теңдеулерін өзгерткен. Яғни Максвелл теңдеулері Галилей түрлендірілуіне қатысты инвариантты болмай шыққан.

1881-1887 жылы американ физиктері Майкельсон және Морли эфирлік желді анықтау үшін бірқатар тәжірибелер өткізген.

19 ғасырдың аяғында бірқатар ғалымдар Лармор, Лоренц, Максвелл теңдеулерін өзгертпейтін түрлендірулерін тапқан. Бірақ физикалық мағынасын түсіндіре алмаған. 1904 жылы француз математигі, философы, физигі Анри Пуанкаре құрама штатта жүргенде өз бағдарламасында салыстырмалылық принципті барлық құбылыстарға кеңейткен және бұл бағдарламасын аз оқылатын американ журналында жариялаған. Сол жылы Генрих Лоренц өз түрлендірулерінің ең дұрыс түрін тапқан. Бірақ физикалық мағынасын түсіндіре алмаған.

1905 жылы Альберт Энштейн өзінің постулаттарын ұсынған:

1. ешқандай физикалық тәжірибелер арқылы инерциялық жүйесінің қозғалыс күйін анықтауға болмайды.

2. барлық инерциялық санақ жүйелерінде табиғат заңдары инвариантты болады.

3. табиғат заңдары Лоренц түрлендірілуіне қатысты инвариантты болады.

2) Жарықтың таралу жылдамдығының тұрақтылығы туралы постулат

1-тұжырымдама: Бақылаушы қабылдаған жарық жылдамдығы бақылаушы мен жарық көзі арасындағы салыстырмалы жылдамдыққа тәуелсіз болады. Яғни тұрақты с=3*10 8 м/с

2-тұжырымдама: барлық инерциялық санақ жүйесінде жарықтың таралу жылдамдығы вакуумдағы жарықтың жылдамдығына тең болады. с=3*10 8 м/с

Кеңістік пен уақыттың релятивистік қасиеттері. Бірмезгілдіктің салыстырмалылығы.

18 ғасырда Ньютон физикаға абсолюттік кеңістік және абсолюттік уақытдеген ұғымды енгізген. Бұл ұғымдар бойынша кеңістіктегі материалдық денелердің қозғалысы кеңістік пен уақыттың ешқандай қасиеттеріне тәуелсіз. Бірақ САТ-ның құрылуы бұл ұғымдарға шұғыл өзгерістер енгізді. САТ-да кеңістік пен уақыт жеке қарастылылмайды. Классикалық механикада кейбір оқиға барлық инерциалды санақ жүйесінде бір мезгілде өтеді, екі бір мезгілдегі оқиғалар барлық инерциалдық санақ жүйесінде бір мезгілде болады. Ал САТ-да екі оқиға бір мезгілде бір ғана санақ жүйесінде болады. Басқа санақ жүйесінде бір мезгілде емес болады. Екі оқиғаның арасындағы уақыт интервалы бір санақ жүйесінен екінші санақ жүйесіне көшкен кезде өзгеріп отырады. САТ –да кеңістік пен уақыттың интервалдары сақталмайды, бірақ оқиғалар арасындағы интервал деген шама сақталады.
S₁₂=с²/(t-t₁)² -(х₂-х₁) ²- (у₂-у₁) ²-(z₂-z₁)²
S₁₂₌ S₁₂ '
Элементар бөлшектің қозғалмайтын санақ жүйесінде өмір сүру уақытын меншікті өмір сүру уақыты деп атайды.

dr - меншікті өмір сүру уақыты

dt – бөлшектің өмір сүру уақыты
Негізгі сұрақтар:

1. 
   Жарық жылдамдығын кім өлшеді?
   
2. 
   Эйнштейннің салыстырмалылық принципі қалай айтылады?
   
3. 
   Оның қандай үш тұжырымдамасы бар?
   
4. 
   САТ қалай құрылды?
   

1. 
   Бөлшектің төртөлшемді импульсы, оның құраушылары
   
2. 
   Бөлшектің массасы, энергиясы және импульсының араларындағы байланыс.
   
3. 
   Өзара әсерлеспейтін бөлшектер жүйесінің инварианттық массасы.
   
4. 
   Физикалық өріс, оның энергиясы және импульсы туралы ұғымдар.
   
5. 
   Бөлшектердің ыдырауы, ыдыраудың энергетикалық шарты
   

Ньютон немесе классикалық механика тек вакуумдағы жарық жылдамдығынан өте аз жылдамдықпен қозалатын денелер үшін дұрыс. Жарық жылдамдығына жуық жылдамдықпен қозғалатын денелер үшін Эйнштейн релятивистік механиканы жасады, арнайы салыстырмалық теория талаптарын ескеретін механика (1905 ж.).